ਮਾਛੀਵਾੜਾ

ਮਾਛੀਵਾੜਾ
ਸ਼ਹਿਰ
ਮਾਛੀਵਾੜਾ ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ ਮਾਛੀਵਾੜਾ ਮਾਛੀਵਾੜਾ (ਭਾਰਤ)
ਗੁਣਕ: 30.91°N 76.2°E / 30.91; 76.2
ਦੇਸ਼	ਭਾਰਤ
ਰਾਜ	ਪੰਜਾਬ
ਜ਼ਿਲਾ	ਲੁਧਿਆਣਾ
ਉੱਚਾਈ	262 m (860 ft)
ਆਬਾਦੀ  (2001)
• ਕੁੱਲ	18,363
ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
• ਅਧਿਕਾਰਿਤ	ਪੰਜਾਬੀ (ਗੁਰਮੁਖੀ)
• ਖੇਤਰੀ	ਪੰਜਾਬੀ
ਸਮਾਂ ਖੇਤਰ	ਯੂਟੀਸੀ+5:30 (ਆਈਐਸਟੀ)
PIN	141115
Telephone code	+911628
ਵਾਹਨ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ	PB 43

ਮਾਛੀਵਾੜਾ (30.92 N, 76.2 E) ਲੁਧਿਆਣਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ (ਪੰਜਾਬ) ਦੀ ਇੱਕ ਨਗਰ ਕੌਂਸਲ ਹੈ। ਮਾਛੀਵਾੜਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨਕੰਵਲ ਸਾਹਿਬ ਕਰ ਕੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਚਰਨਕੰਵਲ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਮਲ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਵਰਗੇ ਚਰਨ ਮਤਲਬ ਗੁਰਾਂ ਦੇ ਚਰਨ।

ਇਤਿਹਾਸ

ਮਾਛੀਵਾੜਾ ਨਾਮ ਮਾਛੀ (ਮੱਛੀ) + ਵਾੜਾ (ਜ਼ਮੀਨ) ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੈ। ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਮਾਛੀਵਾੜਾ ਤੋਂ 13 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਵਗਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਇੱਕ ਜੰਗਲ ਸੀ (ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਲੱਖੀ ਜੰਗਲ ਨਾਲ ਉਲਝਣ ਵਿੱਚ ਨਾ ਪਵੇ)।

ਮਾਛੀਵਾੜਾ ਦੀ ਲੜਾਈ (15 ਮਈ 1555) ਹੁਮਾਯੂੰ ਅਤੇ ਅਫਗਾਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ

ਜਦੋਂ ਹੁਮਾਯੂੰ ਭਾਰਤ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਮੁੜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਾਂ ਫਰਵਰੀ 1555 ਵਿੱਚ ਹੁਮਾਯੂੰ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਸਦੀ ਫੌਜ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਟੁਕੜੀ ਨੇ ਦੀਪਾਲਪੁਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਅੱਗੇ, ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਨੇ ਜਲੰਧਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਾਂਹਵਧੂ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਸਰਹਿੰਦ ਵੱਲ ਵਧੀ। ਸਿਕੰਦਰ ਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ ਨੇ ਨਸੀਬ ਖਾਨ ਅਤੇ ਤਾਤਾਰ ਖਾਨ ਦੇ ਨਾਲ 30,000 ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਫੌਜ ਭੇਜੀ, ਪਰ ਮਾਛੀਵਾੜਾ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ।

ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਛੀਵਾੜਾ

ਜਦੋਂ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਸੇਨਾ ਨੇ ਚਮਕੋਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਕਿਲੇ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਉਸ ਦੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਚ ਕੇ ਮਾਛੀਵਾੜੇ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ। ਭਾਈ ਮਾਨ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੰਡੇਦਾਰ ਜੰਗਲ ਪਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਦ ਆ ਕੇ ਇੱਥੇ ਸੁੱਤੇ ਹੋਏ ਪਾਇਆ। ਇਹ ਵਾਕਿਆ 7 ਦਸੰਬਰ 1705 ਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਸਾਲ ਦਸੰਬਰ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਤੀਸਰੇ ਹਫ਼ਤੇ ਇਸ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਬਾਦ ਵਿੱਚ ਇਸ ਥਾਂ ਤੇ ਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚਰਨਕੰਵਲ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ।

