ਦੀਵਾਨ ਰਾਮ ਦਿਆਲ

ਦੀਵਾਨ ਰਾਮ ਦਿਆਲ
ਜਨਮ	1792
ਮੌਤ	1820 ਹਜ਼ਾਰਾ ਖੇਤਰ, ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ
ਰੈਂਕ	ਫੌਜੀ ਅਫਸਰ

ਦੀਵਾਨ ਰਾਮ ਦਿਆਲ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਸੀ, ਜੋ ਆਪਣੀ ਫੌਜੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਹੁਨਰ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।

ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ

ਦੀਵਾਨ ਰਾਮ ਦਿਆਲ ਦੀਵਾਨ ਮੋਖਮ ਚੰਦ ਦਾ ਪੋਤਾ ਅਤੇ ਦੀਵਾਨ ਮੋਤੀ ਰਾਮ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ। ਪਰਿਵਾਰ ਕੁੰਜਾਹ ਤੋਂ ਆਇਆ ਸੀ। ਫੌਜੀ ਪਿਛੋਕੜ ਵਾਲੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ, ਉਸਨੇ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਬਹਾਦਰੀ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤਕ ਸਮਝ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਵੱਖਰਾ ਕਰ ਲਿਆ।

ਫੌਜੀ ਕੈਰੀਅਰ

1814 ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਦੀਵਾਨ ਰਾਮ ਦਿਆਲ, ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਲਈ ਵੱਖਰਾ ਸੀ, ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਇੱਕ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਦੀਵਾਨ ਮੋਖਮ ਚੰਦ ਨੇ 1812 ਵਿਚ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਫੌਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਾਲ ਦੇ ਉਸ ਖਾਸ ਸਮੇਂ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਬਾਰੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਲਾਹ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਨਾ ਚੁਣਿਆ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਝਟਕਿਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਯੰਤਰਾਂ 'ਤੇ ਛੱਡੇ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਜਦੋਂ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ, ਦੀਵਾਨ ਰਾਮ ਦਿਆਲ ਨੇ ਲਚਕੀਲਾਪਣ ਦਿਖਾਇਆ ਅਤੇ ਅਜ਼ੀਮ ਖਾਨ ਬਰਾਕਜ਼ਈ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕੀਤਾ।

ਮੋਖਮ ਚੰਦ ਸਿੱਖ ਫੌਜਾਂ ਨਾਲ ਕਸ਼ਮੀਰ ਜਾਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਬੁੱਢਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 1814 ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੋਤਰੇ ਰਾਮ ਦਿਆਲ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਦੀ ਥਾਂ ਸੇਵਾ ਦਿੱਤੀ। ਰਾਮ ਦਿਆਲ ਨੇ ਵਿਦਰੋਹੀ ਧੜਿਆਂ ਅਤੇ ਗੁਆਂਢੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੰਡਕਾਰੀ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਬੇਮਿਸਾਲ ਅਗਵਾਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ੀਲਤਾ ਲਈ ਨਾਮਣਾ ਖੱਟਿਆ ਸੀ।

1818 ਵਿੱਚ, ਦੀਵਾਨ ਰਾਮ ਦਿਆਲ ਮੁਲਤਾਨ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਣ ਲਈ ਮੁਲਤਾਨ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਜਦੋਂ ਅਕਾਲੀ ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੁਲਤਾਨ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਖਿਜ਼ਰੀ ਗੇਟ 'ਤੇ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਦੀਵਾਨ ਨੇ ਸਰਫਰਾਜ਼ ਖ਼ਾਨ, ਨਵਾਬ ਮੁਜ਼ੱਫ਼ਰ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਾਥੀ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਤੰਬੂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਲੈ ਗਿਆ। 1819 ਵਿਚ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤਣ ਦੀ ਦੂਜੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਦੀਵਾਨ ਰਾਮ ਦਿਆਲ ਨੇ ਫੌਜ ਦੀ ਪਿਛਲੀ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਭਾਰੀ ਬਾਰਸ਼ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮੁੱਖ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ, ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਮੁਹਿੰਮ ਸਫਲ ਰਹੀ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਸਤਾਰ ਖੇਤਰ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

1819 ਵਿੱਚ, ਦੀਵਾਨ ਰਾਮ ਦਿਆਲ ਨੂੰ ਹਜ਼ਾਰਾ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਮੌਤ

ਰਾਮ ਦਿਆਲ ਦੀ ਅੰਤਮ ਮੁਹਿੰਮ ਹਜ਼ਾਰਾ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਯੂਸਫ਼ਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਵਿਦਰੋਹ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ। ਇੱਕ ਬਹਾਦਰ ਬਚਾਅ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਹ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਫੌਜੀ ਕੈਰੀਅਰ ਦੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਦੁਖਦਾਈ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਵਿਰਾਸਤ

ਦੀਵਾਨ ਰਾਮ ਦਿਆਲ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਇੱਕ ਦਲੇਰ ਫੌਜੀ ਨੇਤਾ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਲ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ ਦੀ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਖੇਤਰੀ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਸੱਤਾ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਅਸਥਿਰ ਦੌਰ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਸਥਿਰਤਾ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਉਸ ਦੀ ਰਣਨੀਤਕ ਸੂਝ ਅਤੇ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਦੇ ਕਾਰਨਾਮੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹਨ।

ਯਾਦਗਾਰ

ਦੀਵਾਨ ਰਾਮ ਦਿਆਲ ਨੂੰ ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨਲਵਾ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਬਣਾਇਆ। ਇੱਕ ਢੁਕਵੀਂ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਵਿੱਚ, ਸਰਦਾਰ ਨੇ ਦੀਵਾਨ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਲਈ ਹਜ਼ਾਰਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮਾਧ (ਯਾਦਗਾਰ) ਬਣਾਈ।