ਗਜਾਸੁਰਸਮਹਾਰਾ
| ਗਜਾਸੁਰਸਮਹਾਰਾ | |
|---|---|
 ਹੋਯਸਲੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰ, ਹਲੇਬੀਡੂ ਵਿਖੇ ਗਜਾਸੁਰਸਮਹਾਰਾ | |
| ਮਾਨਤਾ | ਸ਼ਿਵ |
ਗਜਾਸੁਰਸਮਹਾਰਾ (ਜਾਂ ਮਾਤੰਗਰੀ) ਗਜਾਸੁਰ ਹਿੰਦ ਦੇਵਤਾ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਹੈ ਜੋ ਹਾਥੀ ਭੂਤ ਗਜਾਸੁਰ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ।[1] ਚਿੰਨ੍ਹ ਪੱਲਵਾ ਅਤੇ ਚੋਲ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਗਜਾਸੁਰ ਦੀ ਪੱਟੀਦਾਰ ਹਾਥੀ ਦੀ ਛਿੱਲ ਵਿੱਚ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਨੱਚਦੇ ਹੋਏ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।[2] ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਦਰ ਵੈਲੁਵਰ (ਵਾਜ਼ੁਵੁਰ) ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿਖੇ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਮੁੱਖ ਚਿੰਨ੍ਹ ਅੱਠ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਕਾਂਸੀ ਦਾ ਗਜਾਸੁਰਸਮਹਰਾ ਹੈ।[3] ਅੱਟਾ-ਵਿਰੱਤਮ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਜੋ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਬਹਾਦਰੀ ਭਰੇ ਕਾਰਜਾਂ ਦੇ ਅੱਠ ਸਥਾਨ ਹਨ।
ਪਾਠ ਸੰਦਰਭ ਅਤੇ ਕਥਾ
[ਸੋਧੋ]
[4][5] ਰੂਪ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕ੍ਰਿਤਿਵਾਸ (ਜਿਸ ਦੀ ਚਮਡ਼ੀ ਉਸ ਦੇ ਕੱਪਡ਼ੇ ਵਜੋਂ ਹੈ) ਦੇ ਉਪਨਾਮ ਨਾਲ ਜੁਡ਼ਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜੋ ਵੈਦਿਕ ਭਜਨ ਸ਼੍ਰੀ ਰੁਦਰ ਚਮਕਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵ ਨਾਲ ਜੁਡ਼ੇ ਵੈਦਿਕ ਦੇਵਤਾ ਰੁਦਰ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[6], ਤੇਵਰਮ ਦੇ ਭਗਤੀ ਦੇ ਭਜਨ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਹਾਥੀ ਦੀ ਚਮਡ਼ੀ ਪਹਿਨਣ ਵਾਲਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਘਟਨਾ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।[7]ਸ਼ਿਵ ਸਹਿਸ੍ਰਨਾਮਾ (ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰ ਨਾਮ) ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਗਜਹ, ਹਾਥੀ ਦਾ ਕਾਤਲ ਦੱਸਦਾ ਹੈ। ਕੁਰਮ ਪੁਰਾਣ ਗਜਾਸੁਰਸਮਹਾਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਕ੍ਰਿਤਿਵਾਸ਼ਵਰ (ਭਗਵਾਨ ਜਿਸ ਦੀ ਚਮਡ਼ੀ ਉਸ ਦੇ ਕੱਪਡ਼ੇ ਵਜੋਂ ਹੈ) ਲਿੰਗ (ਵਾਰਾਣਸੀ ਦੇ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਿਤ ਰੂਪ) ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।[8] ਇੱਕ ਰਾਖਸ਼ (ਰਕਸ਼ਾ) ਨੇ ਇੱਕ ਹਾਥੀ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਣ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਲਿੰਗ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰ ਰਹੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਨੂੰ ਡਰਾ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ ਸ਼ਿਵ ਇਸ ਲਿੰਗ ਵਿੱਚੋਂ ਉੱਭਰੇ, ਰਾਖਸ਼ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਹਾਥੀ ਦੀ ਚਮਡ਼ੀ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੰਸਕਰਣ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗਜਾਸੁਰ ਨੇ ਗੰਭੀਰ ਤਪੱਸਿਆ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਕੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ। ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਮਾਣ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਤੰਗ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨਾ, ਲੁੱਟਣਾ ਅਤੇ ਮਾਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦੇਵਤੇ ਵੀ ਉਸ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਸਨ।[9] ਦਿਨ ਗਜਾਸੁਰ ਨੇ ਵਾਰਾਣਸੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਏ ਅਤੇ ਹਾਥੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਪਾਡ਼ ਦਿੱਤਾ।[10], ਜਿੱਥੇ ਗਜਾਸੁਰਸਮਹਾਰਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਦਰ ਹੈ, ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਵਾਰਾਣਸੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰੀ ਸੀ
[10] ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੰਸਕਰਣ ਵਰਾਹ ਪੁਰਾਣ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਗਜਾਸੁਰਸੰਹਰ ਨੂੰ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਦੇਵਦਾਰ ਜੰਗਲ (ਦਾਰੁਕਾਵਨ) ਦੇ ਦੌਰੇ ਨਾਲ ਜੋਡ਼ਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਹੰਕਾਰੀ ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਸ਼ਿਵ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਨੰਗੇ ਭਿਕਸ਼ੂ ਵਜੋਂ ਜੰਗਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜਾਦੂਗਰੀ ਮੋਹਿਨੀ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਵਜੋਂ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਰਿਸ਼ੀ ਮੋਹਿਨੀ ਦੇ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਔਰਤਾਂ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।[4] ਰਿਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਚੇਤਨਾ ਮੁਡ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਇੱਕ ਕਾਲਾ ਜਾਦੂ ਬਲੀਦਾਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਗਜਾਸੁਰ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਹਾਥੀ-ਭੂਤ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸ਼ਿਵ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਚਮਡ਼ੀ ਪਹਿਨਦਾ ਹੈ।
ਨੋਟਸ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Peterson p. 99
- ↑ Rao pp. 151-2
- ↑ Peterson p. 342
- ↑ 4.0 4.1 Sivaramamurti, C. (1976). Śatarudrīya: Vibhūti of Śiva's Iconography. Delhi: Abhinav Publications. p. 100.
- ↑ Chakravarti, Mahadev (1994). The Concept of Rudra-Śiva Through The Ages. Delhi: Motilal Banarsidass. pp. 47, 158. ISBN 81-208-0053-2.
- ↑ Peterson p. 97
- ↑ Kumar, Vijaya (2006). The Thousand Names of Shiva. Sterling Publishers. p. 24.
- ↑ Rao pp. 149-50
- ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedshaivam.org - ↑ 10.0 10.1 ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedRao150
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- Peterson, Indira Viswanathan (1991). Poems to Śiva: the Hymns of the Tamil Saints. Delhi: Motilal Banarsidass Publ. ISBN 81-208-0784-7.
- Rao, T.A. Gopinatha (1916). Elements of Hindu Iconography. Vol. 2: Part I. Madras: Law Printing House. OCLC 630452416.
- Pal, Pratapaditya (1969). "South Indian Sculptures: A Reappraisal". Boston Museum Bulletin. 67 (350). Museum of Fine Arts, Boston: 151–173. JSTOR 4171519.