ਰਾਮਾਬਾਈ ਰਾਨਡੇ
ਰਾਮਾਬਾਈ ਰਾਨਡੇ | |
|---|---|
 | |
| ਜਨਮ | 25 January 1863 |
| ਮੌਤ | 25 ਜਨਵਰੀ 1924 (ਉਮਰ 60–61) |
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ | ਭਾਰਤੀ |
| ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ | ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰਤਾ |
| ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ | ਮਹਾਂਦੇਵ ਗੋਵਿੰਦ ਰਾਨਡੇ |
ਰਾਮਾਬਾਈ ਰਾਨਡੇ (25 ਜਨਵਰੀ 1863 – 1924) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸੋਸ਼ਲ ਵਰਕਰ ਅਤੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਮਹਿਲਾ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਜਨਮ 1863 ਵਿੱਚ, ਕੁਰਲੇਕਰ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਗਿਆਰ੍ਹਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਮਹਾਂਦੇਵ ਗੋਵਿੰਦ ਰਾਨਡੇ, ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ, ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਸੇਨ ਸਮਾਜਕ ਨਾ-ਬਰਾਬਰੀ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਸੀ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦਾ ਹੱਕ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਹ ਅਨਪੜ੍ਹ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਰਾਮਾਬਾਈ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਮਹਾਂਦੇਵ ਗੋਵਿੰਦ ਰਾਨਡੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਨਾ ਅਤੇ ਲਿਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਤ-ਭਾਸ਼ਾ ਮਰਾਠੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੁਆਤ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਸਖਤ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ।
ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਕੇ, ਰਾਮਾਬਾਈ ਨੇ ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ 'ਹਿੰਦੂ ਲੇਡੀਜ਼ ਸੋਸ਼ਲ ਕਲੱਬ' ਦੀ ਸ਼ੁਰੁਆਤ ਕੀਤੀ ਜਿਸਦਾ ਮੁੱਖ ਮਕਸੱਦ ਜਨਤਕ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਨੂੰ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਰਾਮਾਬਾਈ ਪੂਨੇ ਵਿੱਚ 'ਸੇਵਾ ਸਦਨ ਸੋਸਾਇਟੀ' ਦੀ ਸੰਸਥਾਪਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਰਹੀ। ਰਾਮਾਬਾਈ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸੁਧਾਰਨ ਵਿੱਚ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਰਾਮਾਬਾਈ ਰਾਨਡੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲਕੇ 1886 ਵਿੱਚ, ਪੂਨੇ ਵਿੱਚ ਕੁੜੀਆਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਹੁਜ਼ੁਰਪਾਗਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕਾਰਜ
[ਸੋਧੋ]ਰਾਮਾਬਾਈ ਰਾਨਡੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਧੁਨਿਕ ਮਹਿਲਾ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਤਾ ਹੈ। ਉਹ "ਸੇਵਾ ਸਦਨ ਸੋਸਾਇਟੀ". ਪੂਨੇ ਦੀ ਬਾਨੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਰਹੀ ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਫਲ ਰਹੀ ਅਤੇ ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਔਰਤਾਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਈਆਂ। ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਬੇਅੰਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਇਸ ਤੱਥ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਰਾਮਾਬਾਈ ਦੀ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਨਿੱਜੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਸੀ।
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ
[ਸੋਧੋ]ਰਾਮਾਬਾਈ ਰਾਨਡੇ ਦਾ ਜਨਮ 25 ਜਨਵਰੀ, 1863 ਨੂੰ ਸੰਗਲੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ, ਦੇਵਰਾਸ਼ਟਰ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਕੁਲੇਕਰ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਕੁੜੀਆਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਸਖਤ ਵਰਜਣਾ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਿਆ। 1873 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਉਹ 11 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਨਿਆਧੀਸ ਮਹਾਦੇਵ ਗੋਵਿੰਦ ਰਾਨਡੇ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਬਾਨੀ, ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਮਹਾਂਦੇਵ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਜਾਕੇ ਉਸਨੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਾਮਾਬਾਈ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨਾ ਲਿਖਣਾ ਸਿਖਾਇਆ ਤੇ ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਪਤਨੀ ਬਣਨ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਹ ਰਾਮਾਬਾਈ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆਤਮਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸਹਿਯੋਗੀ ਬਣਿਆ। ਉਸਦੇ ਇਸ ਵੱਡੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਰਾਸਤੇ ਨੂੰ ਰਮਾਬਾਈ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕੀਤਾ, ਰਾਮਾਬਾਈ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸੁਤੰਤਰ ਬਨਾਉਣ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾ ਦਿੱਤੀ।[1]
ਉਹ ਮਹਿਜ਼ 11 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਮਹਾਦੇਵ ਗੋਵਿੰਦ ਰਾਨਾਡੇ ਨਾਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਇੱਕ ਵਿਦਵਾਨ, ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਕੁਨ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਵਿਆਹੀ ਗਈ ਸੀ ਤਾਂ ਰਾਮਾਬਾਈ ਅਨਪੜ੍ਹ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਕੁੜੀ ਲਈ ਪੜ੍ਹਨਾ ਜਾਂ ਲਿਖਣਾ ਪਾਪ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸਦੇ ਉਲਟ, ਉਸਦਾ ਪਤੀ, "ਗ੍ਰੈਜੂਏਟਸ ਦੇ ਰਾਜਕੁਮਾਰ" ਵਜੋਂ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਬੰਬਈ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਸਨਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ ਬੰਬਈ ਦੇ ਐਲਫਿੰਸਟਨ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਪੂਰਬੀ ਅਨੁਵਾਦਕ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਵਜੋਂ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਬੁਰਾਈਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਛੂਤ-ਛਾਤ, ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਅਤੇ ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸਰਵਜਨਕ ਸਭਾ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕਈ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਤੀਹ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਪੂਰੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਜਿੱਤ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਉੱਚੀ ਸੋਚ, ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ, ਭਾਵੁਕ ਅਤੇ ਸਮਰਪਿਤ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਤੀਬੱਧਤਾ ਨੇ ਰਮਾਬਾਈ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਉਸਦੇ ਮਾਰਗ ਨੂੰ ਰੋਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।
ਰਮਾਬਾਈ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਅਤ ਕਰਨਾ ਇੱਕ ਮਿਸ਼ਨ ਬਣਾਇਆ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ ਦੀ ਭਾਈਵਾਲ ਬਣ ਸਕੇ। ਉਸਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰੁਕਾਵਟ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਜਸਟਿਸ ਰਾਨਾਡੇ ਨੇ ਨੌਜਵਾਨ ਰਮਾਬਾਈ ਨੂੰ ਮਰਾਠੀ, ਇਤਿਹਾਸ, ਭੂਗੋਲ, ਗਣਿਤ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦੇ ਨਿਯਮਿਤ ਸਬਕ ਦਿੱਤੇ। ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਮੌਜੂਦਾ ਮਾਮਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਉਸਦੀ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਚੇਲਾ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉਸਦੀ ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਦੋਸਤ ਬਣ ਗਈ। ਜਦੋਂ ਪੰਡਿਤਾ ਰਮਾਬਾਈ ਵਿਧਵਾ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1882 ਵਿੱਚ ਪੁਣੇ ਆਈ ਤਾਂ ਰਾਨਾਡੇ ਨੇ ਉਸਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਦੋਵਾਂ, ਰਾਮਾਬਾਈ ਰਾਨਾਡੇ ਅਤੇ ਪੰਡਿਤਾ ਰਾਮਾਬਾਈ ਰਾਨਾਡੇ ਨਿਵਾਸ ਨੇ ਇੱਕ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਔਰਤ ਤੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸਬਕ ਲਏ।
ਸਿੱਖਿਆ
