ਕੁੰਭਾ
| ਕੁੰਭ | |
|---|---|
 ਦੇਵੀ ਗੰਗਾ ਨੂੰ ਕੁੰਭ (ਇੱਕ ਪੂਰਾ ਫੁੱਲਦਾਨ) ਨਾਲ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
|
ਇੱਕ ਕੁੰਭਾ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: kumbha; ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: कुम्भ) ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਭਾਂਡੇ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਇਹ ਕੁੰਭੜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਜਾਪਤੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਹਿੰਦੂ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਮਿਥਿਹਾਸ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਕੁੰਭ ਗਰਭ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਇਹ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ, ਜੀਵਨ, ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਗੰਗਾ ਨਾਲ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।[1]
ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਉਤਪਤੀ
[ਸੋਧੋ]ਹਿੰਦੂ ਮਿਥਿਹਾਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਪਹਿਲਾ ਕੁੰਭ ਪ੍ਰਜਾਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੇ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਪਹਿਲਾ ਕੁੰਭ "ਘੁਮਿਆਰ" ਸੀ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਿੱਥ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਾ ਘੜਾ ਵਿਸ਼ਵਕਰਮਨ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸੰਚਾਰ ਲਈ ਸਮੁੰਦਰ ਮੰਥਨ ਦੇ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਹਿੰਦੂ ਮਿਥਿਹਾਸ ਅਤੇ ਧਰਮ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ, ਕੁੰਭ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਕਈ ਹਵਾਲੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਦੰਤਕਥਾ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਰਿਸ਼ੀ ਅਗਸਤਯ ਦਾ ਜਨਮ ਇੱਕ ਕੁੰਭ ਤੋਂ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਕਈ ਧਾਰਮਿਕ ਰਸਮਾਂ ਅਤੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਵਿੱਚ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਕੁੰਭ ਜਾਂ ਕਲਸ਼ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਨਮੂਨੇ, ਕਈ ਵਾਰ ਗਹਿਣਿਆਂ ਨਾਲ ਸਜਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਰਸਮਾਂ ਅਜੇ ਵੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਿਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਹਿੰਦੂ ਜੋਤਿਸ਼ ਵਿੱਚ, ਕੁੰਭ ਦਾ ਅਰਥ ਕੁੰਭ ਰਾਸ਼ੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਉੱਤੇ 2 ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗ੍ਰਹਿ (ਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਰਾਹੂ) ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕੁੰਭ ਨੂੰ ਕੁੰਭ ਮੇਲੇ ਨਾਲ ਵੀ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਦੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਬ੍ਰਹਿਸਪਤੀ ਗ੍ਰਹਿ ਕੁੰਭ ਰਾਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਰਾਮਾਇਣ ਵਿੱਚ, ਰਾਵਣ ਦੇ ਭਰਾ ਕੁੰਭਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਕੁੰਭ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਸੁਗਰੀਵ ਨੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ੇ ਆਖਰੀ ਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਏ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਖਰੀ ਨਾਮ ਕੁੰਭਾ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਯੇਰੂਕਲਾ ਨਾਮਕ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਉਪਨਾਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ
[ਸੋਧੋ]- ਕੁੰਭ ਰਾਸ਼ੀ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਕੁੰਭ ਰਾਸ਼ੀ ਦਾ ਨਾਮ
- ਕੁੰਭ ਮੇਲਾ
- ਕਲਾਸ਼ਾ
- ਮਟਕੀ (ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਘੜਾ)
- ਬੰਪਾ, ਇੱਕ ਤਿੱਬਤੀ ਬੋਧੀ ਘੜਾ
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Darian 2001 Quote: The Kumbha: After the Makara, Ganga's most distinctive sculptural feature is the full vase, first appearing with the river goddess on the same Varaha cave frieze from Udaygiri. Although not common in the early stages of the Ganga image, the full vase appears more and more frequently as the Ganga theme reaches maturity.