ਉਹ ਜਗ੍ਹਾ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਰਾਮ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਅੱਜ ਉਥੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ। ਮਾਛੀਵਾੜਾ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਮਾਛੀਵਾੜਾ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਾਛੀਵਾੜਾ ਦੇ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ "ਮਿੱਤਰ ਪਿਆਰੇ ਨੂੰ ਹਾਲ ਮੁਰੀਦਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ" ਲਿਖਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਰਚਨਾ ਮਾਛੀਵਾੜਾ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਰੱਖਤ ਨਾਲ ਝੁਕਦੇ ਹੋਏ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਅੱਕ ਪੌਦੇ (ਕੈਲੋਟ੍ਰੋਪਿਸ ਗਿਗਾਂਟੀਆ) ਦੇ ਨਰਮ ਪੱਤਿਆਂ ਨਾਲ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਨ, ਸਿੱਧੇ ਜੰਗਲ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਸੌਣ, ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਛਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਪੀੜਤ, ਫਟੇ ਹੋਏ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨਣ ਅਤੇ ਜੰਗਲ ਦੀ ਕੰਡਿਆਲੀ ਬਨਸਪਤੀ ਤੋਂ ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਕੱਟਾਂ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ। ਇਹ ਰਚਨਾ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਹਜ਼ਾਰੇ ਅਧਿਆਇ ਦੀ ਛੇਵੀਂ ਪਉੜੀ ਹੈ।

ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਾਛੀਵਾੜੇ ਆਉਣ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਪਰ ਗੁਰਾਂ ਦੇ ਦੋ ਪਠਾਨ ਭਗਤਾਂ ਗਨੀ ਖਾਂ ਅਤੇ ਨਬੀ ਖਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਾਲਕੀ ਵਿੱਚ ਬਿਠਾਇਆ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ 'ਉੱਚ ਦਾ ਪੀਰ' ਦਾ ਰੂਪ ਦੇ ਕੇ ਉੱਥੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਲੈ ਗਏ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਲੰਬੀ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਬਾਦ ਲੁਧਿਆਣੇ ਵਿਖੇ ਆਲਮਗੀਰ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਦ ਕੋਟਕਪੂਰੇ ਦੇ ਲਾਖੀ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ।

ਮਾਛੀਵਾੜੇ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ‘ਚਰਨਕੰਵਲ ਸਾਹਿਬ’ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਧਾਰਮਿਕ ਥਾਂ ਬਣ ਗਈ।

ਇਸ ਥਾਂ ਤੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਹੇਠ ਲਿੱਖੀਆਂ ਪੰਕਤੀਆਂ ਦਾ ਉੱਚਾਰਨ ਵੀ ਕੀਤਾ।

“ਮਿਤ੍ਰ ਪਿਆਰੇ ਨੂੰ ਹਾਲ ਮੁਰੀਦਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ॥
ਤੁਧੁ ਬਿਨੁ ਰੋਗੁ ਰਜਾਈਆਂ ਦਾ ਓਢਣ ਨਾਗ ਨਿਵਾਸਾਂ ਦੇ ਰਹਿਣਾ ॥
ਸੂਲ ਸੁਰਾਹੀ ਖੰਜਰੁ ਪਿਆਲਾ ਬਿੰਗ ਕਸਾਈਆਂ ਦਾ ਸਹਿਣਾ ॥
ਯਾਰੜੇ ਦਾ ਸਾਨੂੰ ਸੱਥਰੁ ਚੰਗਾ ਭੱਠ ਖੇੜਿਆਂ ਦਾ ਰਹਿਣਾ ॥“

ਮਾਛੀਵਾੜੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਪਠਾਨ ਭਗਤਾਂ ਗਨੀ ਖਾਂ ਅਤੇ ਨਬੀ ਖਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ 'ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗਨੀ ਖਾਂ ਨਬੀ ਖਾਂ' ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ।

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੁਬਾਰਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਉੱਚ ਦਾ ਪੀਰ ਇੱਥੇ ਹੋਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹਨ।

ਜਨ-ਸੰਖਿਆ ਅੰਕੜੇ

2011 ਦੀ ਜਨਗਨਣਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮਾਛੀਵਾੜੇ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ 24,916 ਹੈ। ਮਾਛੀਵਾੜੇ ਵਿੱਚ 60% ਲੋਕ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿੱਖੇ ਹਨ ਜਦ ਕਿ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 59.5% ਲੋਕ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿੱਖੇ ਹਨ। ਬੰਦਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ 64% ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 56% ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਲਿੱਖੀਆਂ ਹਨ। ਮਾਛੀਵਾੜੇ ਦੀ 14% ਜਨਸੰਖਿਆ 6 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਹੈ।