ਮਿਜ਼ੋ ਸੰਗੀਤ
ਮਿਜ਼ੋਰਮ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਖੇਤਰ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਰਵਾਇਤੀ ਢੋਲ, ਗੋਂਗ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੇਸੀ ਪਰਕਸ਼ਨ ਯੰਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵੋਕਲ (ਗਾਇਨ) ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਬੰਸਰੀ ਵਜਾਉਣ ਦਾ ਵੀ ਇੱਕ ਲੰਮਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ ਜੋ ਹੁਣ ਖਤਮ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ] ਢੋਲ ਇੱਕ ਖੋਖਲੇ ਦਰੱਖਤ ਦੇ ਤਣੇ ਤੋਂ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗਊਆਂ ਦੀ ਛਾਂ ਤੋਂ ਬਣੀ ਝਿੱਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿੱਤਲ ਦੇ ਬਣੇ ਗੋਂਗ, ਮਿਆਂਮਾਰ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਮਾਨ ਹਨ।
ਇਤਿਹਾਸ
[ਸੋਧੋ]ਮੂਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣਾ ਅਤੇ ਮਿਜ਼ੋ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦੇ ਕਾਲਕ੍ਰਮਿਕ ਕ੍ਰਮ ਨੂੰ ਵਿਵਸਥਿਤ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, 1300-1400 ਈਸਵੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਅਨੁਮਾਨਿਤ, ਬਰਮਾ ਵਿੱਚ ਥੰਤਲਾਂਗ ਦੇ ਬੰਦੋਬਸਤ ਦੌਰਾਨ ਕੁਝ ਦੋਹੇ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੀ. ਲਾਲਥਂਗਲੀਆਨਾ ਦੁਆਰਾ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਏ ਲੋਕ ਗੀਤ ਦਾਰ ਹਲਾ (ਗੋਂਗ ਉੱਤੇ ਗੀਤ); ਬਾਵ ਹਲਾ (ਯੁੱਧ ਦੇ ਉਚਾਰਣ), ਹਲਾਡੋ (ਸ਼ਿਕਾਰ ਦੇ ਜਾਪ); ਨੌਵੀਹ ਹਲਾ (ਪੰਘੂੜੇ ਦੇ ਗੀਤ) ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਵਿਕਾਸ ਬਰਮਾ ਵਿੱਚ ਲੈਂਟਲਾਂਗ ਦੇ ਬਸਤੀ ਤੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ 15ਵੀਂ ਤੋਂ 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਹੈ।[1]
ਮਿਜ਼ੋਸ ਨੇ 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਤੋਂ ਅਜੋਕੇ ਮਿਜ਼ੋਰਮ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਪੂਰਵ-ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਦੌਰ, ਜੋ ਕਿ 18ਵੀਂ ਤੋਂ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਹੈ, ਮਿਜ਼ੋ ਲੋਕ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੁੱਗ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਮਿਲਾਏ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਮਿਜ਼ੋਜ਼ ਨੇ ਮੌਜੂਦਾ ਮਿਜ਼ੋਰਮ ਉੱਤੇ ਦੋ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ। ਥੈਂਟਲਾਂਗ ਅਤੇ ਲੈਂਟਲਾਂਗ ਬਸਤੀ ਦੇ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿਚ, ਇਸ ਕਾਲ ਦੇ ਗੀਤ ਆਪਣੀ ਗਿਣਤੀ, ਰੂਪ ਅਤੇ ਸਮੱਗਰੀ ਵਿਚ ਵਧੇਰੇ ਵਿਕਸਤ ਹਨ। ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਧੇਰੇ ਚਮਕਦਾਰ ਹਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਵਾਹ ਵੀ ਵਧੀਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਗੀਤ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਹਨ।
ਪੂਰਵ-ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਮਿਜ਼ੋਸ ਨੇ ਲੌਕੀ ਅਤੇ ਬਾਂਸ ਦੇ ਬਣੇ ਢੋਲ, ਗੋਂਗ ਅਤੇ ਮਾਊਥ ਆਰਗਨ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤਕ ਸਾਜ਼ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ। ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਅਪਣਾਉਣ ਨਾਲ, ਢੋਲ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਸੰਗੀਤਕ ਸਾਜ਼ਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਖਿੱਚ ਗੁਆ ਦਿੱਤੀ। ਮਿਜ਼ੋਰਮ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਸੰਗੀਤ ਯੰਤਰ 1907 ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਫਰੇਜ਼ਰ ਦੁਆਰਾ ਲਿਆਇਆ ਗਿਆ ਮਾਊਥ ਆਰਗਨ ਸੀ। ਮਿਸਟਰ ਵੈਨਖਾਮਾ, ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਮਿਜ਼ੋਰਮ ਵਿੱਚ ਗਿਟਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸੀ।[2]
ਵਰਗੀਕਰਨ
[ਸੋਧੋ]ਮਿਜ਼ੋਸ ਕੋਲ ਆਪਣੇ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਰਵਾਇਤੀ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਵਰਗੀਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਿਜ਼ੋਸ ਦੇ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਦੀਆਂ ਲਗਭਗ ਸੌ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ।[3] ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਮੋਟੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਸ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
ਬਾਵ ਹਲਾ
[ਸੋਧੋ]ਬਾਵ ਹਲਾ ਉਹ ਗੀਤ ਹੈ ਜੋ ਯੋਧੇ ਕਿਸੇ ਵਿਰੋਧੀ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਸਿਰ ਲੈ ਕੇ ਗਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਇਸ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਕੱਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸਿਰ ਜਿਸਦੀ ਬਦਬੂ ਪੂਰੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਉਸਦੀ ਜਿੱਤ ਦੀ ਇੱਕ ਟਰਾਫੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਇਨਾਮ ਜੋ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ "ਥੈਂਗਚੇਮ" (ਹੇਡਹੰਟਿੰਗ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਮਾਚੀ) ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਜਿੱਤਿਆ ਸੀ। ਗੀਤ ਉਸ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ। ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਕਾਤਲ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਯੋਧਾ ਬਾਵਹਲਾ ਨਹੀਂ ਬੋਲ ਸਕਦਾ।
ਹਲਾਡੋ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਉਹ ਜਾਪ ਜਾਂ ਪੁਕਾਰ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸ਼ਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਸਫਲ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਲਾਡੋ ਦਾ ਜਾਪ ਮੌਕੇ 'ਤੇ, ਜਾਂ ਘਰ ਦੇ ਰਸਤੇ, ਜਾਂ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਜਾਂ ਜਸ਼ਨ 'ਤੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕੋਈ ਵੀ ਜੋ ਉਸਦੀ ਸਫਲਤਾ ਦਾ ਗਵਾਹ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਹਲਾਡੋ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਥਿਅਮ ਹਲਾ ਅਤੇ ਦਾਵੀ ਹਲਾ (ਆਵਾਜ਼ ਅਤੇ ਮੰਤਰ)
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਦੋ ਛੰਦ ਰੂਪ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਡੈਣ ਦੁਆਰਾ ਰਸਮਾਂ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਉਚਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਧਾਰਮਿਕ ਰਸਮਾਂ ਦੌਰਾਨ, ਪੁਜਾਰੀ ਇਸ ਗੀਤ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਰਸਮਾਂ ਲਈ ਬਲੀ ਦੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਸਿਰਜਣਹਾਰ- ਸਿਆਮਤੁ ਬੁਲਪੁਈ 'ਸਾ' ਨੂੰ ਸੂਰ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਰੱਖਿਅਕ- 'ਖੁਆ ਮਿਨ ਐਨਕਵਲਟੂ' ਨੂੰ ਗਾਇਲ (ਮਿਥੁਨ) ਦੀ ਬਲੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਬਲੀਦਾਨ ਫਿਰ ਹਾਜ਼ਰ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਵੱਕਾਰ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਵਜੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਵਾਂਖੁਆ ਮਿਪੁਈ (ਸਵਰਗ ਦੇ ਨਿਵਾਸੀਆਂ) ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਚਾਵੰਗਨੂ ਅਤੇ ਚੌਂਗਪਾ (ਯੋਗ ਵਿਅਕਤੀ) ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਗੀਤ ਵੀ ਇੱਕ ਧੁਨ ਹੈ ਜੋ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਲੰਮੀ ਉਮਰ, ਚੰਗੀ ਫ਼ਸਲ, ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਦਾ ਵਰਦਾਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਵਰਦਾਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਕੋਈ ਚਵੰਗਨੂ ਅਤੇ ਚਵੰਗਪਾ ਬਣ ਸਕੇ, ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਜ਼ਵਜ਼ਾਜ਼ੋ ਬਣ ਸਕਣ। ਮਿਜ਼ੋ ਪੈਗਨ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ)। ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਗੀਤ ਪੂਰਵਜਾਂ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਿਜ਼ੋ ਧਰਮ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ, ਹੁਲਥਾਨਾ, ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਭ ਕੁਝ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਗਲਤੀ ਦਾ ਜਵਾਬ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
ਦਾਰ ਹਲਾ
[ਸੋਧੋ]ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤਕ ਸਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਦਾਰ ਹਲਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 'ਗੋਂਗ ਲਈ ਗੀਤ'। ਸਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਕਈ ਗੀਤ ਹਨ, ਪਰ ਦਾਰ ਹਲਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਤੇ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾਤਮਕ ਮਹੱਤਤਾ ਤਿੰਨ ਮਿਜ਼ੋ ਡਾਰ (ਗੋਂਗਸ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਹੈ, ਸਾਰੇ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅੰਤਰਾਲਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ- ਆਵ ਪੁਈ (ਕਰੋ ਜਾਂ ਆਈ), ਆਉ ਲਾਈ (ਰੇ ਜਾਂ II), ਅਤੇ ਆਉ ਟੇ (। Mi ਜਾਂ III)। ਇਸ 3 ਨੋਟ ਦੀ ਧੁਨ ਨੂੰ ਮਿਜ਼ੋ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੁਹਰਾਓ ਵਿੱਚ ਸੁਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਪੁਇਪੁਨ ਹਲਾ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਵਾਲੇ ਗੀਤ ਹਨ। ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਹ ਗੀਤ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ। ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ 'ਤੇ ਲੋਕ ਨੱਚਦੇ ਹੋਏ ਇਕੱਠੇ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਲੈਂਗਜ਼ੇਮ ਜ਼ਾਈ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਪ੍ਰੇਮ ਗੀਤ ਹਨ। ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਥੀਮ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ (ਲਗਭਗ 1950-2012) ਮਿਜ਼ੋ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਿਸਮ ਹੈ।
ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਵਾਲੇ ਗੀਤ
[ਸੋਧੋ]ਕੁਝ ਕਾਵਿ ਰੂਪਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੈਲੋ ਜ਼ਾਈ, ਸੈਵਤੇ ਜ਼ਾਈ ਆਦਿ।
ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਗੀਤ
[ਸੋਧੋ]ਕੁਝ ਗੀਤ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਰੱਖੇ ਗਏ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲੁਮਟੂਈ ਜ਼ਾਈ, ਦਾਰ ਲੰਗ ਜ਼ਾਈ ਆਦਿ।
ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਸੰਚਾਲਨ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਗੀਤ
[ਸੋਧੋ]ਕੁਝ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਅਵਾਜ਼ ਜਾਂ ਧੁਨੀ ਦੇ ਸੰਚਾਲਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਾਵਰਨੂ ਜ਼ਾਈ, ਜ਼ਾਈ ਨੇਮ, ਵੈ ਜ਼ਵੀ ਜ਼ਾਈ, ਪੂਮਾ ਜ਼ਾਈ ਆਦਿ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਕਾਵਰਨੂ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਸਿਕਾਡਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਕੋਮਲ ਅਤੇ ਨੀਵੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕਾਵਰਨੂ ਦੀ ਧੁਨ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ-ਜੁਲਦੇ ਨਵੇਂ ਗੀਤ ਦੀ ਧੁਨ ਨੂੰ ਕਾਵਰਨੂ ਜ਼ਾਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਗੀਤ
[ਸੋਧੋ]ਮਿਜ਼ੋ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਰੱਖੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦਾ ਨਾਮ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮੂਲ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਧੁਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਕੁਝ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਕਿਸੇ ਸੁੰਦਰ ਔਰਤ ਜਾਂ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਨਾਇਕ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਛੇ ਦਾ ਆਪਣਾ ਸਾਂਝਾ ਨਾਮ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਆਖਰੀ ਚਾਰ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਸਾਂਝਾ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਚਾਵੰਗਵੁੰਗੀ ਹਲਾ। ਮਿਜ਼ੋ ਲੋਕਧਾਰਾ ਵਿੱਚ ਚਾਵੰਗਵੰਗੀ, ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਖੂਬਸੂਰਤ ਕੁੜੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਜੋ ਸਾਵੰਗਖਾਰਾ ਦੀ ਦਾਵੀ ਜ਼ਾਵਲੈਦੀ (ਲਵ ਪੋਸ਼ਨ) ਦੇ ਜਾਦੂ ਹੇਠ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਹ ਗੀਤ ਉਸ ਦੇ ਦਾਜ ਦੀਆਂ ਬੇਤੁਕੀਆਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਡਾਰ ਹੁਈ (ਬਹਾਦੁਰ ਦਾ ਗੋਂਗ) ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਇੱਕ ਕੀਮਤੀ ਗੋਂਗ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇਕਸੁਰਤਾ ਨਾਲ ਵੱਜ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਚਾਂਗਵੁੰਗੀ ਦੇ ਹੱਥ ਲਈ ਦੁਲਹਨ ਦੀ ਕੀਮਤ ਵਜੋਂ ਮੰਗਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਕੀਮਤੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਮੰਨ ਲਈਆਂ ਗਈਆਂ। ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜਦੋਂ ਡਾਰ ਹੁਈ ਨੂੰ ਚਾਵੰਗਵੁੰਗੀ ਦੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਵਾਪਰੀ ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਚਵੰਗਵੰਗੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਚਾਂਗਵੁੰਗੀ ਦੀ ਮਾਂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਹੁਰਿਆਂ ਨੇ ਵਿਰਲਾਪ ਦਾ ਇੱਕ ਗੀਤ ਗਾਇਆ ਜੋ 3 ਨੋਟ ਮੈਲੋਡੀ ਗੌਂਗ ਗੀਤ ਦੁਆਰਾ ਅਮਰ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸੰਗੀਤ ਯੰਤਰ
[ਸੋਧੋ]ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ, ਮਿਜ਼ੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਗੀਤ ਯੰਤਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਮੂਲ ਦੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਨਹੀਂ ਦੱਸ ਸਕਦੇ, "10ਵੀਂ ਤੋਂ 13ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਕਾਬਾਵ ਵੈਲੀ ਦੇ ਮਿਜ਼ੋ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਲਗਭਗ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿੰਨਾ ਉਹ ਅੱਜ ਕਰਦੇ ਹਨ"।[4] ਰਵਾਇਤੀ ਮਿਜ਼ੋ ਸੰਗੀਤ ਯੰਤਰ ਹੋਰ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਯੰਤਰਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਧਾਰਨ ਅਤੇ ਕੱਚੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸੰਗੀਤ ਯੰਤਰਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੋਟੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ: ਕੁੱਟਣ ਜਾਂ ਮਾਰਦੇ ਯੰਤਰ; ਹਵਾ ਦੇ ਯੰਤਰ ਅਤੇ ਸਟਰਿੰਗ ਯੰਤਰ।
ਸਟਰਾਈਕਿੰਗ ਯੰਤਰ
[ਸੋਧੋ]ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਅਤੇ ਨਾਚਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮਿਜ਼ੋ ਸੰਗੀਤ ਯੰਤਰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਾਜ਼ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਖੁਆਂਗ ਅਤੇ ਡਾਰ, ਬੇਂਗਬੰਗ, ਸੇਕੀ, ਤਲਹਖੁਆਂਗ।
ਖੁਆਂਗ
[ਸੋਧੋ]ਖੁਆਂਗ (ਢੋਲ) ਇੱਕ ਮਿਜ਼ੋ ਦੇਸੀ ਸਾਜ਼ ਹੈ ਜੋ ਮਿਜ਼ੋ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਥਾਨ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਖੁਆਂਗ ਹਰ ਮੌਕਿਆਂ 'ਤੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਖੋਖਲੇ ਦਰੱਖਤ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਚਮੜੀ ਨਾਲ ਦੋਨਾਂ ਪਾਸੇ ਲਪੇਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਿਜ਼ੋ ਆਪਣੇ ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਲੰਬਾਈ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਾਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਨੂੰ ਖੁਆਂਗਪੁਈ (ਵੱਡਾ ਢੋਲ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਨੂੰ ਖੁਆਂਗਲਾਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਆਕਾਰ ਦਾ, ਖੁਆਂਗਤੇ (ਛੋਟਾ ਡਰੱਮ)। ਜੇ ਇਹ ਲੰਬਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਇਸਨੂੰ ਕਾਵਲਖੁਆਂਗ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਮਿਜ਼ੋ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਸਬੰਧ ਹੈ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਿਜ਼ੋ ਦੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਨੇ ਢੋਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਰਚਦੇ ਸਨ। ਲਿਆਨਹਮਿੰਗਥਾੰਗਾ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮਿਜ਼ੋ ਨੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦੁਆਰਾ ਚੀਨੀ ਸਭਿਅਤਾ ਤੋਂ ਢੋਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਬਰਮੀਜ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮਿਜ਼ੋ ਦਾ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸੰਪਰਕ ਸੀ ਜੋ ਕਿ 9ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਦੇ ਮੱਧ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 13ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਪੈਗਨ ਕਾਲ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਹੋਇਆ ਸੀ।[5] ਖੁਆਂਗ ਇਕਲੌਤਾ ਮਿਜ਼ੋ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਸੰਗੀਤ ਯੰਤਰ ਹੈ ਜੋ 20ਵੀਂ ਅਤੇ 21ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿੱਚ, ਖੁਆਂਗ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਭੂਮਿਕਾ ਨਹੀਂ ਸੀ; ਪਰ ਅੱਜ ਹਰ ਚਰਚ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਢੋਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ।
ਦਾਰ (ਗੋਂਗ)
[ਸੋਧੋ]ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਗੀਤ ਯੰਤਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਆਕਾਰ ਦੇ ਪਿੱਤਲ-ਗੋਂਗ ਹਨ ਜਿਵੇਂ-ਦਾਰਖੁਆਂਗ, ਦਰਬੂ ਅਤੇ ਦਰਮਾਂਗ।
ਦਾਰਖੁਆਂਗ
[ਸੋਧੋ]ਦਾਰਖੁਆਂਗ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਦਾਰਖੁਆਂਗ ਬਹੁਤ ਮਹਿੰਗਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਕੀਮਤੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਦੇ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ; ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇੱਕ ਲਾੜੀ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਧੀ ਦੀ ਕੀਮਤ ਲਈ ਦਾਰਖੁਆਂਗ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਇਹ ਗੀਤ (ਦਰ ਹਲਾ) ਦਰਬੁ ਨਾਲ ਵਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦਾਰਖੁਆਂਗ ਸਾਰੇ ਮੌਕਿਆਂ 'ਤੇ ਖੇਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦਾਰਖੁਆਂਗ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਦਰਬੂ
[ਸੋਧੋ]ਦਰਬੂ ਤਿੰਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਕਾਰ ਦੇ ਪਿੱਤਲ-ਗੋਂਗਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹੈ, ਜੋ ਤਿੰਨ ਸੰਗੀਤਕ ਨੋਟ ਤਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦਰਬੁ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਿੰਨ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਖੇਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹਰ ਪਾਸਿਓਂ ਇੱਕ ਰੱਸੀ ਨਾਲ ਦੋ ਗੋਂਗਾਂ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਗੋਂਗ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਲਟਕਾ ਕੇ, ਨਾਲੋ-ਨਾਲ ਕੁੱਟਣ ਦੁਆਰਾ ਤਿੰਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ, ਤਾਲਬੱਧ ਨੋਟ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਵੱਖਰੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖੇਡਿਆ। ਦਰਬੂ ਦਾ ਅਰਥ ਕੁਝ ਖਾਸ ਮੌਕਿਆਂ 'ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਖੁੱਲਮ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤੀ ਸਮੂਹ ਨਾਚ।
ਦਰਮਾਂਗ
[ਸੋਧੋ]ਦਰਮਾਂਗ ਗੋਂਗ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਹੋਰ ਗੂੰਜਾਂ ਜਾਂ ਸਾਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਰਵਾਇਤੀ ਨਾਚਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਗੋਂਗ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਰਮੀ ਜਾਪਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ, ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਣ ਲਈ ਪਰਤਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਮਿਜ਼ੋ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਰਮੀਜ਼ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਉਹ 9ਵੀਂ ਤੋਂ 13ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਦੌਰਾਨ ਕਾਬਾਵ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਨ।[6]
