ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਪਰਿਸ਼ਦਾਂ
ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ, ਜਾਂ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ, ਜਾਂ ਸਾਸਨਾ ਮੰਡਲੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਸਦਨ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਦੋ-ਸਦਨੀ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨਪਾਲਕਾ ਹੈ; ਹੇਠਲਾ ਸਦਨ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਅਨੁਛੇਦ 169 ਵਿੱਚ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
28 ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਰਫ਼ 6 ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਕਰਨਾਟਕ, ਤੇਲੰਗਾਨਾ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।[1] ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਕਾਰਜਕਾਲ
[ਸੋਧੋ]ਸਟੇਟ ਲੈਜਿਸਲੇਟਿਵ ਕੌਂਸਲ (MLC) ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 30 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ, ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ, ਦਿਵਾਲੀਆ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਨਾਮਜ਼ਦ ਵੋਟਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਮੈਂਬਰ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ।MLC ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਲ ਛੇ ਸਾਲ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੇ ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਮੈਂਬਰ ਹਰ ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਵਸਥਾ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਦ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਸਦਨ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੈ।[1]
ਰਚਨਾ
[ਸੋਧੋ]ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਆਕਾਰ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ਦੇ ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸਦਾ ਆਕਾਰ 40 ਮੈਂਬਰਾਂ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਮੈਂਬਰ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਅਤੇ ਉਪ ਚੇਅਰਮੈਨ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਦੇ ਹਨ।
MLCs ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਚੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:[1][2]
- ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਲੋਕਲ ਬਾਡੀਜ਼ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਗਰਪਾਲਿਕਾਵਾਂ, ਗ੍ਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤਾਂ, ਪੰਚਾਇਤ ਸੰਮਤੀਆਂ ਅਤੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪਰਿਸ਼ਦਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
- ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਦੀ ਚੋਣ ਰਾਜ ਦੀ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਹਨਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਨਹੀਂ ਹਨ।
- ਇੱਕ ਛੇਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਤ, ਵਿਗਿਆਨ, ਕਲਾ, ਸਹਿਕਾਰੀ ਲਹਿਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੇਵਾਵਾਂ ਵਰਗੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ ਜਾਂ ਵਿਹਾਰਕ ਅਨੁਭਵ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਇੱਕ ਬਾਰ੍ਹਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਉਹਨਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
- ਇੱਕ ਬਾਰ੍ਹਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਉਹਨਾਂ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਾਜ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਾਲਜਾਂ ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਸਮੇਤ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਵਿੱਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਬਿਤਾਏ ਸਨ।
ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ, ਖਾਤਮਾ ਅਤੇ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ
[ਸੋਧੋ]ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਅਨੁਛੇਦ 169 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਦ ਕਿਸੇ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਬਣਾ ਜਾਂ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੇਕਰ ਉਸ ਰਾਜ ਦੀ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਹੁਮਤ ਨਾਲ ਉਸ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਫਰਵਰੀ 2023 ਤੱਕ, 28 ਵਿੱਚੋਂ 6 ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਹੈ।[1]
ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੀ ਹੋਂਦ ਸਿਆਸੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰਾਜ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਮੁੜ ਸਥਾਪਨਾ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ; ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ, ਕਿਸੇ ਰਾਜ ਲਈ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੀ ਮੁੜ ਸਥਾਪਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਵੀ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰਾਂ ਨੇ ਮਿਲਾਇਆ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਰਾਜ ਦੀ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਜਾਂ ਪੁਨਰ-ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਪ੍ਰਸਤਾਵਾਂ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਪੁਸ਼ਟੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਨਾ ਤਾਂ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਭੰਗ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੀ ਵੀ ਮਨੀ ਬਿੱਲ ਪਾਸ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਭੂਮਿਕਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਇਹ ਹਨ ਕਿ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਅਤੇ ਉਪ ਚੇਅਰਮੈਨ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕੈਬਨਿਟ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਮਾਣਦੇ ਹਨ।[1]
ਮੌਜੂਦਾ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦਾਂ
[ਸੋਧੋ]| ਪਰਿਸ਼ਦ | ਸੀਟ | ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਮੈਂਬਰ[3] | ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਪਾਰਟੀ | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| ਚੁਣੇ | ਨਿਯੁਕਤ | ਕੁੱਲ | ||||
| Andhra Pradesh Legislative Council | Amaravati | 50 | 8 | 58 | YSR Congress Party | |
| Bihar Legislative Council | Patna | 63 | 12 | 75 | Janata Dal (United) | |
| Karnataka Legislative Council | Bangalore (summer) Belgaum (winter) |
64 | 11 | 75 | Bharatiya Janata Party | |
| Maharashtra Legislative Council | Mumbai (summer) Nagpur (winter) |
66 | 12 | 78 | Shiv Sena (Uddhav Balasaheb Thackeray) | |
| Telangana Legislative Council | Hyderabad | 34 | 6 | 40 | Telangana Rashtra Samithi | |
| Uttar Pradesh Legislative Council | Lucknow | 90 | 10 | 100 | Bharatiya Janata Party | |
| Total | — | 367 | 59 | 426 | — | |
ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ
[ਸੋਧੋ]ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਮਹੂਰੀ ਗਠਜੋੜ 2 ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਹੈ; ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਗਠਜੋੜ 2 ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਹੈ; 2 ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦਾਂ ਉੱਤੇ ਦੂਜੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ/ਗਠਜੋੜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਅਤੇ 30 ਹੋਰ ਰਾਜਾਂ/ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਨਹੀਂ ਹੈ।
| ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਪਾਰਟੀ | ਰਾਜ | |
|---|---|---|
| ਕੌਮੀ ਜਮਹੂਰੀ ਗਠਜੋੜ (2) | ||
| Bharatiya Janata Party | 2 | |
| ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਗਠਜੋੜ (2) | ||
| Shiv Sena (Uddhav Balasaheb Thackeray) | 1 | |
| Janata Dal (United) | 1 | |
| ਹੋਰ (2) | ||
| Telangana Rashtra Samithi | 1 | |
| YSR Congress Party | 1 | |
ਸਾਬਕਾ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ
[ਸੋਧੋ]| ਪਰਿਸ਼ਦ | ਸੀਟ | ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਮੈਂਬਰ | ਸਾਲ | ਦੁਬਾਰਾ ਭੰਗ |
|---|---|---|---|---|
| Assam Legislative Council | Shillong | 42 | 1950–1969 | Assam Legislative Council (Abolition) Act, 1969 |
| Bombay Legislative Council | Bombay | 78 | 1950–1960 | Bombay State Reorganisation Act, 1960 |
| Jammu and Kashmir Legislative Council | Srinagar (summer) Jammu (winter) |
36 | 1957–2019 | Jammu and Kashmir Reorganisation Act, 2019 |
| Madhya Pradesh Legislative Council | Bhopal | 77 | 1956–1969 | Madhya Pradesh Legislative Council (Abolition) Act, 1969 |
| Punjab Legislative Council | Chandigarh | 39 | 1956–1969 | Punjab Legislative Council (Abolition) Act, 1969 |
| Tamil Nadu Legislative Council | Chennai | 78 | 1956–1986 | Tamil Nadu Legislative Council (Abolition) Act, 1986 |
| West Bengal Legislative Council | Kolkata | 98 | 1952–1969 | West Bengal Legislative Council (Abolition) Act, 1969 |
ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦਾਂ
[ਸੋਧੋ]- ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ - 18 ਅਪ੍ਰੈਲ, 2012 ਨੂੰ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ 66 ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਾਲੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਬਿੱਲ, 2013 6 ਅਗਸਤ, 2013 ਨੂੰ ਰਾਜ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸਥਾਈ ਕਮੇਟੀ ਕੋਲ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਆਲੋਚਨਾ ਅਤੇ ਸਮਰਥਨ
[ਸੋਧੋ]ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦਾਂ ਦੀ ਬੇਲੋੜੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਜ ਦੇ ਬਜਟ 'ਤੇ ਬੋਝ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ।[1] ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਹਾਰੇ ਹੋਏ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸੀਟ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਘਟਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਨੇਤਾ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚੁਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹਨ ਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਦੂਜੇ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਦਲੀਲ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਸਥਾਨਕ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਵਾਜ਼ ਦਿੰਦੇ ਹਨ (ਗੁਬਰਨੇਟੋਰੀਅਲ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀਆਂ ਰਾਹੀਂ)।
ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ
[ਸੋਧੋ]ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 "WHAT IS LEGISLATIVE COUNCIL". Business Standard India. Retrieved 2 December 2021.
- ↑ BROCKVELD JUNIOR, S. L. (2022). Conversor cc-cc para aplicações veiculares: conversor cc-cc com características de tensão e corrente compatíveis com aplicações e veículos elétricos. Editora Dialética. ISBN 978-65-252-6208-6.
- ↑ "List of State Legislative Councils of India". Jagranjosh.com. 2021-05-25. Retrieved 2022-08-30.