ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਰਹਿੰਦ ਖੂੰਹਦ

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਅਜ਼ਾਦ ਗਿਆਨਕੋਸ਼ ਤੋਂ
ਬਰਸਟੈਡ, ਸਵੀਡਨ ਵਿੱਚ ਪਰਾਲੀ ਦਾ ਮੈਦਾਨ।

ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ ਖੂੰਹਦ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ। ਖੇਤ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ, ਖੇਤ ਜਾਂ ਬਗੀਚੇ ਵਿੱਚ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਚੇ ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਵਿੱਚ ਡੰਡੇ ਅਤੇ ਤੂੜੀ (ਤਣੇ), ਪੱਤੇ ਅਤੇ ਬੀਜ ਦੀਆਂ ਫਲੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਵਾਹਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਉਲਟ, ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ ਖੂੰਹਦ ਨੂੰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਵਰ ਲਈ ਘੱਟ ਵਾਹੀ ਜਾਂ ਨੋ-ਟਿੱਲਜ਼ ਵਰਗੀਆਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਪ੍ਰੈਕਟਿਸਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਖੇਤ ਦੀ ਰਹਿੰਦ ਖੂੰਹਦ ਦਾ ਵਧੀਆ ਪ੍ਰਬੰਧਨ, ਸਿੰਚਾਈ ਦੀ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਅਤੇ ਕਟਾਈ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਨੂੰ ਵਧਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਧਾਰਨ ਲਾਈਨ ਟ੍ਰਾਂਸੈਕਟ ਮਾਪਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਚੀ ਰਹਿੰਦੀ ਕਵਰੇਜ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।[1] ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਰਹਿੰਦ ਖੂੰਹਦ, ਉਹ ਪਦਾਰਥ ਹਨ ਜੋ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਯੋਗ ਸਰੋਤ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਵਿੱਚ ਛਿੱਲਕੇ, ਬੀਜ, ਫੱਕ, ਗੁੜ ਅਤੇ ਜੜ੍ਹਾਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਇਹ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਚਾਰੇ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਸੋਧ, ਖਾਦ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਆਰਥਿਕ ਮੁੱਲ[ਸੋਧੋ]

ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ ਖੂੰਹਦ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਕੀਮਤ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤੇ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ, ਉਸ ਅੰਦਰਲੇ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਬਰਾਬਰ ਖਾਦ ਦੀ ਕੀਮਤ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ ਖੂੰਹਦ ਵਿੱਚ ਮੈਕਰੋ ਅਤੇ ਮਾਈਕਰੋ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਦੋਵੇਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਸਿਰਫ ਮੈਕਰੋ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ, ਫਾਸਫੋਰਸ, ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਗੰਧਕ ਦੇ ਮੁੱਲ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ।

ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ ਖੂੰਹਦ ਤੋਂ ਬਾਇਓਫਿਊਲ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ[ਸੋਧੋ]

ਵਧੇਰੇ ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਨੂੰ ਬਾਇਓਫਿਊਲ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉੱਚਿਤ ਫੀਡਸਟੌਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਅਲਗੋਰਿਦਮ ਨੂੰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਖੂੰਹਦ ਤੋਂ ਜੀਵ ਬਾਲਣ ਉਤਪਾਦਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਤ ਸਮਰੱਥਾ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।[2][3] ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਪ੍ਰਯੋਗਾਤਮਕ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਜਿਸਨੇ ਐਥੇਨੋਲ ਆਰਗੇਨੋਸੋਲਵ ਪ੍ਰੀਟੀਰੇਟੇਡ ਚਾਵਲ ਤੂੜੀ ਨੂੰ ਐਂਟਰੋਬੈਕਟਰ ਏਰੋਜੀਨੇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਿਆਂ ਬਾਇਓਹਾਈਡ੍ਰੋਜਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ, ਬਾਇਓਫਿਊਲ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਕੁਲੈਕਸ਼ਨ ਯੋਗ ਚੌਲ ਤੂੜੀ (ਕੁੱਲ ਉਤਪਾਦਿਤ ਤੂੜੀ ਨਹੀਂ) ਦੀ ਸਾਲਾਨਾ ਗਲੋਬਲ ਮਾਤਰਾ 249 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਈ ਗਈ, ਜੋ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਆਰਗੇਨੋਸੋਲਵ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਦੁਆਰਾ ਲਗਭਗ 355.78 ਕਿੱਲੋ ਹਾਈਡ੍ਰੋਜਨ ਅਤੇ 11.32 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਲਿਗਿਨਿਨ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਚੀਨ ਚਾਵਲ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਤੋਂ ਬਾਇਹਾਈਡ੍ਰੋਜਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਸੰਭਾਵਤ ਸਮਰੱਥਾ ਦਾ ਲਗਭਗ 32% ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ।[4]

ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਸੇਵਨ ਦੀ ਕੁਸ਼ਲਤਾ[ਸੋਧੋ]

ਖਾਦ ਅਤੇ ਰਹਿੰਦ ਖੂੰਹਦ ਤੋਂ ਫਸਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਖਾਣ ਦੀ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਹੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਪਹਿਲੇ ਸਾਲ ਉਪਰੋਕਤ ਜ਼ਮੀਨ ਵਾਲੇ ਪੌਦੇ ਵਿੱਚ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਦੀ ਲਗਭਗ 50 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਰਿਕਵਰੀ। ਖਾਦਾਂ ਦਾ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਲਾਭ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਫਸਲਾਂ ਦੋ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਖਾਦ ਦੀ ਪਲੇਸਮੈਂਟ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਵਾਧੇ ਦੀ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਸਾਈਕਲਿੰਗ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਲਤਾ 'ਤੇ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ (ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਦੱਬੇ ਜਾਂ ਜ਼ੀਰੋ ਟਿੱਲੇਜ ਰਾਹੀਂ ਸਤ੍ਹਾ' ਤੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ) ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਧਿਐਨ ਅਧੀਨ ਹੈ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ ਖੂੰਹਦ ਵਿੱਚ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਦਾ, ਖਾਦ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਮੁੱਲ ਦੀ ਗਣਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਦੇ ਅੰਸ਼ਕ ਮੁੱਲ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਉਚਿਤ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ ਹੈ।

ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]

  1. Richards, B. K.; Muck, R. E.; Walter, M. F. (1 January 1984). "Variation in line transect measurements of crop residue cover". Journal of Soil and Water Conservation (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 39 (1): 60–61. ISSN 0022-4561.
  2. Asadi, Nooshin; Karimi Alavijeh, Masih; Zilouei, Hamid. "Development of a mathematical methodology to investigate biohydrogen production from regional and national agricultural crop residues: A case study of Iran". International Journal of Hydrogen Energy. doi:10.1016/j.ijhydene.2016.10.021.
  3. Karimi Alavijeh, Masih; Yaghmaei, Soheila. "Biochemical production of bioenergy from agricultural crops and residue in Iran". Waste Management. 52: 375–394. doi:10.1016/j.wasman.2016.03.025.
  4. Asadi, Nooshin; Zilouei, Hamid (March 2017). "Optimization of organosolv pretreatment of rice straw for enhanced biohydrogen production using Enterobacter aerogenes". Bioresource Technology. 227: 335–344. doi:10.1016/j.biortech.2016.12.073.