ਚੰਦੂ ਸ਼ਾਹ
ਚੰਦੂ ਸ਼ਾਹ (16ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਅਤੇ 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਜਿਸਨੂੰ ਬਦਲਵੇਂ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਚੰਦੂ ਲਾਲ ਅਤੇ ਚੰਦੂ ਮੱਲ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ ਜੋ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ।[1][2] ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਮੰਨਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ ਅਤੇ ਮਾਲ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਪੰਜਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ ਰਚੀ ਸੀ।[3]
ਜੀਵਨੀ
[ਸੋਧੋ]ਉਹ ਇੱਕ ਸਾਹੀ (ਸ਼ਾਹੀ) ਖੱਤਰੀ ਪਿਛੋਕੜ[4][5] ਤੋਂ ਸੀ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਸੂਬੇ ਦੇ ਸੂਬੇਦਾਰ (ਗਵਰਨਰ) ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਸੀ।[6] ਗੁਰੂ ਜੀ ਪ੍ਰਤੀ ਉਸਦੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਉਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਿਆਹੁਤਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਅਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੁਖੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਗੁਰੂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਦਾ ਉਸਦੀ ਧੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਉਸਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਝੂਠੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਪਰ ਇਹ ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਕੰਨੀ ਕਤਰ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਅਕਬਰ ਅਰਜਨ ਬਾਰੇ ਉੱਚ ਵਿਚਾਰ ਰੱਖਦਾ ਸੀ।[7] ਅਕਬਰ ਦੇ ਗੁਜ਼ਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਨਵੇਂ ਗੱਦੀਨਸ਼ੀਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਕੋਲ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਉਸਨੇ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਦੇ ਛੇਕੇ ਗਏ ਪੁੱਤਰ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣੇ ਮਿਸ਼ਨ ਵਿੱਚ, ਗੁਰਗੱਦੀ ਲਈ ਪਾਸ ਹੋਣ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ।[8] ਆਖ਼ਰਕਾਰ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਉਕਸਾਈਆਂ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਸਾਬਤ ਹੋਈਆਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਤਸੀਹੇ ਦੇ ਕੇ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।[9] ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਲਾਹੌਰੀ ਸੰਸਕਰਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਚੰਦੂ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੀ ਹਿਰਾਸਤ ਲੈਣ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਸੀਹੇ ਦੇਣ ਲਈ ਭੁਗਤਾਨ ਕੀਤਾ।
ਮੌਤ
[ਸੋਧੋ]ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਚੰਦੂ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਆਖਰਕਾਰ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਗੁੰਮਰਾਹਕੁੰਨ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[10] ਉਹ ਲਾਹੌਰ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜਲੂਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆਏ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੁੱਤੀਆਂ ਦੀ ਕੁੱਟਮਾਰ ਤੋਂ ਪੀੜਤ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਲੋਹੇ ਦੇ ਕਾਢੇ ਨਾਲ ਘਾਤਕ ਹਮਲੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਕੇ ਮਰ ਗਿਆ। [4] ਵਿਡੰਬਨਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਤਸੀਹੇ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਚੰਦੂ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਵੀ ਤਸੀਹੇ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੀ ਸੀ। ਪਸ਼ੌਰਾ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਇਹ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੇ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ ਗੁਰੂ ਦੀ ਫਾਂਸੀ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਸਿਰਫ਼ ਚੰਦੂ ਸ਼ਾਹ 'ਤੇ ਲਗਾਇਆ।[11]
ਚੰਦੂ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਕਰਮ ਚੰਦ ਨੇ ਬਚਾਇਆ ਸੀ, ਜੋ 1621 ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਭੜਕਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੁਗਲ-ਸਿੱਖ ਯੁੱਧ ਅਤੇ ਰੋਹਿਲਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਿੰਨਾ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਵਿਰੁੱਧ ਭੜਕਾਇਆ।
ਵਿਰਾਸਤ
[ਸੋਧੋ]ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਚੰਦੂ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਹਵੇਲੀ, ਜੋ ਮੋਚੀ ਗੇਟ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਥਿਤ 'ਚੰਦੂ ਦੀ ਹਵੇਲੀ' ਵਜੋਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ 1799 ਵਿੱਚ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਸਾਲ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਇਸਨੂੰ 1825 ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[12]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ . Lahore.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ "XIV. The Age of Splendor". Columbia University (www.columbia.edu). Retrieved 2023-03-01.
- ↑ . Patiala.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ 4.0 4.1 . Lanham.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid<ref>tag; name ":0" defined multiple times with different content - ↑ . New Delhi.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ . Amritsar.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ . Central Milton Keynes.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ . [S.l.]
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ . Delhi.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ . New Delhi.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ . London.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ Sheikh, Majid (2015-05-31). "harking back : 'Laal Khoo' and the fate of Chandu Shah". DAWN.COM (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-03-01.