ਮਨੋਹਰ ਲਾਲ (ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀ)
ਸਰ ਮਨੋਹਰ ਲਾਲ , (31 ਦਸੰਬਰ 1871 – 1 ਮਈ 1949) ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀ, ਵਕੀਲ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਸਨ।
ਜੀਵਨੀ
[ਸੋਧੋ]ਲਾਲ ਦਾ ਜਨਮ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਬਾਣੀਆ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਫੋਰਮੈਨ ਕ੍ਰਿਸਚੀਅਨ ਕਾਲਜ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੇ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਅਤੇ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਪਹਿਲਾ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। [1] ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਸੇਂਟ ਜੌਨਜ਼ ਕਾਲਜ, ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ ਦੀ ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ ਜਿੱਤੀ। ਕੈਂਬ੍ਰਿਜ ਵਿਖੇ ਉਹ ਅਲਫਰੇਡ ਮਾਰਸ਼ਲ ਕੋਲ਼ੋਂ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਦਿਆਂ, ਨੈਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਟ੍ਰਿਪੋਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਭਾਰਤੀ ਬਣ ਗਿਆ। 1904 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਡੀ.ਐਚ. ਮੈਕਗ੍ਰੇਗਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੱਕਾਰੀ ਕੋਬਡਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਲਿੰਕਨ ਇਨ ਦੇ ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ।
1905 ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਖ਼ਰਾਬ ਸਿਹਤ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੇ ਰਣਧੀਰ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਲੱਗ ਗਿਆ। [1] 1909 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਕਲਕੱਤਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦਾ ਮਿੰਟੋ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਬਣਿਆ, ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਚੇਅਰ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਵਿਅਕਤੀ, ਭਾਰਤੀ ਜਾਂ ਯੂਰਪੀਅਨ ਬਣਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰਾਜੇਂਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ, ਅਜ਼ੀਜ਼ੁਲ ਹੱਕ ਅਤੇ ਰਾਧਾਕਮਲ ਮੁਖਰਜੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਡਾ. ਰਜਿੰਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਭਾਰਤ ਦਾਪਹਿਲੇ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ (12 ਸਾਲ) ਤੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਿਹਾ। ਦੂਜਾ ਅਜ਼ੀਜ਼ ਉਲ ਹਕ ਜੋ ਮਹਾਨ ਖੇਤੀ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਚੱਲ ਕੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਬਣਿਆ ਅਤੇ ਤੀਜਾ ਰਾਧਾ ਕਮਲ ਮੁਖਰਜੀ ਜੋ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਮੰਨਿਆ ਪ੍ਰਮੰਨਿਆ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤੀ ਬਣਿਆ ਜਿੰਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਉਸਨੇ 1912 ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਅਹੁਦਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਵਕਾਲਤ ਕਰਨ ਲਈ ਲਾਹੌਰ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ। 1919 ਵਿੱਚ ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੂੰ ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਅਖਬਾਰ ਦਾ ਟਰੱਸਟੀ ਹੋਣ ਨਾਤੇ ਉਸਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਲਈ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਦੋਸ਼ ਦੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। [1] 1920 ਵਿੱਚ ਉਹ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਸੂਬਾਈ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ। ਗਵਰਨਰ ਸਰ ਮੈਲਕਮ ਹੈਲੀ ਨੇ 1927 ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਹ 1931 ਤੱਕ ਇਸ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਰਿਹਾ। 1937 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਸਰ ਸਿਕੰਦਰ ਹਯਾਤ ਖਾਨ ਦੀ ਯੂਨੀਅਨਿਸਟ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 1939 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਲੀਗ ਆਫ਼ ਨੇਸ਼ਨਜ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਡੈਲੀਗੇਟ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 1941 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਾਈਟ ਬੈਚਲਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ [2] ਉਹ 1946 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸੀਟ ਹਾਰ ਗਏ ਸਨ।
ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਅੰਬਾਲਾ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੈਟਲ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ। 1 ਮਈ 1949 ਨੂੰ ਅੰਬਾਲਾ ਦੇ ਸੇਸਿਲ ਹੋਟਲ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ [1]