[ਸੋਧੋ]ਰਾਮਾਬਾਈ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦਾ ਇੱਕ ਮਿਸ਼ਨ ਤਿਆਰ ਕਰ ਲਿਆ, ਤਾਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਸਰਗਰਮ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ ਦੀ ਸਾਥੀ ਬਣ ਸਕੇ। ਆਪਣੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਸਥਾਰਿਤ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਔਰਤਾਂ ਤੋਂ ਰੁਕਾਵਟ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ। ਜਸਟਿਸ ਰਾਨਡੇ ਲਗਾਤਾਰ ਰਾਮਾਬਾਈ ਨੂੰ ਮਰਾਠੀ, ਇਤਿਹਾਸ, ਭੂਗੋਲ, ਗਣਿਤ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦੇ ਪਾਠ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਸਾਰੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਮੌਜੂਦਾ ਮਾਮਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਉਸਦੀ ਚੇਲੀ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਉਸਦੀ ਸਕੱਤਰ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸਦੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸਪਾਤਰ ਦੋਸਤ ਵ ਬਣ ਗਈ। ਰਾਮਾਬਾਈ ਨੇ ਸਾਹਿਤਕ ਯੋਗਦਾਨ ਵੀ ਪਾਇਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮਰਾਠੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿੱਖੀ ਹੋਈ ਉਸਦੀ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਅਮਾਚਯਾ ਆਯੁਸ਼ਯਤਿਲ ਅਥਾਵਨੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। [2] ਇਸ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਿਵਾਹਿਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਰਾਨਡੇ ਦੇ ਧਰਮ ਉੱਤੇ ਦਿੱਤੇ ਕਈ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛਪਵਾਇਆ। ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕੀਨ ਸੀ।
ਰਾਮਾਬਾਈ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਜਨਤਕ ਪਛਾਣ ਨਾਸ਼ਿਕ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਮਹਿਮਾਨ ਵਜੋਂ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਜਸਟਿਸ ਰਾਨਡੇ ਨੇ ਉਸਦਾ ਪਹਿਲਾ ਭਾਸ਼ਣ ਖ਼ੁਦ ਲਿਖਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਜਲਦ ਹੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਮਰਾਠੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਜਨਤਕ ਬੁਲਾਰੇ ਦੀ ਕਲਾ ਦੀ ਮਾਹਿਰ ਬਣ ਗਈ। ਉਸਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਧਾਰਨ ਅਤੇ ਦਿਲ-ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਸਮਾਜ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਆਰੀਆ ਮਹਿਲਾ ਸਮਾਜ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ। 1893 ਤੋਂ 1901 ਤੱਕ ਰਾਮਾਬਾਈ ਆਪਣੀ ਸਮਾਜਿਕ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਸੀ।ਉਸਨੇ ਬੰਬਈ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ ਲੇਡੀਜ਼ ਸੋਸ਼ਲ ਅਤੇ ਲਿਟਰੇਰੀ ਕਲੱਬ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ, ਆਮ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਟੇਲਰਿੰਗ ਅਤੇ ਹੈਂਡ ਵਰਕ ਵਿਚ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣ ਲਈ ਕਈ ਕਲਾਸਾਂ ਆਰੰਭ ਕੀਤੀਆਂ।
ਜਦੋਂ ਉਹ 38 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ, ਤਾਂ 1901 ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਪਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਉਹ ਬੰਬਈ ਛੱਡਕੇ ਪੂਨੇ ਆ ਗਈ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਫੁਲੇ ਮਾਰਕੀਟ ਕੋਲ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਇੱਕ ਸਾਲ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਇਕੱਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਈ ਅਤੇ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ "ਭਾਰਤ ਮਹਿਲਾ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ" ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੀ। ਰਾਮਾਬਾਈ ਦਾ ਨਰਸਿੰਗ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਕੰਮ ਸੀ।ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤੀ ਨਰਸ ਸੇਵਾ ਸਦਨ ਦਾ ਉਤਪਾਦ ਸੀ ਅਤੇ ਰਾਮਾਬਈ ਨੇ ਨਰਸਿੰਗ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਕੈਰੀਅਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਆਰਥੋਡਾਕਸ ਮੱਤ ਜਿੱਤਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਦਰਦ ਭੋਗਿਆ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨ ਕੁੜੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੇਵਾ ਸਦਨ ਵਿੱਚ ਨਰਸਿੰਗ ਕੋਰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ।[3][4]
ਕਰੀਅਰ
