ਪ੍ਰਤਿਗਿਆ (ਨਾਵਲ)

ਪ੍ਰਤਿਗਿਆ (ਨਾਵਲ)

ਲੇਖਕ	Premchand
ਦੇਸ਼	ਭਾਰਤ
ਭਾਸ਼ਾ	ਹਿੰਦੀ
ਵਿਧਾ	ਸਾਹਿਤ
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ	3 ਮਾਰਚ 2006
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ	Diamond Pocket Book
ਸਫ਼ੇ	168
ਆਈ.ਐਸ.ਬੀ.ਐਨ.	81-7182-620-2

ਪ੍ਰਤਿਗਿਆ () ਭਾਰਤੀ ਨਾਵਲਕਾਰ ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਇੱਕ ਨਾਵਲ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਦਮ ਘੋਟੂ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਦੀਆਂ ਮਜਬੂਰੀਆਂ ਅਤੇ ਕਿਸਮਤ ਨੂੰ ਚਿਤਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਨਾਵਲ ਦਾ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਰੰਡਾ ਅਮ੍ਰਿਤਰਾਏ ਇੱਕ ਵਿਧਵਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇੱਕ ਮੁਟਿਆਰ ਦਾ ਜੀਵਨ ਤਬਾਹ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਪੂਰਨਾ ਨਾਇਕਾ ਇੱਕ ਲਾਚਾਰ ਵਿਧਵਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਉਹ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਵਿਧਵਾ ਪੁਨਰ-ਵਿਆਹ ਦੀ ਇਸ ਧਾਰਨਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈ। ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ ਨੇ ਵਿਧਵਾ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਬਦਲ ਵੀ ਸੁਝਾਏ ਹਨ। ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਅਤੇ ਅਧੂਰਾ ਨਾਵਲ ਮੰਗਲਸੂਤਰ ਵੀ ਹੈ। ਉਹ ਇਸ ਦਾ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਲਿਖ ਸਕਿਆ। ਇਹ ਗੋਦਾਨ ਦੇ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਕੀਤੀ ਰਚਨਾ ਹੈ।

ਪਾਤਰ

ਅਮ੍ਰਿਤਰਾਏ — ਬਨਾਰਸ ਵਿਚ ਇਕ ਖੂਬਸੂਰਤ ਵਕੀਲ ਜਿਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਕਈ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਹੁਣ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਮਰਹੂਮ ਪਤਨੀ ਦੀ ਭੈਣ ਪ੍ਰੇਮਾ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਸਹੁਰਾ ਲਾਲਾ ਬਦਰੀਪ੍ਰਸਾਦ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪ੍ਰੇਮਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰੇ। ਉਹ ਇੱਕ ਆਰੀਆ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਣ ਸੁਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ 'ਤੇ ਤਰਸ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਜਾਂ ਤਾਂ ਕੁਆਰੇ ਰਹਿਣ ਜਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਵਿਧਵਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਦਾਨਨਾਥ, ਆਪਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗੇ ਦੋਸਤ (ਜੋ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੇਮਾ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ) ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਮਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰੇਮਾ ਦੇ ਅਮ੍ਰਿਤਰਾਏ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਹੋਣ ਦੇ ਸ਼ੱਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਮਾ ਦੇ ਭਰਾ ਕਮਲਾਚਰਨ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਆਪਣੀ ਦੋਸਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਦਾਨਨਾਥ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਰਾਏ ਨੂੰ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਅਮ੍ਰਿਤਰਾਏ ਨੇ 'ਵਿਨੀਤਾ ਭਵਨ' ਖੋਲ੍ਹਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪਨਾਹ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। 'ਵਿਨੀਤਾ ਭਵਨ' ਵਿਚ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕਮਾ ਕੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਮਲਾਚਰਨ ਪੂਰਨਾ ਨਾਲ ਛੇੜਛਾੜ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਬਚ ਕੇ ਵਿਨੀਤਾ ਭਵਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲਈ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਦਾਨਨਾਥ ਅਤੇ ਅਮ੍ਰਿਤਰਾਏ ਦੁਬਾਰਾ ਦੋਸਤ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਸਹੁੰ ਖਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰੇਗਾ, ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਉਮਰ।

