ਐੱਮ. ਗੀਤਾਨੰਦਨ
ਐੱਮ. ਗੀਤਾਨੰਦਨ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਕੁਨ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੇਰਲਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਅਤੇ ਦਲਿਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਰਪੇਸ਼ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।[1] ਉਸਨੇ ਸੀਕੇ ਜਾਨੂ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਆਦਿਵਾਸੀ ਗੋਥਰਾ ਮਹਾਸਭਾ ਦੀ ਸਹਿ-ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ (ਜਨਜਾਤੀਆਂ) ਅਤੇ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਕਈ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਯੋਜਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਖਾਸ ਤੌਰ ' ਤੇ ਮੁਥੰਗਾ ਅੰਦੋਲਨ, ਕੇਰਲ ਦੇ ਵਾਇਨਾਡ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਮੁਥੰਗਾ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ 'ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਦੀ ਘਟਨਾ।
ਜੀਵਨੀ[ਸੋਧੋ]
ਗੀਤਾਨੰਦਨ ਦਾ ਜਨਮ 1954 ਵਿੱਚ ਕੇਰਲਾ ਦੇ ਕੰਨੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਥਾਈਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਲਿਤ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸਮੁੰਦਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਤਿਰੂਵਨੰਤਪੁਰਮ ਵਿੱਚ ਲੇਖਾਕਾਰ-ਜਨਰਲ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 20 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।[2]
ਕੁਦਿਲਕੇਟੀ ਸੰਘਰਸ਼[ਸੋਧੋ]
2001 ਵਿੱਚ, ਸੀਕੇ ਜਾਨੂ ਅਤੇ ਗੀਤਾਨੰਦਨ ਨੇ ਤਿਰੂਵਨੰਤਪੁਰਮ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਕੇਰਲ ਦੇ ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਸਕੱਤਰੇਤ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕੁਡੀਲ (ਝੋਪੜੀਆਂ) ਖੜੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਹੱਕ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਵਿਰੋਧ ਨੂੰ ਕੁਡਿਲਕੇਟੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।[3] ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਆਦਿਵਾਸੀ ਗੋਥਰਾ ਮਹਾਸਭਾ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ।
ਮੁਥੰਗਾ ਘਟਨਾ[ਸੋਧੋ]
19 ਫਰਵਰੀ, 2003 ਨੂੰ, ਸੀਕੇ ਜਾਨੂ ਅਤੇ ਗੀਤਾਨੰਦਨ ਨੇ ਵੀ ਮੁਥੰਗਾ ਵਿਖੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।[4] ਇਹ ਕਬਜ਼ਾ ਭਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਹਿੰਸਾ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਅਤੇ ਇੱਕ ਆਦਿਵਾਸੀ ਵਿਅਕਤੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ।[5] ਇਸ ਨੂੰ ਮੁਥੰਗਾ ਕਾਂਡ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਾਨੂ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਦਰਜ 75 ਕੇਸਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕੱਟਣੀ ਪਈ।
ਆਦਿਵਾਸੀ ਲੋਕ ਅਕਤੂਬਰ 2001 ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜ਼ਮੀਨ ਅਲਾਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੇਰਲ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਦੇਰੀ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਆਦਿਵਾਸੀ ਗੋਥਰਾ ਮਹਾਂ ਸਭਾ (ਏਜੀਐਮਐਸ) ਦੇ ਤਹਿਤ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ, ਕੇਰਲ ਪੁਲਿਸ ਨੇ 18 ਰਾਊਂਡ ਫਾਇਰ ਕੀਤੇ ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਦੋ ਫੌਰੀ ਮੌਤਾਂ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ)। ਬਾਅਦ ਦੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਪੰਜ ਰੱਖੀ। ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਦਾ ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ ਕਈ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਨਿਊਜ਼ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ[6] ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਲੇਖਕ ਅਰੁੰਧਤੀ ਰਾਏ ਨੂੰ ਇਹ ਲਿਖਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਖੂਨ ਹੈ ।
