ਦੰਤੀ ਵਿਅੰਜਨ
ਦੰਤੀ ਵਿਅੰਜਨ ਉਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਸਮੇਂ ਜੀਭ ਦੀ ਨੋਕ ਉੱਪਰਲੇ ਦੰਦਾਂ ਨੂੰ ਛੋਹਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੁਝ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿਚ /ਤ/, /ਥ/, /ਦ/, /ਨ/, /ਰ/, /ਲ/, /ਸ/, /ਜ਼/ ਦੰਤੀ ਵਿਅੰਜਨ ਧੁਨੀਆਂ ਹਨ। ਦੱਤੀ ਵਿਅੰਜਨਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਧੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਨਿਖੇੜੂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਜੀਭ ਅਤੇ ਮਸੂੜਿਆਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ (ਵੇਖੋ ਦੰਤ ਪਠਾਰੀ ਵਿਅੰਜਨ ) ਧੁਨੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਰਵਣੀ ਸਮਾਨਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਲਾਤੀਨੀ ਲਿਪੀ ਕਾਰਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕੋ ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ( ਜਿਵੇਂ ਕਿ t, d, n )।
ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਧੁਨੀਆਤਮਕ ਵਰਣਮਾਲਾ ਵਿੱਚ, ਦੰਤੀ ਵਿਅੰਜਨਾਂ ਦੇ ਹੇਠ ( ◌̪) ਚਿੰਨ੍ਹ ਨੂੰ ਭੇਦਸੂਚਕ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅੰਤਰ-ਭਾਸ਼ਾਈ ਤੌਰ 'ਤੇ
[ਸੋਧੋ]ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਲਬਾਨੀਅਨ, ਆਇਰਿਸ਼ ਅਤੇ ਰੂਸੀ ਵਿਚ ਤਾਲਵੀਕਰਨ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੋਰੋਨਲ ਵਿਅੰਜਨਾਂ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਦੰਤੀ ਉਚਾਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਤਾਲਵੀਕਰਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਿਅੰਜਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਲਬਾਨੀਅਨ /ɫ/, ਦੰਤੀ ਜਾਂ ਦੰਤੀ-ਦੰਤ-ਪਠਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਗੈਰ-ਤਾਲਵੀਕਰਨ ਹੋਏ ਵਿਅੰਜਨ ਇੱਕ ਦੰਤ-ਪਠਾਰੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। [1]
ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਾਰੀਆਂ ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਦੰਤੀ ਵਿਅੰਜਨਾ ਦਾ ਇੱਕ ਪੂਰਾ ਸਮੂਹ ਹੈ ਜੋ ਧੁਨੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਾਦੀ ਅਤੇ ਅਨਾਦੀ ਅਤੇ ਮਹਾਂਪ੍ਰਾਣਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਂ ਬਿਨਾਂ ਮਹਾਂਪ੍ਰਾਣਤਾ (ਭਾਵ ਅਲਪਪ੍ਰਾਣ) ਦੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਾਸਕੀ /n/ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਪਰ ਉਚਾਰਨ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਦੰਤ-ਪਠਾਰੀ ਅਤੇ ਜੀਭ-ਨੋਕੀ ਹੈ। ਮੂਲ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੰਤ-ਪਠਾਰੀ /t/ ਅਤੇ /d/ ਦੰਤੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰੀ ਉਲਟ-ਜੀਭੀ ਵਿਅੰਜਨਾਂ ਵਾਂਗ ਵਧੇਰੇ ਆਵਾਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਸਪੇਨੀ /t/ ਅਤੇ /d/ ਦੰਤੀ-ਦੰਤ-ਪਠਾਰੀ ਹਨ, [2] ਜਦੋਂ ਕਿ /l/ ਅਤੇ /n/ ਅਸਰਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦੰਤ-ਪਠਾਰੀ ਹਨ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਆ ਰਹੇ ਵਿਅੰਜਨ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਸਥਾਨ ਨਾਲ ਆਤਮਸਾਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇਤਾਲਵੀ /t/, /d/, /t͡s/, /d͡z/ ਦੰਤੀ-ਦੰਤ-ਪਠਾਰੀ ਹਨ ( [t̪], [d̪], [t̪͡s̪], ਅਤੇ [d̪͡z̪] ਕ੍ਰਮਵਾਰ) ਅਤੇ /l/ ਅਤੇ /n/ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਆ ਰਹੇ ਦੰਤੀ ਵਿਅੰਜਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੰਤ-ਪਠਾਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। [3] [4]
ਹਾਲਾਂਕਿ ਦੰਤੀ-ਦੰਤ-ਪਠਾਰੀ ਵਿਅੰਜਨ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਦੰਤੀ ਵਿਅੰਜਨਾਂ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਪਿਛਲੇ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਦੂਰ ਸੰਪਰਕ ਦਾ ਬਿੰਦੂ ਹੈ ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਢੁਕਵਾਂ ਹੈ, ਗੂੰਜ ਦੀ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਧੁਨੀ ਸਪੇਸ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਅੰਜਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧੁਨੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਫ੍ਰੈਂਚ ਵਿੱਚ, ਸੰਪਰਕ ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਦੂਰ ਪਿੱਛੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਦੰਤ-ਪਠਾਰੀ ਜਾਂ ਕਈ ਵਾਰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਪ੍ਰੀ-ਦੰਤ-ਪਠਾਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।