ਦਾਨਨਾਥ - ਅਮ੍ਰਿਤਰਾਏ ਦਾ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਦੋਸਤ ਜੋ ਇੱਕ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਅਤੇ ਸਧਾਰਨ ਆਦਮੀ ਹੈ। ਅਮ੍ਰਿਤਰਾਏ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਪ੍ਰੇਮਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪਰ, ਅਮ੍ਰਿਤਰਾਏ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜਦੋਂ ਪ੍ਰੇਮਾ ਨੂੰ ਅਮ੍ਰਿਤਰਾਏ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਦੋਸਤੀ ਦੀ ਖਾਤਰ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਤਿਆਗਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਰਾਏ ਦੀ ਸੁੱਖਣਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਪ੍ਰੇਮਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰੇਮਾ ਅਜੇ ਵੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਰਾਏ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕਮਲਾਚਰਨ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸ਼ੱਕ ਅਤੇ ਦੋਸਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਉਹ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਰਾਏ ਨੂੰ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਸਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬੋਲਦਾ ਹੈ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗ਼ਲਤੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰੇਮਾ - ਦਾਨਨਾਥ ਦੀ ਪਤਨੀ, ਜੋ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਰਾਏ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਉਸਦੀ ਸੁੱਖਣਾ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਉਸਨੂੰ ਦਾਨਨਾਥ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਰਪਿਤ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਹਿੰਦੂ ਪਤਨੀ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਉਹ ਦਾਨਨਾਥ ਅਤੇ ਅਮ੍ਰਿਤਰਾਏ ਦੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਦੋਸਤ ਬਣਨ ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਕਮਲਾਚਰਨ - ਪ੍ਰੇਮਾ ਦਾ ਭਰਾ, ਜੋ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਵਿਧਵਾ ਪੂਰਨਾ ਨਾਲ਼ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਦਾਨਨਾਥ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਮ੍ਰਿਤਰਾਏ ਅਤੇ ਅਮ੍ਰਿਤਰਾਏ ਦੇ ਵਿਨੀਤਾ ਭਵਨ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਭੜਕਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਪੂਰਨਾ ਨਾਲ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਉਸਦੇ ਕੁਰਸੀ ਮਾਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਰਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗ਼ਲਤੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰੇਰਨਾ - ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਹਿੰਦੂ ਪਤਨੀ ਜੋ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਪੰਡਤ ਵਸੰਤ ਕੁਮਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਰਪਿਤ ਸੀ। ਵਸੰਤ ਕੁਮਾਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਵਿਧਵਾ ਦਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਲਾਲਾ ਬਦਰੀਪ੍ਰਸਾਦ - ਬਨਾਰਸ ਦੇ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ, ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਦਿਆਲੂ ਵਪਾਰੀ ਸੀ। ਉਹ ਪਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਧਵਾ ਹੋਈ ਪੂਰਨਾ ਨੂੰ ਪਨਾਹ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਮਲਾਚਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਮਾ ਦਾ ਪਿਤਾ ਹੈ।

ਸੁਮਿਤਰਾ - ਕਮਲਾਚਰਨ ਦੀ ਪਤਨੀ

ਪੰਡਿਤ ਵਸੰਤ ਕੁਮਾਰ - ਪੂਰਨਾ ਦਾ ਪਤੀ।

ਦਾਨਨਾਥ ਦੀ ਮਾਂ - ਦਾਨਨਾਥ ਦੀ ਮਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਜ਼ਾਹਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮਾਮੂਲੀ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ।

ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ

• ਪ੍ਰੇਮਚੰਦ, ਭਾਰਤੀ ਲੇਖਕ
• ਗੋਦਾਨ, ਨਾਵਲ
• ਵਿਧਵਾ ਪੁਨਰ-ਵਿਆਹ