ਬੇਂਗਬੰਗ
[ਸੋਧੋ]ਬੇਨਘੁੰਗ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਿਜ਼ੋ ਦੇਸੀ ਯੰਤਰ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਜ਼ਾਇਲੋਫੋਨ ਨਾਲ ਕੁਝ ਸਮਾਨਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਸਾਜ਼ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਫਲੈਟ ਲੱਕੜ ਦੀਆਂ ਬਾਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਸੰਗੀਤਕ ਨੋਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਬੇਂਗਬੰਗ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੁੜੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਵਿੱਚ ਖੇਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਤਲਹਖੁਆਂਗ
[ਸੋਧੋ]ਤਲਹਖੁਆਂਗ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਲਗਭਗ ਬੇਂਗਬੰਗ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੈ ਪਰ ਤਲਹਖੁਆਂਗ ਬੇਂਗਬੰਗ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਿੰਨ ਲੱਕੜ ਦੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਵਕਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਬਣਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਕਰਵ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਕੁੱਟਣ ਵੇਲੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੋਟਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੀ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਲੱਕੜ ਦੇ ਹਥੌੜੇ ਨਾਲ ਖੇਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਿਜ਼ੋ ਕਦੇ ਵੀ ਤਲਹਖੁਆਂਗ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮਝਦਾਰੀ ਨਾਲ ਲੁੰਗਦਾਹ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਪਿੰਡ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ 'ਤੇ ਵੱਡਾ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਨਹੀਂ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਉਦੋਂ ਖੇਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਮੁਖੀ ਜਾਂ ਪਿੰਡ ਨੇ ਯਾਦਗਾਰ ਦੇ ਪੱਥਰ ਬਣਾਏ ਹਨ।
ਸੇਕੀ
[ਸੋਧੋ]ਸੇਕੀ ਪਾਲਤੂ ਮਿਥੁਨ ਦਾ ਸਿੰਗ ਹੈ। ਦੋ ਖੋਖਲੇ ਸਿੰਗਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਂ ਹੋਰ ਸੰਗੀਤਕ ਬੈਂਡ ਜਿਵੇਂ ਦਰਬੂ ਆਦਿ ਲਈ ਸਮਾਂ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕੁੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮੂਹ ਨਾਚਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਹਵਾ ਦੇ ਯੰਤਰ
[ਸੋਧੋ]ਮਿਜ਼ੋ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਦੇ ਯੰਤਰ ਦੀਆਂ ਛੇ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਵਖੇਮ, ਤੁਮਫੀਟ, ਮੌਟਾਵਟਾਵਰਲ, ਫੇਂਗਲਾਂਗ, ਬੁਹਚਾਂਗਕੁਆਂਗ, ਹੰਨਾਹਟਮ।[7]
ਰਾਵਚਮ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਸਕਾਟਿਸ਼ "ਬੈਗਪਾਈਪਰ" ਜਾਂ ਚੀਨੀ "ਸਨੈਗ" ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਹੈ। 9 ਛੋਟੀਆਂ ਬਾਂਸ ਦੀਆਂ ਪਾਈਪਾਂ ਜਾਂ ਖੋਖਲੇ ਕਾਨੇ, ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਲੰਬਾਈ ਵਾਲੇ ਸੁੱਕੇ ਲੌਕੀ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪਾਈਪਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੂੰਹ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪਾਈਪਾਂ ਦੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਜਦੋਂ ਯੰਤਰ ਨੂੰ ਉਡਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਆਵਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕੇ। ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਮੂੰਹ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਵਿੱਚ ਫੂਕ ਮਾਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ ਨਾਲ ਛੇਕਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਕੇ, ਉਹ ਕਈ ਸੰਗੀਤਕ ਨੋਟ ਤਿਆਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਤੁਮਫੀਟ
[ਸੋਧੋ]ਟੰਫਿਟ ਤਿੰਨ ਛੋਟੇ ਬਾਂਸ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਲੰਬਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਗੁਫਾਵਾਂ ਜਾਂ ਤਾਰਾਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਅਤੇ ਪਲੇਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉੱਪਰਲੇ ਸਿਰੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਲੰਬਾਈ 'ਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਕੱਟੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਹਰੇਕ ਟਿਊਬ ਦੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਨੋਟ ਹੋਣ। ਖਿਡਾਰੀ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਟਿਊਬ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਹੇਠਲੇ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਹੇਠਾਂ ਉਡਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸੰਗੀਤ ਯੰਤਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਰਸਮੀ ਰਸਮਾਂ ਦੌਰਾਨ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਾਲੁਲਮ ਅਤੇ ਚਾਂਗ ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਮੌਕੇ 'ਤੇ, ਇਸ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸੀ।
ਤਾਵਤਰਾਵਤ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਬਾਂਸ ਦਾ ਤੁਰ੍ਹੀ ਹੈ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਆਕਾਰ ਦੇ ਬਾਂਸ ਦੀਆਂ ਟਿਊਬਾਂ ਕੱਟੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਛੋਟੀ ਟਿਊਬ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਟਿਊਬ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਰ ਵੀ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਬਾਂਸ ਦੀਆਂ ਟਿਊਬਾਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਜੁੜੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਆਖਰੀ ਟਿਊਬ ਇੱਕ ਉਂਗਲੀ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੋਂ ਤੁਰ੍ਹੀ ਵਜਾਈ ਜਾਣੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਸੁੱਕੀ ਖਾਲੀ ਲੌਕੀ, ਹੇਠਲਾ ਹਿੱਸਾ ਕੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਂਸ ਦੀਆਂ ਟਿਊਬਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਿਰੇ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੂਰੀ ਲੰਬਾਈ ਪੰਜ ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਫੇਂਗਲਾਂਗ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਬਾਂਸ ਦੀ ਬਣੀ ਮਿਜ਼ੋ ਬੰਸਰੀ ਹੈ। ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਫੇਂਗਲਾਂਗ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਤਿੰਨ ਛੇਕ ਸਨ ਜੋ ਤਿੰਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਬੰਸਰੀ ਦੂਜੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ।
ਬੁਹਚਾਂਗਕੁਆਂਗ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਇਕ ਹੋਰ ਬੰਸਰੀ ਹੈ ਜੋ ਕਾਨੇ ਜਾਂ ਝੋਨੇ ਦੇ ਡੰਡੇ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਹ ਸਧਾਰਨ ਸਾਜ਼ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੁੜੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਹਨਾਹਤੁਮ
[ਸੋਧੋ]ਮਿਜ਼ੋ ਮੁੰਡੇ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਸਧਾਰਨ ਪਰ ਦੇਸੀ ਸੰਗੀਤ ਯੰਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਚੁਸਤ-ਦਰੁਸਤ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਉਡਾ ਕੇ ਦਿਲਚਸਪ ਆਵਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਹਨਾਹਟਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਤਾਰਾਂ ਵਾਲੇ ਯੰਤਰ
[ਸੋਧੋ]ਮਿਜ਼ੋ ਕੋਲ ਸਿਰਫ਼ ਤਿੰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਾਰਾਂ ਵਾਲੇ ਸਾਜ਼ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤਿੰਗਟੰਗ, ਲੈਮਲਵੀ ਅਤੇ ਤੁਯੂਮਦਾਰ:
