ਭੋਪਾ
ਭੋਪਾ ਲੋਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀ-ਗਾਇਕ ਹਨ। ਉਹ ਇੱਕ ਸਕਰੋਲ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ phad ( ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਲੋਕ ਦੇਵਤੇ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦੇ ਕਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੋਰਟੇਬਲ ਮੰਦਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭੋਪਾ ਲੋਕ ਇਸ ਫੇਡ ਨੂੰ ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚੁੱਕਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਿਮਾਰੀ ਅਤੇ ਮੁਸੀਬਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਤੌਰ 'ਤੇ, phads ਨੂੰ ਆਵਾਜਾਈ ਵਿੱਚ ਰੋਲ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਪਿੰਡ ਜਾਂ ਕਸਬੇ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭੋਪਾ ਰਾਤ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਢੁਕਵੀਂ ਜਨਤਕ ਥਾਂ 'ਤੇ ਦੋ ਖੰਭਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਨੂੰ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਚਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਵੇਰੇ ਹੀ ਸਮਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਭੋਪਾ ਦੁਆਰਾ ਫਡ ਵੈਕਨੋ ਐੱਸ (ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ)
[ਸੋਧੋ]ਭੋਪਾ ਕਈ ਜਾਤੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। jagarans (ਰਾਤ ਜਾਗਣ) ਦੌਰਾਨ ਭੋਪਾ ਦੁਆਰਾ ਲੋਕ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਕਥਾਵਾਂ ਸੁਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ jagarans ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਲੋਕ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ prakas (ਮੌਜੂਦਗੀ) ਨੂੰ ਜਗਾਉਣਾ ਹੈ। ਫਾਡ ਵੈਕਨੋ (ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ) ਜਿਸ ਕ੍ਰਮ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:[1]
- ਫੇਡ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁੱਧ ਸੰਸਕਾਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਫੱਡ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਧੂਪ ਸਟਿਕਸ ਨੂੰ ਜਲਾਉਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
- ਫੇਡ ਨੂੰ ਰੱਸੀ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਸੈੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਲਾਲ ਬੈਂਡ ਦੁਆਰਾ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਸਿਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਸਿਰੇ 'ਤੇ ਲੱਕੜ ਦੇ ਖੰਭਿਆਂ ਤੱਕ ਚਲਦੀ ਹੈ।
- ਭੋਪਾ ਖਾਸ ਪਹਿਰਾਵਾ ਪਹਿਨਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਗਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਫੜ੍ਹ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਲਈ ਅਨਾਜ ਅਤੇ ਪੈਸੇ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਦੇਵਤਿਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਫੇਡ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਦਰਸਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਭੋਪਾ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦਾ ਪ੍ਰੋਸੀਮੈਟ੍ਰਿਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਭਾਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਾਵਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਰਥਵਸ ( ਵਿਆਖਿਆ) ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਗਦ ਭਾਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। gav s ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਾਰੀ s (ਜੋੜੇ) ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਭੋਪਾ ਡੰਡੇ ਨਾਲ ਫੇਡ ਦੇ ਹਰ ਸੀਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
- ਭੋਜਨ, ਚਾਹ, ਤੰਬਾਕੂ ਜਾਂ ਆਰਾਮ ਲਈ ਅਕਸਰ ਵਿਰਾਮ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਦਾਨ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭੋਪਾ ਇੱਕ ਸ਼ੰਖ ਵਜਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਹਰੇਕ ਦਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਧਮਾਕਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦਾਨੀ ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਐਲਾਨ ਭੋਪਾ ਨੇ ਕੀਤਾ।
- ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਅੰਤ 'ਤੇ ਫੇਡ 'ਤੇ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ ਦੀ ਆਰਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
- ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਅੰਤ 'ਤੇ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ਾਂ ਦੁਬਾਰਾ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਫੇਡ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਰੋਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪਾਬੂਜੀ ਦਾ ਭੋਪਾ
[ਸੋਧੋ]ਭੋਪਾ ਪਾਬੂਜੀ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਤੋਂ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਕਿੱਸੇ ਗਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਭੋਪੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਦੇ ਨੇੜੇ ਤੇਲ ਦਾ ਦੀਵਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਭੋਪੀ ਵੀ ਕਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਗਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਮੋਹਨ ਭੋਪਾ (ਜਿਸਨੇ - 2011 ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੱਕ - ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਬਤਾਸੀ ਭੋਪੀ ਦੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ) ਪਾਬੂਜੀ ਦਾ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਜੋਕੇ ਗਾਇਕ-ਪੁਜਾਰੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਵਿਲੀਅਮ ਡੈਲਰਿਮਪਲ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਿਤਾਬ ਨਾਈਨ ਲਾਈਵਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਵਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਤਾਸੀ ਹੁਣ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਮਹਾਵੀਰ ਨਾਲ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਦੇਵਨਾਰਾਇਣ ਦਾ ਭੋਪਾ
[ਸੋਧੋ]ਦੇਵਨਾਰਾਇਣ ਦੇ ਭੋਪਾ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ ਅਰਥਾਤ ਮੰਦਰ ਭੋਪਾ, ਜਮਾਤ ਭੋਪਾ ਅਤੇ ਪਾਰ ਭੋਪਾ। ਦੇਵੀ ਦੇਵਨਰਾਇਣ ਦੀ ਜਮਾਤ ਭੋਪਾ ਕੇਵਲ ਗੁਰਜਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਜਮਾਤ ਦੇਵਜੀ ਸੰਪਰਦਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਪਾਰ ਭੋਪਾ ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਭੋਪਾ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜਾਤਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰਜਰ, ਕੁੰਭੜ ਅਤੇ ਬਾਲੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[2] ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਜੰਤਰ (ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਫਰੇਟਡ ਵੀਨਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਗੂੰਜਦੇ ਲੌਕੀ ਜਾਂ ਲੱਕੜ ਦੇ ਨਾਲ) ਵਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੋ ਭੋਪਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਭੋਪਾ, ਪਟਵੀ, ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਉਸਦਾ ਸਹਾਇਕ, ਦਿਆਲਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਪਟਵੀ ਭੋਪਾ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਦਾ ਇੱਕ ਖਾਸ ਕਿੱਸਾ ਗਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਜੂਨੀਅਰ ਸਾਥੀ, ਦਿਆਲਾ ਭੋਪਾ ਇੱਕ ਤੇਲ ਦਾ ਦੀਵਾ ਜਗਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫੇਡ ਦੇ ਖਾਸ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਗਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਖਾਸ ਕਿੱਸੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਕਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਵੀ ਗਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ
[ਸੋਧੋ]- ਪਬੂਜੀ ਕੀ ਫਡ
ਨੋਟਸ
[ਸੋਧੋ]- ↑ "The Rajasthani oral narrative of Devnarayan-Presentation Mode, Performance and Performers". Indira Gandhi National Centre for the Arts. Archived from the original on 2011-05-18. Retrieved 2009-02-04.
- ↑ Painted folklore and folklore painters of India: a study with reference to Rajasthan, Om Prakash Joshi,Concept Pub. Co., 1976, pp.30 & 31