ਧੰਨਾ ਨੰਦਾ
ਧੰਨਾ ਨੰਦਾ (381 ਈ.ਪੂ. - ਅੰ. 321 BCE), ਬੋਧੀ ਪਾਠ ਮਹਾਬੋਧੀਵੰਸ਼ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨੰਦਾ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦਾ ਆਖਰੀ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ। ਉਹ ਮਹਾਪਦਮ ਨੰਦਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ।
ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਮੌਰੀਆ ਨੇ ਇੱਕ ਫ਼ੌਜ ਖੜੀ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਨੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਨੰਦਾ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਪਾਟਲੀਪੁਤ੍ਰ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ। ਇਸ ਹਾਰ ਨੇ ਨੰਦਾ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਅਤੇ ਮੌਰੀਆ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਜਨਮ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕੀਤੀ।
ਜੈਨ ਪਰੰਪਰਾ ਆਖ਼ਰੀ ਨੰਦਾ ਸਮਰਾਟ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਕਥਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਸਮਰਾਟ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ "ਨੰਦਾ" ਆਖਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਮਰਾਟ ਨੂੰ ਹਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦਾ ਛੱਡਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਪੁਰਾਣ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਆਖ਼ਰੀ ਨੰਦਾ ਸਮਰਾਟ ਦਾ ਵਰਣਨ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਦੇ ਅੱਠ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਮਹਾਪਦਮ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਗ੍ਰੀਕੋ-ਰੋਮਨ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਸ਼ਾਸਕ ਨੂੰ ਐਗ੍ਰਾਮਸ ਜਾਂ ਜ਼ੈਂਡਰਾਮੇਸ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਆਖਰੀ ਨੰਦਾ ਸਮਰਾਟ ਵਜੋਂ ਪਛਾਣਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿਕੰਦਰ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਬਗਾਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਦੋਂ ਇਸ ਸਮਰਾਟ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸੈਨਾ ਨਾਲ ਯੁੱਧ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਬੋਧੀ ਪਰੰਪਰਾ[ਸੋਧੋ]
ਬੋਧੀ ਗ੍ਰੰਥ ਮਹਾਵੰਸ਼ ਵਿੱਚ 9 ਨੰਦਾ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਹਨ, ਜੋ ਸਾਰੇ ਭਰਾ ਸਨ, ਅਤੇ ਕੁੱਲ 22 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਲਗਾਤਾਰ ਰਾਜ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਇਹਨਾਂ ਰਾਜਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲਾ ਉਗਰਸੇਨ ਸੀ ਅਤੇ ਆਖਰੀ ਧਨਾ ਨੰਦਾ ਸੀ।[1][2]
ਬੋਧੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਧਨਾ ਨੰਦਾ ਨੇ ਪੁੱਪਪੁਰਾ (ਪੁਸ਼ਪਪੁਰਾ) ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਦਾਨ ਦੇਣ ਦੇ ਸਮਾਰੋਹ ਦੌਰਾਨ ਚਾਣਕਿਆ ਦੀ ਬਦਸੂਰਤ ਦਿੱਖ ਲਈ ਅਪਮਾਨ ਕੀਤਾ, ਉਸਨੂੰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਚਾਣਕਿਆ ਨੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਸਰਾਪ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਚਾਣਕਿਆ ਬਚ ਗਿਆ ਅਤੇ ਰਾਜੇ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਪੱਬਤਾ ਨਾਲ ਦੋਸਤੀ ਕੀਤੀ, ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਕਸਾਇਆ। ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਇੱਕ ਦਸਤਖਤ ਦੀ ਅੰਗੂਠੀ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ, ਚਾਣਕਿਆ ਨੰਦਾ ਮਹਿਲ ਤੋਂ ਭੱਜ ਗਿਆ। ਧਨਾ ਨੰਦਾ ਦਾ ਤਖਤਾ ਪਲਟਣ ਲਈ ਦ੍ਰਿੜ ਸੰਕਲਪ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਗੁਪਤ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਫੌਜ ਖੜੀ ਕਰਨ ਲਈ ਦੌਲਤ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਨੇ ਉਸਨੂੰ 1 ਸਿੱਕੇ ਨੂੰ 8 ਸਿੱਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ।[3]
ਜੈਨ ਪਰੰਪਰਾ[ਸੋਧੋ]
