ਦਸਤਾਰ ਬੁੰਗਾ
ਦਸਤਾਰ ਬੁੰਗਾ, ਜਾਂ "ਉੱਚਾ ਕਿਲਾ",[1] ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਖਾਸ ਸੰਪਰਦਾ, ਅਕਾਲੀ ਨਿਹੰਗਾਂ (ਅਹੰਕਾਰ ਰਹਿਤ ਅਮਰ) ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਪੱਗ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ੈਲੀ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਦਸਤਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ।
“ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੱਗ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਬੰਨ੍ਹਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲੀ ਸਰਵ ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸੰਨ ਕਰਨ ਲਈ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਬਲਕਿ ਦਰਜੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸੀ। ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਦਸਤਾਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੋਟੀ ਬਾਂਸ ਦੀ ਸੋਟੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਨੌਂ ਇੰਚ ਜਾਂ ਇੱਕ ਹੱਥ ਜਿੰਨਾ ਲੰਬਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅਤੇ ਬਾਂਸ ਦੀ ਸੋਟੀ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਕਦਮ-ਦਰ-ਕਦਮ ਚੱਕਰ ਲਗਾ ਕੇ, ਉਹ ਪੱਗ ਟੇਪਰਿੰਗ ਟਿਊਬ ਵਰਗੀ ਹੋ ਗਈ। ਜਦੋਂ ਪੱਗ ਦਾ ਪਿਛਲਾ ਹਿੱਸਾ ਲੱਕੜ ਦੀ ਸੋਟੀ ਦੇ ਸਿਰੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਿਆ, ਸੋਟੀ ਦੀ ਨੋਕ ਦੇ ਬਰਾਬਰ, ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ, ਇੱਕ ਹੱਥ ਦੇ ਮਾਪ ਤੱਕ, ਢਿੱਲਾ ਉੱਡਦਾ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਸਵਾਰੀ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਜਾਂ ਪੈਦਲ, ਪੱਗ ਦੇ ਢਿੱਲੇ ਸਿਰੇ ਦੀ ਉੱਡਦੀ ਲਹਿਰ ਇੱਕ ਝੰਡੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੀ, ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਸੀ।" ਮੁਫਤੀ 'ਅਲੀ ਉਦ-ਦੀਨ, ਇਬਰਾਤਨਾਮਹ (1854), 1:364-66।[2] : 66
ਸ਼ਖਸੀਅਤ[ਸੋਧੋ]
ਗੂੜ੍ਹੇ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਟਿੱਕੀ (ਚੋਲਾ) ਅਤੇ ਪਗੜੀ (ਦੁਮਾਲਾ) ਜੋ ਕਿ ਕੋਇਟ ਅਤੇ ਖੰਜਰ ਨਾਲ ਸਜੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1699 ਵਿੱਚ ਦੋਧਾਰੀ ਤਲਵਾਰ (ਖੰਡੇ-ਪਾਹੁਲ) ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਖਾਲਸਾ ਆਰੰਭ ਸਮਾਰੋਹ ਦੇ ਸਮੇਂ ਪਹਿਨੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸਤਾਰ-ਝੰਡਾ (ਫਰਰਾ ਜਾਂ ਫਰਲਾ) ਆਇਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨੇ 1702 ਵਿਚ ਆਨੰਦਪੁਰ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਇਕ ਰਾਜਪੂਤ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜੇ ਨਾਲ ਝੜਪ ਦੌਰਾਨ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦਾ ਮਿਆਰ ਉਦੋਂ ਕੱਟਿਆ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਇਸ ਦਾ ਧਾਰਨੀ, ਅਕਾਲੀ ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ, ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਗੂੜ੍ਹੇ ਨੀਲੇ ਝੰਡੇ ਨੂੰ ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪੱਗ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਪਹਿਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇਸ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਹੈ, ਇਸਦੀ ਸਿਖਰ ਤੋਂ ਉੱਡਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਅਕਾਲ-ਨਿਹੰਗ ਵਰਦੀ ਦੀ ਪੂਰੀ ਸ਼ਾਨ ਉੱਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ।