ਤਿੰਗਟੰਗ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਮਿਜ਼ੋ ਗਿਟਾਰ ਹੈ। ਮਿਜ਼ੋ ਟਿੰਗਟੰਗ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਫਿਡਲ ਜਾਂ ਵਾਇਲਨ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਤਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਥੈਂਗਟੁੰਗ, ਮਲਾਈ ਸਾਗੋ ਪਾਮ ਦੇ ਰੇਸ਼ੇ ਦੀ ਬਣੀ ਤਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਲੌਕੀ ਵਿੱਚ ਬਾਂਸ ਦੇ ਸ਼ਾਫਟ ਦਾ ਇੱਕ ਟੁਕੜਾ ਫਿਕਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਖੋਖਲੇ ਲੌਕੀ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਕੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰ ਦੇ ਸੁੱਕੇ ਬਲੈਡਰ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਲੇਮਲਵੀ
[ਸੋਧੋ]ਲੇਮਲਾਵੀ ਜਬਾੜੇ ਦੇ ਹਰਪ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਹੈ ਪਰ ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਾਂਸ ਦੇ ਛੋਟੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬਾਂਸ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਵਿੱਚੋਂ, ਕਾਰੀਗਰ ਨੇ ਇਸਦੀ ਤਾਰ ਲਈ ਚਾਕੂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਹਿੱਸਾ ਕੱਢਿਆ। ਇਸ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਤੁਅਮ ਡਾਰ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਸਾਦਾ ਸੰਗੀਤ ਯੰਤਰ ਵੀ ਬਾਂਸ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਤਾਰਾਂ ਹਨ ਜੋ ਤਿੰਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨੋਟ ਤਿਆਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਾਂਸ ਦੇ ਬਾਹਰਲੇ ਢੱਕਣ ਤੋਂ, ਗੰਨੇ ਦੇ ਤਿੰਨ ਟੁਕੜੇ ਜਿਵੇਂ ਤਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਬਾਂਸ ਦੇ ਦੋ ਟੁਕੜੇ ਪਾ ਕੇ ਤਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗਿਟਾਰ ਵਾਂਗ ਵਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕਲਾਕਾਰ
[ਸੋਧੋ]ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮਿਜ਼ੋ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਲੀਅਨਮਾਵੀਆ ਪਚੂਆ, ਸੀਐਫਐਲ ਹਮਿੰਗਥਾੰਗਾ, ਲਾਲਟੈਨਪੁਈਆ ਤੋਚਾਵੰਗ, ਸੀ. ਲਾਲਰਿਨਮਾਵੀਆ, ਕੇ. ਲਾਲਚਮਲੀਆਨਾ, ਐਚ. ਲਾਲਟਾਕੀਮਾ, ਅਤੇ ਲਿਆਂਦੈਲੋਵਾ ਛਾਂਗਟੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮਹਿਲਾ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵਿੱਚ ਦਾਦੂਹੀ, ਲਿਆਂਡਿੰਗਪੁਈ, ਕੈਥਰੀਨ ਖਿਆਂਗਟੇ, ਜ਼ੋਰਾਮਛਾਨੀ, ਸਪੀ ਅਤੇ ਮਾਮੀ ਵਾਰਤੇ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੀਨੀਅਰ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਵਜੋਂ ਵਨਹਲੁਪੁਈ, ਵਨਲਾਲਰੂਤੀ ਅਤੇ ਸੀ. ਲੂਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੁਰਸ਼ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੂਮਾ, ਵੈਨਲਾਲਸੈਲੋਵਾ, ਮਾਈਕਲ ਐਮ ਸਾਇਲੋ, ਜੋਸੇਫ ਜ਼ੈਹਮਿੰਗਥਾੰਗਾ, ਅਤੇ ਐੱਫ. ਜ਼ੋਥਲਾਮੂਆਨਾ (ਏਟੀਆ) ਸੇਲੇਵੇਨ ਮਾਮਾ ਚਾਵੰਗਥੂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[8]
ਨੋਟ
[ਸੋਧੋ]- ↑ B. Thangliana, Mizo Literature, 1993, p.76
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000000B-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Lalruanga, A study on Mizo Folk Literature, unpublished tunes.
- ↑ B.Lalthangliana, History of Mizo in Burma, p.71
- ↑ Lianhmingthanga, Material culture of the Mizo, 1998, p.30
- ↑ B. Lalthangliana, History of Mizo in Burma, p.10
- ↑ K. Zawla, Mizo Pipute leh an Thlahte Chanchin, p.82
- ↑ Kathryn McKenzie, Chhinlung Magazine, Vol. II, 1986, p.19.
<ref> tag defined in <references> has no name attribute.ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- Thangliana, B., Mizo Literature.
- Lalruanga, A study on Mizo Folk Literature.
- Zawla, K., Mizo Pipute leh an Thlahte Chanchin.
- Lalthangliana, B., History of Mizo in Burma.
- Lianhmingthanga, Material culture of the Mizo, 1998.
- Thanmawia, B., Mizo and Music, Mizoram News Magazine, Autumn Issue, 1985, p. 12
- McKenzie, Kathryn, Chhinlung Magazine.
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ
[ਸੋਧੋ]- [1] History of Mizoram Music