ਨੂਰ ਜਹਾਂ
| ਨੂਰ ਜਹਾਂ نور جهاں | |
|---|---|
| |
| Idealized portrait of the Mughal Empress Nur Jahan | |
| ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਹਨਸ਼ਾਹ ਦੀ ਮਲਿਕਾ | |
| Tenure | 25 ਮਈ 1611 – 8 ਨਵੰਬਰ 1627 |
| ਜੀਵਨ-ਸਾਥੀ | Sher Afgan Ali Quli Khan ਜਹਾਂਗੀਰ |
| ਔਲਾਦ | Ladli Begum and others 2 |
| ਪੂਰਾ ਨਾਂ | |
| ਮਹਿਰੁਲਨਿਸਾ | |
| ਘਰਾਣਾ | Timurid (by marriage) |
| ਪਿਤਾ | ਮਿਰਜ਼ਾ ਗਿਆਸ ਬੇਗ |
| ਮਾਂ | ਅਸਮਤ ਬੇਗਮ |
| ਜਨਮ | 31 ਮਈ 1577 ਕੰਧਾਰ, ਅਜੋਕਾ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ |
| ਮੌਤ | 17 ਦਸੰਬਰ 1645 (ਉਮਰ 68) ਲਾਹੋਰ, ਅਜੋਕਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ |
| ਦਫ਼ਨ | ਨੂਰ ਜਹਨ ਦਾ ਮਕਬਰਾ, ਸ਼ਾਹਦਰਾ ਬਾਗ਼, ਲਹੌਰ |
| ਧਰਮ | ਸ਼ੀਆ ਇਸਲਾਮ |
ਨੂਰ ਜਹਾਂ (ਉਰਦੂ:نورجہاں) ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਮਲਿਕਾ (ਰਾਣੀ) ਸੀ। ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਮਿਰਜ਼ਾ ਗਿਆਸ ਬੇਗ ਦੇ ਘਰ 1576 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਕੰਧਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਅਸਮਤ ਬੇਗਮ ਸੀ। ਮਲਿਕਾ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਦਾ ਅਸਲ ਨਾਂ ਮਹਿਰੁਲਨਿਸਾ ਬੇਗਮ ਸੀ, ਜੋ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਵਜ਼ੀਰ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਮਿਰਜ਼ਾ ਗਿਆਸ ਬੇਗ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ ਸੀ।[1] ਇਸ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਨਵਾਹ ਵਿੱਚ ਦਰਿਆ ਰਾਵੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਸੁੰਦਰ, ਸਿਆਣੀ ਅਤੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਔਰਤ ਸੀ।
ਜੀਵਨ[ਸੋਧੋ]
ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਜਾਗੀਰਦਾਰ ਸ਼ੇਰ ਅਫ਼ਗ਼ਨ ਨਾਲ ਵਿਆਹੀ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਖਾਵੰਦ ਦੀ ਮੌਤ ਮਗਰੋਂ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਨੂਰਜਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਰਮ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਲਿਆ ਸੀ। ਨੂਰਜਹਾਂ ਦੀ ਜਹਾਂਗੀਰ ਤੋਂ ਕੋਈ ਔਲਾਦ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪਤੀ ਸ਼ੇਰ ਅਫ਼ਗ਼ਨ ਤੋਂ ਲਾਡਲੀ ਬੇਗ਼ਮ ਨਾਂ ਦੀ ਧੀ ਸੀ ਜੋ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੇ ਸ਼ਹਰਯਾਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦੇ ਖੁੱਰਮ ਦਾ ਵਿਆਹ ਨੂਰਜਹਾਂ ਬੇਗ਼ਮ ਦੇ ਭਰਾ ਆਸਫ਼ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਧੀ ਅਰਜੁਮੰਦ ਬਾਨੋ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੁਮਤਾਜ਼ ਮਹਿਲ ਦਾ ਖ਼ਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨੂਰਜਹਾਂ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਗੱਦੀ ’ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਆਪਣਾ ਜਵਾਈ ਛੋਟਾ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਸ਼ਹਰਯਾਰ ਬੈਠੇ ਤਾਂ ਜੋ ਰਾਜਭਾਗ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਣਿਆ ਰਹੇ। ਇਸ ਦੇ ਵਿਪਰੀਤ, ਨੂਰਜਹਾਂ ਦਾ ਭਰਾ ਆਸਫ਼ ਖ਼ਾਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀ ਗੱਦੀ ’ਤੇ ਆਪਣੇ ਜਵਾਈ ਸ਼ਹਿਜਾਦੇ ਖੁੱਰਮ ਨੂੰ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਆਖ਼ਰ ਨੂੰ ਆਸਫ਼ ਖ਼ਾਨ ਆਪਣੀ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਜਵਾਈ ਤੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ ਖੁੱਰਮ ‘ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ’ ਦੇ ਨਵੇਂ ਨਾਂ ਨਾਲ ਮੁਗ਼ਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਅਗਲਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਣ ਗਿਆ। ਆਮ ਰਵਾਇਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਸ਼ਹਰਯਾਰ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗੀਆਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਪਰ ਨੂਰਜਹਾਂ ਨੂੰ ਤੰਗ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸਗੋਂ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਪੈਨਸ਼ਨ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਉਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ 18 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਤੱਕ ਜਿਉਂਦੀ ਰਹੀ। ਉਸ ਨੇ ਬਾਕੀ ਜੀਵਨ ਆਪਣੀ ਵਿਧਵਾ ਧੀ ਲਾਡਲੀ ਬੇਗ਼ਮ ਨਾਲ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਬਿਤਾਇਆ।[2]
ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਾਲ ਅਤੇ ਮੌਤ (1628–1645)[ਸੋਧੋ]
ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਾਕੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਆਪਣੀ ਧੀ ਲਾਡਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਇੱਕ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਈ। ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੇ 2 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਸਲਾਨਾ ਰਕਮ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਮਿਆਦ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਨੇ ਆਗਰਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਉਸ ਨੇ ਖੁਦ 1622 ਵਿੱਚ ਅਰੰਭ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਉਸਨੂੰ ਇਤਮਾਦ-ਉਦ-ਦੌਲਾ ਦੀ ਕਬਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਕਬਰਾ ਤਾਜ ਮਹਿਲ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਮੁਗਲ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਦਾ ਸਿਖਰ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ 1632 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਸੁਣਿਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ 17 ਦਸੰਬਰ 1645 ਨੂੰ 68 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਉਸ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸ਼ਾਹਦਰਾ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਕਬਰ 'ਤੇ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਖੁਦ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਕਬਰ ਉੱਤੇ "ਇਸ ਗਰੀਬ ਅਜਨਬੀ ਦੀ ਕਬਰ ਉੱਤੇ ਨਾ ਤਾਂ ਦੀਵਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਗੁਲਾਬ ਹੋਵੇ। ਨਾ ਤਾਂ ਤਿਤਲੀ ਦਾ ਖੰਭ ਸਾੜਣ ਦਵੋ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਇਲ ਨੂੰ ਗਾਉਣ ਦਵੋ।"[3] ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ, ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਕਬਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਉਸ ਦੀ ਕਬਰ ਨਾਲ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ਆਸਫ਼ ਖਾਨ ਦੀ ਕਬਰ ਵੀ ਨੇੜੇ ਹੀ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਕਬਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਇਸ ਦੇ ਬਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਮਨਮੋਹਕ ਸੈਰ ਦਾ ਅਨੰਦ ਲੈਣ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ[ਸੋਧੋ]
- ਸਾਹਿਤ
- Nur Jahan is a prominent character in Alex Rutherford's novel The Tainted Throne which is the fourth book of the Empire of the Moghul series.
- Novelist Indu Sundaresan has written three books revolving around the life of Nur Jahan. The Taj Mahal trilogy includes The Twentieth Wife (2002), The Feast of Roses (2003) and Shadow Princess (2010).[4]
- Harold Lamb's historical novel Nur Mahal (1935) is based on the life of Nur Jahan.[5]
- Nur Jahan's Daughter (2005) written by Tanushree Poddar, provides an insight into the life and journey of Nur Jahan from being a widow to the Empress and after, as seen from the perspective of her daughter.[6]
- Nur Jahan is a character in Ruchir Gupta's historical novel Mistress of the Throne (2014, ISBN 978-1495214912).
- Nur Jahan is a major character in 1636: Mission to the Mughals, by Eric Flint and Griffin Barber, (2017, ISBN 978-1481483018) a volume of the Ring of Fire alternate history hypernovel.
- Nur Jahan is a character in the novel Taj, a Story of Mughal India by Timeri Murari.[7]
- Many poems have also been written on her life.
- ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਅਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ
- Patience Cooper essayed the role of the empress in the biographical drama film Nurjehan (1923) by J.J. Madan.[8]
- Jillo Bai portrayed Nur Jahan in the 1931 silent movie Noor Jahan.[9]
- Nur Jahan was portrayed by Naseem Banu in Sohrab Modi's film Pukar (1939).[10]
- Actress Noor portrayed Empress Nur Jahan in Nandlal Jaswantlal's film Anarkali (1953).[11]
- Mehrunnissa/Nur Jahan was portrayed by actress Veena in M. Sadiq's film Taj Mahal (1963).[12]
- Meena Kumari portrayed Noor Jahan / Meharunnisa in the 1967 movie Noor Jahan, a dream project of Sheikh Mukhtar, directed by M. Sadiq.[13]
- Pooja Batra portrayed Empress Nur Jahan in the 2005 historical film Taj Mahal: An Eternal Love story.[14]
- Gauri Pradhan played the title role of Nur Jahan in the television series Noorjahan which aired on DD National during 2000–2001.[15]
- Siyaasat (2015), a historical drama which aired on The EPIC Channel, depicted the love story of Nur Jahan and Jahangir. It was based on the novel The Twentieth Wife by Indu Sundaresan. Jannat Zubair Rahmani and Charu Shankar portrayed Mehrunnissa/Nur Jahan.[16][17]
ਹੋਰ ਪੜ੍ਹੋ[ਸੋਧੋ]
- Islamic Republic News Agency, "Iran India relations span centuries marked by meaningful interactions". 2014. irna.ir
- Nur Jahan: Empress of Mughal India, by Ellison Banks Findly, Oxford University Press US. 2000. ISBN 0-19-507488-2.excerpts online
- Chopra, R. M., "Eminent Poetesses of Persian", 2010, Iran Society, Kolkata.
- Sundaresan, I. (2002). The twentieth wife. New York: Pocket Books. ISBN 9780743427142
- Sundaresan, I. (2002). Power behind the veil.
- Lal, R. (2018). Empress: The Astonishing Reign of Nur Jahan. New York: W W Norton. ISBN 9780393239348
- What'sHerName Podcast (2018). THE EMPRESS: Interview with Nur Jahan biographer Ruby Lal.
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ[ਸੋਧੋ]
 |
ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਕਾਮਨਜ਼ ਉੱਤੇ ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮੀਡੀਆ ਹੈ। |
 |
ਵਿਕੀਕੁਓਟ: ਨੂਰ ਜਹਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕੁਓਟੇਸ਼ਨਾਂ ਰੱਖਦਾ ਹੈ |
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ http://unitedpunjabi.blogspot.in/2012/02/blog-post_7104.html[ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ]
- ↑ ਸੁਭਾਸ਼ ਪਰਿਹਾਰ. "ਤਿੰਨ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਰਾਵੀ ਪਾਰ ਦੀਆਂ". Tribuneindia News Service. Retrieved 2020-09-20.
- ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedGold151 - ↑ The Taj Mahal Trilogy. Archived from the original on 30 May 2018. Retrieved 8 March 2017. Unknown parameter
|url-status=ignored (help) - ↑ Lamb, Harold (1935). Nur Mahal. Doubleday, Doran & Co. ISBN 978-1299983229.
- ↑ Podder, Tanushree (2005). Nur Jahan's daughter. New Delhi: Rupa & Co. ISBN 9788129107220.
- ↑ Murari, Timeri (2004). Taj, a Story of Mughal India. Penguin.
- ↑ ਆਈ ਐਮ ਡੀ ਬੀ ਤੇ Nurjehan
- ↑ "Noorjahan". PAKfilms (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Archived from the original on 29 ਮਈ 2018. Retrieved 28 May 2018. Check date values in:
|archive-date=(help) - ↑ Pandya, Haresh (3 September 2002). "Naseem Banu". The Guardian. Retrieved 8 March 2017.
- ↑ Jaswantlal, Nandlal (1 January 2000). "Anarkali". IMDb. Retrieved 13 April 2017.
- ↑ "Veena". IMDb. Retrieved 12 April 2017.
- ↑ "NOOR JEHAN - Meena Kumari, Pradip Kumar" (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Archived from the original on 29 ਮਈ 2018. Retrieved 28 May 2018. Check date values in:
|archive-date=(help) - ↑ "Pooja Batra to miss Taj Mahal premiere in Pak". The Hindustan Times (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 27 April 2006. Retrieved 8 March 2017.
- ↑ "Girl, you'll be a queen soon". The Times of India. 29 February 2000. Retrieved 28 May 2018.
- ↑ Majumdar, Payel (3 January 2015). "The reigning queen of Siyaasat: Charu Shankar on playing Noor Jehan". The Sunday Guardian. Retrieved 8 March 2017.
- ↑ Maheshwril, Neha (2 July 2013). "Hollywood actress Charu Shankar to make her television debut - Times of India". The Times of India (The Times of India). Retrieved 8 March 2017.