ਜੈਨ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੰਤਕਥਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਬੋਧੀ ਕਥਾ ਨਾਲ ਕਈ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਹਨ, ਪਰ "ਧਨਾ ਨੰਦਾ" ਨਾਮ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਹੈ: ਜੈਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਚਾਣਕਿਆ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਰਾਜਾ ਨੂੰ "ਨੰਦਾ" ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੈਨ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਚਾਣਕਿਆ ਨੇ ਰਾਜਾ ਤੋਂ ਦਾਨ ਮੰਗਣ ਲਈ ਨੰਦਾ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਪਾਟਲੀਪੁਤ੍ਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਰਾਜੇ ਦੇ ਇੱਕ ਸੇਵਕ ਦੁਆਰਾ ਅਪਮਾਨਿਤ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਨੰਦਾ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਨੂੰ ਉਖਾੜ ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਸਹੁੰ ਖਾਧੀ।[3] ਉਸਨੇ ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਨੂੰ ਖੋਜਿਆ ਅਤੇ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਫੌਜ ਖੜੀ ਕੀਤੀ ਜਿਸਨੇ ਇੱਕ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨੰਦਾ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬੋਧੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਉਲਟ, ਜੈਨ ਪਰੰਪਰਾ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨੰਦਾ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਛੱਡਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਰਾਜੇ ਦੀ ਧੀ ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਪੈ ਗਈ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰ ਲਿਆ।[3] ਇਸ ਧੀ ਦਾ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਬਿੰਦੁਸਾਰ ਦੀ ਮਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਦੁਰਧਾਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।[4]
ਪੁਰਾਣਾਂ[ਸੋਧੋ]
ਬੋਧੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਾਂਗ, ਪੁਰਾਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ 9 ਨੰਦਾ ਰਾਜੇ ਸਨ।[1] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਹ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲੇ ਰਾਜਿਆਂ ਦਾ ਨਾਮ ਮਹਾਪਦਮ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਗਲੇ 8 ਰਾਜੇ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਪੁਰਾਣਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ: ਸੁਕਲਪ।[5] ਧੁੰਧੀ-ਰਾਜਾ, ਇੱਕ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪੁਰਾਣਿਕ ਟੀਕਾਕਾਰ, ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਮੌਰੀਆ ਇੱਕ ਨੰਦ ਰਾਜੇ ਦਾ ਪੋਤਾ ਸੀ ਜਿਸਨੂੰ ਸਰਵਥ-ਸਿਧੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,[1] ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਖੁਦ ਪੁਰਾਣਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।[6]
ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ[ਸੋਧੋ]
ਧਨਾ ਨੰਦਾ ਭਾਰਤੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ 'ਤੇ ਚਾਣਕਿਆ ਜਾਂ ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਮੌਰਿਆ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਲਗਭਗ ਹਰ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਵਜੋਂ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
- ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਾਟਕ ਚਾਣਕਿਆ (ਟੀਵੀ ਲੜੀ) ਵਿੱਚ, ਸੂਰਜ ਚੱਢਾ ਨੇ ਧਨਾ ਨੰਦਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
- ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਮੌਰਿਆ (2011 ਟੀਵੀ ਸੀਰੀਜ਼) ਵਿੱਚ, ਸੂਰਜ ਥਾਪਰ ਨੇ ਧਨਾ ਨੰਦਾ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਨਿਭਾਇਆ।
- ਚੰਦਰ ਨੰਦਨੀ ਟੀਵੀ ਸੀਰੀਅਲ ਵਿੱਚ, ਲੋਕੇਸ਼ ਬੱਟਾ ਨੇ ਧਨਾ ਨੰਦਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
- ਪੋਰਸ ਅਤੇ ਚੰਦਰਗੁਪਤ ਮੌਰਿਆ ਵਿੱਚ, ਸੌਰਭ ਰਾਜ ਜੈਨ ਨੇ ਧਨਾ ਨੰਦਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।