[ਸੋਧੋ]ਰਾਮਾਬਾਈ ਨੇ ਮੁੱਖ ਮਹਿਮਾਨ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਾਸਿਕ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਵਿਖੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਜਨਤਕ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਕੀਤੀ। ਜਸਟਿਸ ਰਾਨਾਡੇ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਭਾਸ਼ਣ ਲਿਖਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਮਰਾਠੀ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਜਨਤਕ ਬੋਲਣ ਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਾਦੇ ਅਤੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਛੂਹ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਨੇ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਸਮਾਜ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਆਰੀਆ ਮਹਿਲਾ ਸਮਾਜ (ਆਰਿਆ ਮਹਿਲਾ ਸਮਾਜ) ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। 1893 ਤੋਂ 1901 ਤੱਕ ਰਮਾਬਾਈ ਆਪਣੀਆਂ ਸਮਾਜਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਲੇਡੀਜ਼ ਸੋਸ਼ਲ ਐਂਡ ਲਿਟਰੇਰੀ ਕਲੱਬ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ, ਆਮ ਗਿਆਨ, ਟੇਲਰਿੰਗ ਅਤੇ ਹੈਂਡਵਰਕ ਵਿੱਚ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣ ਲਈ ਕਈ ਕਲਾਸਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀਆਂ।
ਜਸਟਿਸ ਰਾਨਾਡੇ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਮਾਜਿਕ ਸਰਗਰਮੀ
[ਸੋਧੋ]ਅਠੱਤੀ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, 1901 ਵਿੱਚ ਜਸਟਿਸ ਰਾਨਾਡੇ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਬੰਬਈ ਛੱਡ ਕੇ ਪੂਨੇ ਆ ਗਈ ਅਤੇ ਫੂਲੇ ਮਾਰਕੀਟ ਨੇੜੇ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਜੱਦੀ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਹੀ। ਇੱਕ ਸਾਲ ਤੱਕ, ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤ ਮਹਿਲਾ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਖੁਦ ਦੀ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗਤਾ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਗਿਆ। ਰਮਾਬਾਈ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ 23 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਜਿਉਂਦੀ ਰਹੀ - ਸਮਾਜਿਕ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ, ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦੇ ਨਿਪਟਾਰੇ ਅਤੇ ਦੁਖੀ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਪੁਨਰਵਾਸ ਲਈ ਸੇਵਾ ਸਦਨ ਵਰਗੀਆਂ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਜੀਵਨ। ਰਮਾਬਾਈ ਨੇ 1878 ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਆਪਣੀ ਜਨਤਕ ਸੇਵਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਇਹ 1901 ਵਿੱਚ ਜਸਟਿਸ ਰਾਨਾਡੇ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੀ ਕਿ ਉਸਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਛਾਣ ਲਿਆ। ਜੇਲ੍ਹ ਦੇ ਕੈਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਵੈ-ਮਾਣ ਜਗਾਉਣ ਲਈ ਉਹ ਕੇਂਦਰੀ ਜੇਲ੍ਹ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਹਿਲਾ ਵਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਯਮਤ ਮੁਲਾਕਾਤੀ ਬਣ ਗਈ। ਉਸਨੇ ਸੁਧਾਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ, ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ 'ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਠਿਆਈਆਂ ਵੰਡੀਆਂ। ਉਹ ਨਿਯਮਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਥਾਨਕ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਜਾਂਦੀ, ਫਲ, ਫੁੱਲ ਅਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੰਡਦੀ। ਉਹ 1913 ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਕਾਠੀਆਵਾੜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਕਾਲ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਰਾਹਤ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਲਈ ਗਈ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ, ਉਹ ਸੰਤ ਗਿਆਨੇਸ਼ਵਰ ਦੇ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਹਿਲਾ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਸੇਵਾ ਸਦਨ ਦੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਸ਼ਟਮੀ ਅਤੇ ਕਾਰਤੀਕੀ ਮੇਲਿਆਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਅਲਾਂਦੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਗਤੀਵਿਧੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ, ਉਸਨੇ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਕਿਸਮ ਦੀ ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ। ਰਾਮਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਗੋਪਾਲ ਭੰਡਾਰਕਰ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਭਾਜੇਕਰ ਦੇ ਕਹਿਣ 'ਤੇ, ਰਮਾਬਾਈ ਨੇ 1904 ਵਿੱਚ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਭਾਰਤ ਮਹਿਲਾ ਸੰਮੇਲਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸੈਸ਼ਨ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਕੀਤੀ।