ਫਤਹਿ ਸਿੰਘ ਦਾ ਰਵੱਈਆ ਉਸ ਦੇ ਗੁਰੂ ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਅਕਾਲੀ-ਨਿਹੰਗਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਕਰੜਾ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਹ ਚੌੜਾ-ਛਾਤੀ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਖੂਨ ਦੀਆਂ-ਜਤਨਸ਼ੀਲ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਲਾਲ ਸਨ, ਉਸਨੇ ਹੈਰਾਨੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕੋਮਲ ਹਾਸੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਅੱਗੇ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੇ ਉਲਝਣ ਵਾਲੇ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਪੁੱਛਿਆ, ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ, ਬਲਕਿ ਮਹਾਂ ਕਾਲ ਦੇ ਸੱਚੇ ਰੂਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਆ ਬੱਚੇ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਨਣ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਤਿਕਾਰ ਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਵਰਦੀ ਅਕਾਲੀ-ਨਿਹੰਗਾਂ ਲਈ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਲਈ ਉੱਤਮ ਸੀ। ਫਿਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਵੀ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਕੋਲ ਮਹਾਂ ਕਾਲ ਵਰਗੀ ਆਤਮਾ ਸੀ, ਬਾਬਾ ਫਤਹਿ ਸਿੰਘ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਕਾਲੀ-ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘ ਵਜੋਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[3] : 27
ਮੂਲ[ਸੋਧੋ]
"ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਅਕਾਲੀ ਨੈਨਾ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਛੋਟੇ ਬਲੇਡਾਂ ਅਤੇ ਚਮਕਦਾਰ ਪਾਲਿਸ਼ਡ, ਰੇਜ਼ਰ-ਤਿੱਖੇ ਸਟੀਲ ਤੋਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਜੰਗੀ ਕੋਟਸ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਨਾਲ ਉੱਚੀ ਦਸਤਾਰ ਦੀ ਇਹ ਉਦਾਹਰਣ। ਮੂਹਰਲੇ ਪਾਸੇ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਟੋਟੇਮਿਕ ਗਜਗਾਹ ਸਟੀਲ ਦੀ ਤਾਰ (ਟੋਰਾ) ਅਤੇ ਨੀਲੀ ਪੱਗ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ; ਇਹ ਤਣੇ ਨੂੰ ਢੱਕਣ ਲਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿਰਫ਼ ਉੱਪਰਲੇ ਦੋ-ਧਾਰੀ ਖੰਜਰ ਜਾਂ ਭਗੌਤੀ ਅਤੇ ਕਈ ਚੰਦਰਮਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ 'ਹਾਥੀਆਂ ਦਾ ਪੰਘੂੜਾ', ਗਜਗਾਹ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿਚ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਯੋਧਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਭਿੰਨਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ ਪਹਿਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦੇ ਭੀਮ, ਜੋ ਇਕੱਲੇ ਹੱਥੀਂ ਜੰਗੀ ਹਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਸਨ। ਗਜਗਾਹ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਤ੍ਰਿਸ਼ੂਲ ਨਾਲ ਵੀ ਗੂੜ੍ਹਾ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਵਿਨਾਸ਼ ਅਤੇ ਕਿਰਪਾ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਚੰਦਰਮਾ ਦੀ ਲੜੀ ਪਹਾੜ ਵੱਲ ਚੜ੍ਹਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਸਿਖਰ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਝੰਡਾ (ਫਰਲਾ) ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਯੁੱਧ ਦੇ ਮਿਆਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਇੱਕ ਅੰਡਰ-ਟਰਬਨ (ਕੇਸਕੀ) ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਵਾਲਾਂ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਮਰੋੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਫਰਲਾ ਦੇ ਸਿਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿਖਰ ਦੀ ਦਿੱਖ ਦੇਣ ਲਈ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਜ਼ਖ਼ਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਮੋਟਾਈ ਅਤੇ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਦੂਜੀ ਪੱਗ ਬੰਨ੍ਹੀ ਗਈ ਸੀ। ਕੋਇਟਸ ਅਤੇ ਬ੍ਰੇਡਡ ਤਾਰ ਨੇ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਜਗ੍ਹਾ 'ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕੀਤਾ.
