ਧਨੁ (ਮਹੀਨਾ)
ਧਨੁ, ਧਨੁਸ ਜਾਂ ਧਨੁਰਮਾਸ (ਧਨੁਰਮਾਸ) ਹਿੰਦੂ ਕੈਲੰਡਰ, ਮਲਿਆਲਮ ਕੈਲੰਡਰ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੀਨਾ ਹੈ।[1][2] ਇਹ ਧਨੁ ਦੇ ਰਾਸ਼ੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਗ੍ਰੈਗੋਰੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿੱਚ ਦਸੰਬਰ ਦੇ ਦੂਜੇ ਅੱਧ ਅਤੇ ਜਨਵਰੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੱਧ ਦੇ ਨਾਲ ਓਵਰਲੈਪ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।[1]
ਹੋਰ ਨਾਮ[ਸੋਧੋ]
ਵੈਦਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ, ਧਨੁਸ ਮਹੀਨੇ ਨੂੰ ਸਹਸ (IAST: Sahas) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਰਾਸ਼ੀ ਸੰਬੰਧੀ ਸਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੈ।[3] ਧਨੁ ਦਾ ਸੂਰਜੀ ਮਹੀਨਾ ਹਿੰਦੂ ਚੰਦਰਮਾ ਕੈਲੰਡਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਇਸਦੇ ਚੰਦਰ ਮਹੀਨੇ ਪੌਸ਼ਾ ਦੇ ਨਾਲ ਓਵਰਲੈਪ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।[4][5] ਧਨੁ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਲਈ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵ੍ਰਸ਼ਿਕ ਦਾ ਸੂਰਜੀ ਮਹੀਨਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਕਰ ਦਾ ਸੂਰਜੀ ਮਹੀਨਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।[6]
ਧਨੁਸ ਮਹੀਨੇ ਨੂੰ ਤਾਮਿਲ ਹਿੰਦੂ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿੱਚ ਮਾਰਗਲੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[7] ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਅਤੇ ਮੱਧਕਾਲੀ ਯੁੱਗ ਦੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਗ੍ਰੰਥ ਧਨੁਸ ਦੀ ਮਿਆਦ ਬਾਰੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗਣਨਾ ਵਿੱਚ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਦੂਜੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਸੂਰਯ ਸਿਧਾਂਤ ਵ੍ਰਸ਼ਿਕ ਦੀ ਮਿਆਦ 29 ਦਿਨ, 7 ਘੰਟੇ, 37 ਮਿੰਟ ਅਤੇ 36 ਸਕਿੰਟ ਦੀ ਗਣਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।[8] ਇਸਦੇ ਉਲਟ, ਆਰੀਆ ਸਿਧਾਂਤ ਵ੍ਰਸ਼ਿਕ ਦੀ ਮਿਆਦ ਨੂੰ 29 ਦਿਨ, 8 ਘੰਟੇ, 24 ਮਿੰਟ ਅਤੇ 48 ਸਕਿੰਟ ਮੰਨਦਾ ਹੈ।[8]
ਜੋਤਸ਼ੀ ਚਿੰਨ੍ਹ[ਸੋਧੋ]
ਧਨੁ ਧਨੁ (ਜੋਤਿਸ਼) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰੀ, ਭਾਰਤੀ ਕੁੰਡਲੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜੋਤਸ਼ੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵੀ ਹੈ।[9]
ਵਿਉਤਪਤੀ ਅਤੇ ਮਹੱਤਤਾ[ਸੋਧੋ]
ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਇਹ ਸਮਾਂ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਭਗਤਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਭ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੁਰਾਣੇ ਹਿੰਦੂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਨੇ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਗਤੀ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵੱਖਰਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੌਰਾਨ ਹੋਰ ਗੈਰ-ਭਗਤੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਿਆਹ, ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਆਦਿ) ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੈਕੁੰਟਾ ਇਕਾਦਸੀ, ਜੋ ਧਨੂਰ ਮਾਸ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਸੂਰਜ ਧਨੁ ਰਾਸ਼ੀ ਜਾਂ "ਧਨੁ ਰਾਸ਼ੀ" ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ,[10] ਉਹ ਸਮਾਂ ਜਦੋਂ ਸੂਰਜ ਧਨੁ ਰਾਸ਼ੀ ਤੋਂ ਮਕਰ ਰਾਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ "मकर राशि" ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤਾਤ ਦੀ ਘਾਟ ਦਾ ਸਮਾਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[11] ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਯੋਗ ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦੇਣਾ ਜਾਂ ਦਾਨ ਦੇਣਾ ਮਹਾਨ ਗੁਣ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[12]
ਹੋਰ ਵਰਤੋਂ[ਸੋਧੋ]
ਧਨੁਸ ਮੰਗਲ ਗ੍ਰਹਿ ਲਈ ਡੇਰੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਦਾ ਦੂਜਾ ਮਹੀਨਾ ਵੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਸੂਰਜ ਮੰਗਲ ਤੋਂ ਦੇਖੇ ਗਏ ਤਾਰਾਮੰਡਲ ਧਨੁ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ 1.0 1.1 James G. Lochtefeld (2002). The Illustrated Encyclopedia of Hinduism: A-M, N-Z (Vol 1 & 2). The Rosen Publishing Group. pp. 425. ISBN 978-0-8239-3179-8.
- ↑ Robert Sewell; Śaṅkara Bālakr̥shṇa Dīkshita (1896). The Indian Calendar. S. Sonnenschein & Company. pp. 5–11, 23–29.
- ↑ Nachum Dershowitz; Edward M. Reingold (2008). Calendrical Calculations. Cambridge University Press. pp. 123–128. ISBN 978-0-521-88540-9.
- ↑ Christopher John Fuller (2004). The Camphor Flame: Popular Hinduism and Society in India. Princeton University Press. pp. 291–293. ISBN 978-0-69112-04-85.
- ↑ Robert Sewell; Śaṅkara Bālakr̥shṇa Dīkshita (1896). The Indian Calendar. S. Sonnenschein & Company. pp. 10–11.
- ↑ Robert Sewell; Śaṅkara Bālakr̥shṇa Dīkshita (1896). The Indian Calendar. S. Sonnenschein & Company. pp. 5–11, 23–29.
- ↑ James G. Lochtefeld (2002). The Illustrated Encyclopedia of Hinduism: A-M, N-Z (Vol 1 & 2). The Rosen Publishing Group. pp. 425. ISBN 978-0-8239-3179-8.
- ↑ 8.0 8.1 Robert Sewell; Śaṅkara Bālakr̥shṇa Dīkshita (1896). The Indian Calendar. S. Sonnenschein & Company. pp. 10–11.
- ↑ Bangalore V. Raman (2003). Studies in Jaimini Astrology. Motilal Banarsidass. pp. 10–19. ISBN 978-81-208-1397-7.
- ↑ Jackson, A. M. T (2007). Folk Lore Notes. pp. ix.
- ↑ Andhra Pradesh. Vol. 13. Andhra Pradesh (India) Department of Information and Public Relations. 1969. p. 45.
- ↑ Chalapati Rao, Gudlavalleti Venkata (1983). Sri Venkatachala, its glory. Tirumalai-Tirupati Devasthanam. p. 83.