ਤਾਰਾਬਾਈ
| ਤਾਰਾਬਾਈ | |
|---|---|
 ਮਹਾਰਾਣੀ ਤਾਰਾਬਾਈ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਰਾਜਾਰਾਮ ਛੱਤਰਪਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਰਾਠਿਆਂ ਨੂ 27 ਸਾਲਾ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲਾਂ ਖਿਲਾਫ਼ ਲੀਡ ਕੀਤਾ | |
| ਜਨਮ | 1675 |
| ਮੌਤ | 9 ਦਸੰਬਰ 1761 (ਉਮਰ 85–86) |
| ਜੀਵਨ-ਸਾਥੀ | ਰਾਜਾਰਾਮ ਛੱਤਰਪਤੀ |
| ਔਲਾਦ | ਸ਼ਿਵਾਜੀ II |
| ਪਿਤਾ | ਹੰਬੀਰਾਓ ਮੋਹੀਤੇ |
ਤਾਰਾਬਾਈ ਭੋਸਲੇ (1675-9 ਦਸੰਬਰ 1761 ਸਤਾਰਾ ਵਿੱਖੇ) 1700 ਤੋਂ 1708 ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਰਾਠਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਰੀਜੈਂਟ ਸੀ। ਉਹ ਛਤਰਪਤੀ ਰਾਜਾਰਾਮ ਭੋਸਲੇ ਦੀ ਰਾਣੀ ਸੀ, ਜੋ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਬਾਨੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਦੀ ਨੂੰਹ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵਾਜੀ II ਦੀ ਮਾਂ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁਗ਼ਲ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਮੁਗ਼ਲ ਕਬਜ਼ੇ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਬੇਟੇ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਰੀਜੈਂਟ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।
ਜੀਵਨ
[ਸੋਧੋ]ਤਾਰਾਬਾਈ ਮੋਹੀਤੇ ਕਬੀਲੇ ਤੋਂ ਆਈ ਸੀ[1] ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮਰਾਠਾ ਜਨਰਲ ਹੰਬੀਰਾਓ ਮੋਹੀਤੇ ਦੀ ਧੀ ਸੀ। ਉਹ ਵੀ ਸੋਇਰਾਬਾਈ ਦੀ ਭਤੀਜੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਉਸਦੇ ਪਤੀ ਰਾਜਾਰਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਚਚੇਰੀ ਭੈਣ ਸੀ।
1700 ਵਿੱਚ ਰਾਜਾਰਾਮ ਦੀ ਮੌਤ 'ਤੇ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਬਾਲ ਪੁੱਤਰ, ਸ਼ਿਵਾਜੀ II ਨੂੰ ਰਾਜਾਰਾਮ ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰੀਜੈਂਟ ਵਜੋਂ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ।[2]
ਤਾਰਾਬਾਈ ਕਮਾਂਡ ਵਿੱਚ
[ਸੋਧੋ]ਰਾਜਪਾਲ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਤਾਰਾਬਾਈ ਨੇ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਜੰਗ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੰਭਾਲੀ। ਤਾਰਾਬਾਈ ਘੋੜਸਵਾਰਾਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਮਾਹਰ ਸੀ ਅਤੇ ਜੰਗਾਂ ਦੌਰਾਨ ਖੁਦ ਰਣਨੀਤਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜੰਗ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਮੁਗਲਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ। ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜੰਗਬੰਦੀ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਿ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਇਸਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਤਾਰਾਬਾਈ ਨੇ ਮਰਾਠਾ ਵਿਰੋਧ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ।
ਸਤਾਰਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਜਾਨ ਅਤੇ ਪੈਸੇ ਦੀ ਵੱਡੀ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਦੱਖਣ ਖੇਤਰ ਦੇ ਹਰ ਇੰਚ ਲਈ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ। ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਭੱਜਿਆ, ਮਰਾਠਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸਤਾਰਾ (ਮਰਾਠਾ ਰਾਜਧਾਨੀ) ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਕੇ, ਮਰਾਠਿਆਂ ਨੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਮੁਗਲ ਲੈਂਡ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਤੱਕ ਫੈਲਾਅ ਕੀਤਾ। ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਹੱਲ ਦੇ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਜੰਗ ਛੇੜੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਦਾ ਲਗਭਗ ਪੰਜਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ।
1701 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਕੈਂਪ ਵਿੱਚ ਤਣਾਅ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਜੁਲਫਿਕਾਰ ਖਾਨ ਦੇ ਪਿਤਾ ਅਸਦ ਖਾਨ ਨੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੂੰ ਯੁੱਧ ਖਤਮ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮੁੜਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਾਮਰਾਜ 'ਤੇ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਵੱਡਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਸੰਭਵ ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਕਿ 175 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਨ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਢਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਜਿੱਤਣ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਸੀ। [ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
1705 ਤੱਕ, ਮਰਾਠਿਆਂ ਨੇ ਨਰਮਦਾ ਨਦੀ ਪਾਰ ਕਰ ਲਈ ਸੀ ਅਤੇ ਮਾਲਵੇ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਸਨ, ਤੁਰੰਤ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਏ। ਆਪਣੇ 8000 ਆਦਮੀਆਂ ਨਾਲ, ਦਭਾਦੇ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਨ ਦੀਆਂ ਲਗਭਗ ਚੌਦਾਂ ਹਜ਼ਾਰ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ। ਇਸ ਨਾਲ ਪੂਰਾ ਗੁਜਰਾਤ ਤੱਟ ਮਰਾਠਿਆਂ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਮੁਗਲ ਸਪਲਾਈ ਚੇਨਾਂ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਪਕੜ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰ ਲਈ। 1705 ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ, ਮਰਾਠਿਆਂ ਨੇ ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਮੁਗਲ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਨੇਮਾਜੀ ਸ਼ਿੰਦੇ ਨੇ ਮਾਲਵਾ ਪਠਾਰ 'ਤੇ ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ।