ਸੇਵਾ ਸਦਨ
[ਸੋਧੋ]1908 ਵਿੱਚ ਪਾਰਸੀ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ, ਬੀ.ਐਮ. ਮਲਬਾਰੀ ਅਤੇ ਦਯਾਰਾਮ ਗਿਦੁਮਲ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਘਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਨਰਸਾਂ ਬਣਨ ਲਈ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਫਿਰ ਉਹ ਰਮਾਬਾਈ ਵੱਲ ਮੁੜੇ, ਉਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੁਸਾਇਟੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਲਈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੇਵਾ ਸਦਨ (ਬੰਬਈ) ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। 1915 ਵਿੱਚ ਪੁਣੇ ਸੇਵਾ ਸਦਨ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਜਿਸਟਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੁਸਾਇਟੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਵਿਦਿਅਕ ਵਿਭਾਗਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ। ਇਸਨੇ ਇੱਕ ਮਹਿਲਾ ਸਿਖਲਾਈ ਕਾਲਜ, ਤਿੰਨ ਹੋਸਟਲ ਬਣਾਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੈਡੀਕਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਪ੍ਰੋਬੇਸ਼ਨਰ ਨਰਸਾਂ ਲਈ।
1924 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਰਮਾਬਾਈ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਪੁਣੇ ਸੇਵਾ ਸਦਨ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਾਮਾਬਾਈ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ, ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਜਤਨਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਿ ਸੇਵਾ ਸਦਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੈਰ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਪੱਖਪਾਤ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧਿਆ। ਆਖਰੀ ਦੋ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਯੋਗਦਾਨ ਜੋ ਉਸ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ - ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਲਾਜ਼ਮੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰੀ-ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਸੰਗਠਨ; ਅਤੇ ਦੂਜਾ 1921-22 ਵਿੱਚ ਬੰਬਈ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਮਤਾਧਿਕਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਸੰਗਠਨ।
ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਭਿਆਚਾਰ
[ਸੋਧੋ]ਉਸਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ, ਇੰਡੋ-ਆਸਟਰੇਲੀਅਨ ਪੋਸਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, 14 ਅਗਸਤ, 1962 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਮਾਬਾਈ ਦੇ ਨਾਂ ਉੱਪਰ ਪੋਸਟੇਜ ਸਟੈਂਪ ਦਰਸਾਈ ਗਈ।
ਇੱਕ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਸੀਰੀਜ਼, ਜੋ ਜ਼ੀ ਮਰਾਠੀ ਉੱਪਰ ਦਰਸਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਊਂਚਾ ਮਾਜ਼ਾ ਜੋਕਾ ਹੈ ਜੋ ਰਾਮਾਬਾਈ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਮਹਿਲਾ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਲੜ੍ਹਨ ਵਾਲੀ ਕਾਰਕੁੰਨ ਵਜੋਂ ਹੋਏ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ 2012 ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ।[5] ਇਸ ਸੀਰੀਜ਼ ਨੇ ਮਹਾਰਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਸੈਲੀਬ੍ਰੇਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Women and Social Reform in Modern India: A Reader – Sumit Sarkar, Tanika Sarkar – Google Books. Books.google.co.in. Retrieved 13 August 2012.
- ↑ "Diamond Maharashtra Sankritikosh", Durga Dixit, Pune, India, Diamond Publications, 2009, p. 40. ISBN 978-81-8483-080-4.
- ↑ The Emergence of Feminism in India, 1850–1920 – Padma Anagol – Google Books. Books.google.co.in. Retrieved 13 August 2012.
- ↑ Thilagavathi, L.; Chandrababu,, B.S. (2009). Woman, her history and her struggle for emancipation. Chennai: Bharathi Puthakalayam. pp. 311–312. ISBN 978-81-89909-97-0. Retrieved 19 January 2017.
{{cite book}}: CS1 maint: extra punctuation (link) - ↑ "समाजसुधारक रमाबाई रानडे यांच्या कर्तृत्वाचा 'उंच झोका' झी मराठीवर!". Lokasatta. Retrieved 11 March 2012.[permanent dead link]