ਫਰਲਾ 1702 ਵਿਚ ਉਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਮਿਆਰ ਨੂੰ ਘਟਾਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਿਆਰੀ ਧਾਰਨੀ ਅਕਾਲੀ ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਨਿਹੰਗ ਦੀ ਪੱਗ ਵਿੱਚ ਝੰਡਾ ਬੰਨ੍ਹਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਫਰਲਾ ਪਹਿਨਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਖਾਲਸੇ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਮਿਲੀ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਯੋਧੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਸਰਵਉੱਚ ਚਿੰਨ੍ਹ ਬਣ ਗਿਆ। ਕੇਵਲ ਅਕਾਲੀ ਦਰਜੇ ਦੇ ਇੱਕ ਨਿਹੰਗ ਯੋਧੇ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਦੀ ਇਹ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।"[4] : 66
ਵ੍ਯੁਤਪਤੀ[ਸੋਧੋ]
ਦਸਤਾਰ ਬੁੰਘਾ ਵਿੱਚ ਕਈ ਹਥਿਆਰ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ [5] ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ।
ਦੁਮਾਲਾ ਸ਼ਬਦ ਨਿਹੰਗਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਨੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਪੱਗ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਪੱਗ (*ਕੇਸਕੀ*) ਅਤੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਪੱਗ (*ਦਸਤਾਰ*) ਨੂੰ ਜੋੜਦਾ ਹੈ; ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਹਰ ਗੋਬਿੰਦ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[6]
ਨਿਹੰਗ ਦੇ ਕਈ ਅਰਥ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 'ਤਲਵਾਰ', 'ਜੀਵਨ ਜਾਂ ਮੌਤ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ', ਅਤੇ 'ਮਗਰਮੱਛ' ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਉਹ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਜੋ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਲੜਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸਨ, ਨੂੰ ਨਿਹੰਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 'ਲਾਡਲੀ ਫੌਜਾ' ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਨਿਹੰਗ ਅਕਾਲੀਆਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸਮਾਨਾਰਥੀ ਸ਼ਬਦ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੁਣ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕੁਝ ਸੰਪਰਦਾ ਦੁਆਰਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[7]
ਇੱਕ ਫਰਲਾ ਜੋ ਕੁਝ ਅਕਾਲੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਨਿਹੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਜਰਨੈਲ ਦੇ ਦਰਜੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਰੈਂਕ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਇੱਕ 'ਝੰਡੇ' ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਅਕਾਲੀ ਨਿਹੰਗ ਪੱਗ ਦੇ ਸਿਖਰ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲਾ ਢਿੱਲਾ ਕੱਪੜਾ ਦਸਤਾਰ ਬੂੰਗਾ।[8]
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ[ਸੋਧੋ]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ "Sikh fortress turban". British Museum. Retrieved 2013-08-06.
- ↑ Amandeep, Singh Madra; Parmjit, Singh (2013). Warrior Saints: Four Centuries of Sikh Military History (Vol:1). Kashi House. ISBN 978-0-9560168-5-0.
- ↑ Amandeep, Singh Madra; Parmjit, Singh (2013). Warrior Saints: Four Centuries of Sikh Military History (Vol:1). Kashi House. ISBN 978-0-9560168-5-0.
- ↑ Amandeep, Singh Madra; Parmjit, Singh (2013). Warrior Saints: Four Centuries of Sikh Military History (Vol:1). Kashi House. ISBN 978-0-9560168-5-0.
- ↑ "Sikh fortress turban". British Museum. 2013-05-03. Retrieved 2013-07-31.
- ↑ Nihang, Nidar Singh; Parmjit, Singh (2009). In The Master's Presence The Sikhs of Hazoor Sahib (Vol:1). Kashi House. p. glossary. ISBN 978-0-9560168-0-5.
- ↑ Nihang, Nidar Singh; Parmjit, Singh (2009). In The Master's Presence The Sikhs of Hazoor Sahib (Vol:1). Kashi House. p. glossary. ISBN 978-0-9560168-0-5.
- ↑ Nihang, Nidar Singh; Parmjit, Singh (2009). In The Master's Presence The Sikhs of Hazoor Sahib (Vol:1). Kashi House. p. glossary. ISBN 978-0-9560168-0-5.