1706 ਵਿੱਚ, ਤਾਰਾਬਾਈ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਫੌਜਾਂ ਨੇ 4 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਮਿਆਦ ਲਈ ਫੜ ਲਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਮੁਗਲ ਕੈਂਪ - ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕੈਦ ਸੀ - 'ਤੇ ਮਰਾਠਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਚ ਨਿਕਲੀ। 1706 ਵਿੱਚ, ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ ਮਰਾਠਾ ਰਾਜ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। [ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ] ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਸੁਣ ਕੇ ਮਰਾਠਾ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਰਾਹਤ ਮਿਲੀ, ਜਿਸਦੀ ਮੌਤ 1707 ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਨੇੜੇ ਅਹਿਮਦਨਗਰ ਵਿਖੇ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਖੁਲਦਾਬਾਦ ਵਿਖੇ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ। [3]
1700-1707 ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮੁਗਲ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ, ਜਾਦੂਨਾਥ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਰਾਏ ਦਿੱਤੀ ਹੈ: "ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਸਰਵਉੱਚ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਕ ਸ਼ਕਤੀ ਕੋਈ ਮੰਤਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਲਕਿ ਦਾਜ ਰਾਣੀ ਤਾਰਾਬਾਈ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਅਤੇ ਚਰਿੱਤਰ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨੇ ਉਸ ਭਿਆਨਕ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ।" [4]
ਸ਼ਾਹੂ ਨਾਲ ਟਕਰਾਅ
[ਸੋਧੋ]ਕੋਹਾਲ੍ਹਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਤਾਰਾਬਾਈ ਦੀ ਘੋੜਸਵਾਰ ਮੂਰਤੀ
ਮਰਾਠਾ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਵੰਡਣ ਲਈ, ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਆਜ਼ਮ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜਰਨੈਲ ਜ਼ੁਲਫਿਕਾਰ ਖਾਨ ਦੀ ਸਲਾਹ 'ਤੇ ਸੰਭਾਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਤਾਰਾਬਾਈ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਸ਼ਾਹੂ ਪਹਿਲੇ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸ਼ਰਤਾਂ 'ਤੇ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ਾਹੂ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਤਾਰਾਬਾਈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਮਰਾਠਾ ਰਾਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਲਈ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ।
ਉਸ ਸਮੇਂ ਤਾਰਾਬਾਈ ਨੇ ਮਰਾਠਾ ਜਰਨੈਲਾਂ ਤੋਂ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੰਭਾਜੀ (ਸ਼ਾਹੂ ਦੇ ਪਿਤਾ) ਨੇ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਰਾਜ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਰਾਜਾਰਾਮ ਨੇ ਆਪਣੇ ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਉਹ ਰਾਜ ਮੁੜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਉਹੀ ਰਾਜ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਗੋਂ ਰਾਜਾਰਾਮ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰਾਜ ਸੀ। [5]
ਸ਼ਾਹੂ ਆਖਰਕਾਰ ਜਿੱਤ ਗਿਆ, ਆਪਣੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ਵਾ ਬਾਲਾਜੀ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਦੀ ਕੂਟਨੀਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਤਾਰਾਬਾਈ ਨੂੰ ਪਾਸੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਤਾਰਾਬਾਈ ਨੇ 1709 ਵਿੱਚ ਕੋਲਹਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਰੋਧੀ ਦਰਬਾਰ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਕੋਲਹਾਪੁਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਛਤਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਕੋਲਹਾਪੁਰ ਦੇ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਪਹਿਲੇ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੋਲਹਾਪੁਰ ਦੇ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਪਹਿਲੇ ਨੂੰ 1714 ਵਿੱਚ ਰਾਜਾਰਾਮ ਦੀ ਦੂਜੀ ਵਿਧਵਾ, ਰਾਜਸਾਬਾਈ ਦੁਆਰਾ ਗੱਦੀ ਤੋਂ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸਨੇ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਸੰਭਾਜੀ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬਿਠਾਇਆ। ਸੰਭਾਜੀ ਦੂਜੇ ਨੇ ਤਾਰਾਬਾਈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ, ਸੰਭਾਜੀ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕੋਲਹਾਪੁਰ ਦੇ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਪਹਿਲੇ ਦੀ ਮੌਤ 1726 ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਤਾਰਾਬਾਈ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1730 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹੂ ਪਹਿਲੇ ਨਾਲ ਸੁਲ੍ਹਾ ਕਰ ਲਈ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਸਤਾਰਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਚਲੀ ਗਈ।[6]
ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ
[ਸੋਧੋ]- ਪੱਲਵੀ ਜੋਸ਼ੀ ਨੇ ਪੇਸ਼ਵਾ ਬਾਜੀਰਾਓ (ਟੀਵੀ ਸੀਰੀਜ਼) ਵਿੱਚ ਤਾਰਾਬਾਈ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।[3]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Pati, Biswamoy (editor); Guha, Sumit; Chatterjee, Indrani (2000). Issues in modern Indian history: for Sumit Sarkar. Mumbai: Popular Prakashan. p. 30. ISBN 9788171546589.
{{cite book}}:|first1=has generic name (help)CS1 maint: Extra text: authors list (link) - ↑ Sen, Sailendra (2013). A Textbook of Medieval Indian History. Primus Books. p. 201. ISBN 978-9-38060-734-4.
- ↑ "Peshwa Bajirao Review: Anuja Sathe shines as Radhabai in the period drama", India Today, 25 January 2017