21 ਫਰਵਰੀ 2003 ਨੂੰ, AGMS ਨੇਤਾਵਾਂ ਸੀਕੇ ਜਾਨੂ ਅਤੇ ਗੀਤਾਨੰਦਨ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਬਾਥਰੀ-ਊਟੀ ਰੋਡ 'ਤੇ ਸੁਲਤਾਨ ਬਥੇਰੀ ਕਸਬੇ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਨਮਬੀਕੋਲੀ ਨੇੜੇ ਸੜਕ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਦੇਖਿਆ। ਡੀਆਈਈਟੀ ਦੇ ਲੈਕਚਰਾਰ ਕੇ ਕੇ ਸੁਰੇਂਦਰਨ ਨੂੰ ਵੀ ਪਾਵਨ ਅਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਕਬਾਇਲੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[4]
ਵਿਲੂਵੰਡੀ ਰੋਸ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ[ਸੋਧੋ]
ਹੋਰ ਆਦਿਵਾਸੀ ਅਤੇ ਦਲਿਤ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਗੀਤਾਨੰਦਨ ਨੇ ਸਬਰੀਮਾਲਾ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਉੱਤੇ ਮਲੇਰਿਆ ਆਦਿਵਾਸੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।[7] 1893 ਵਿੱਚ ਅਯੰਕਾਲੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਜਨਤਕ ਸੜਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਤੋਂ ਉਧਾਰ ਲਏ ਗਏ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਲੂਵੰਡਿਸ (ਗੱਡੀਆਂ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ।[8]
ਦਲਿਤ ਹੜਤਾਲ[ਸੋਧੋ]
9 ਅਪ੍ਰੈਲ 2018 ਨੂੰ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦਲਿਤ ਅਤੇ ਆਦਿਵਾਸੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੁਆਰਾ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ ਅਤੇ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀ (ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ) ਐਕਟ, 1989 ਨੂੰ ਸਮਝੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਵੇਰ ਤੋਂ ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ ਹੜਤਾਲ ਕੀਤੀ।[9] ਗੀਤਾਨੰਦਨ ਨੇ ਹੜਤਾਲ ਦਾ ਸਹਿ-ਸੰਗਠਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ।
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Kerala Development Report By India. Planning Commission 2003. pp. 362. Print.
- ↑ Steur, Luisa (2017). Indigenist Mobilisation: Confronting Electoral Communism and Precarious Livelihoods in Post-reforms Kerala. Hyderabad: Orient BlackSwan.
- ↑ "Adivasis Are Not Begging For Charity, But Their Constitutional Rights". May 14, 2018.
- ↑ 4.0 4.1 Reporter, Our Staff (February 23, 2003). "Janu, Geetanandan arrested" – via www.thehindu.com.
- ↑ Nair, R. Madhavan (February 20, 2003). "Two killed as tribals, police clash" – via www.thehindu.com.
- ↑ "Two killed as tribals, police clash". The Hindu. 20 February 2003. Archived from the original on 29 December 2004. Retrieved 20 April 2012.
- ↑ "ശബരിമല ; മലയരയരുടെ അവകാശങ്ങള് തിരിച്ചുകൊടുക്കണമെന്നാവശ്യപ്പെട്ട് ആദിവാസി ദളിത് സംഘടനകള് പ്രക്ഷോഭത്തിന്". Asianet News Network Pvt Ltd.
- ↑ "Dalit activists organise second 'Villuvandi Yatra' in Kerala in wake of Sabarimala protests". SabrangIndia. December 26, 2018.
- ↑ "SC/ST Act dilution: Partial shutdown in Kerala, Dalit leader M Geethanandan held". April 9, 2018.
ਹੋਰ ਪੜ੍ਹਨਾ[ਸੋਧੋ]
- C.K Janu and M. Geethanandan (2003). The return to Muthanga. People's Union for Civil Liberties. Archived from the original on 6 May 2006. Retrieved 28 October 2005.
- Darley Jose Kjosavik, Nadarajah Shanmugaratnam (2015). Political Economy of Development in India. Routledge. ISBN 9781317548492.