ਰਿਹੰਦ ਡੈਮ
| ਰਿਹੰਦ ਡੈਮ |
|---|
ਗ਼ਲਤੀ: ਅਕਲਪਿਤ < ਚਾਲਕ।
ਰਿਹੰਦ ਡੈਮ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੋਵਿੰਦ ਬੱਲਭ ਪੰਤ ਸਾਗਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਡੈਮ ਹੈ। ਰਿਹੰਦ ਡੈਮ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਨੂੰ ਗੋਵਿੰਦ ਬੱਲਭ ਪੰਤ ਸਾਗਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਨਕਲੀ ਝੀਲ ਹੈ। ਰਿਹੰਦ ਡੈਮ ਇੱਕ ਕੰਕਰੀਟ ਗਰੈਵਿਟੀ ਡੈਮ ਹੈ ਜੋ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੋਨਭੱਦਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਪਿਪਰੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। [1] ਇਸ ਦਾ ਜਲ ਭੰਡਾਰ ਖੇਤਰ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਹੈ। ਇਹ ਸੋਨ ਨਦੀ ਦੀ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀ ਰਿਹੰਦ ਨਦੀ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਡੈਮ ਦਾ ਕੈਚਮੈਂਟ ਖੇਤਰ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਹ ਦਰਿਆ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਸਥਿਤ ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਸਿੰਚਾਈ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਗੋਵਿੰਦ ਬੱਲਭ ਪੰਤ ਸਾਗਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਮਨੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਝੀਲ ਹੈ। ਰਿਹੰਦ ਡੈਮ 934.45 ਮੀਟਰ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਵਾਲਾ ਕੰਕਰੀਟ ਗਰੈਵਿਟੀ ਡੈਮ ਹੈ। ਡੈਮ ਦੀ ਅਧਿਕਤਮ ਉਚਾਈ 91.46 ਮੀਟਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਨਿਰਮਾਣ 1954-62 ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਡੈਮ ਵਿੱਚ 61 ਸੁਤੰਤਰ ਬਲਾਕ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਜੋੜ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਪਾਵਰਹਾਊਸ ਡੈਮ ਦੇ ਅੰਗੂਠੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਨਿਰਧਾਰਨ[ਸੋਧੋ]
ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੁਪਰ ਥਰਮਲ ਪਾਵਰ ਸਟੇਸ਼ਨ ਡੈਮ ਦੇ ਕੈਚਮੈਂਟ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ। ਇਹ ਸਿੰਗਰੌਲੀ, ਵਿੰਡਿਆਚਲ, ਰਿਹੰਦ, ਅਨਪਰਾ ਅਤੇ ਸਾਸਨ ਸੁਪਰ ਥਰਮਲ ਪਾਵਰ ਸਟੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰੇਣੂਕੂਟ ਥਰਮਲ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਕੋਲਾ-ਚਾਲਿਤ ਪਾਵਰ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਸੁਆਹ ਦੇ ਡੰਪਾਂ (ਕੁਝ ਭੰਡਾਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ) ਤੋਂ ਉੱਚ ਖਾਰੀਤਾ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਛੱਡਦੀ ਹੈ ਜੋ ਆਖਿਰਕਾਰ ਇਸ ਜਲ ਭੰਡਾਰ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਖਾਰੀਤਾ ਅਤੇ pH ਸੀਮਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਉੱਚ ਖਾਰੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਖਾਰੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਡੈਮ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਭੋਜਨ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਦ੍ਰਿੜ ਸਨ। [2] ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇੱਕ ਹਮਲਾਵਰ ਡੈਮ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਛੱਡੇ ਗਏ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦਾ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਸਤਾਰ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ "ਉਪਮਹਾਦੀਪ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਕੀਮਤੀ ਖੇਤੀ ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਲਈ 75,000 ਮੀਲ ਸਿੰਚਾਈ ਨਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।" [2] ਨਹਿਰੂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਲਈ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਆਰਥਿਕ ਟੀਚਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਡੈਮਾਂ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਹੈ। 1963 ਵਿੱਚ ਭਾਖੜਾ ਡੈਮ ਦੇ ਉਦਘਾਟਨ ਸਮੇਂ, ਉਸਨੇ ਡੈਮ ਨੂੰ "ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦਾ ਮੰਦਰ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਪੂਜਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ" ਕਿਹਾ। [2] ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਬੰਧਨ ਨੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ, ਸੁਤੰਤਰ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜੋ ਆਖਰਕਾਰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਮੀਰ ਬਣਾ ਕੇ, ਆਪਣੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਵੇਗਾ। ਅੱਜ ਤੱਕ, ਭਾਰਤ ਇਹਨਾਂ ਅਭਿਲਾਸ਼ੀ ਆਰਥਿਕ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਡੈਮ ਬਣਾਉਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।
ਡੈਮ ਦੇ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਰੇਣੂਕੂਟ, ਜਿਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸਥਾਨ ਸੀ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬੁਨਿਆਦੀ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਢੁਕਵੀਂ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ ਸੜਕਾਂ, ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ, ਪਰ ਖੇਤੀ ਯੋਗ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੇ ਸਥਾਨਕ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਇੱਕ ਵਰਦਾਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ। ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਸੋਨਭੱਦਰ ਕੋਲਾ, ਸਲ, ਬਾਂਸ, ਖੀਰ ਅਤੇ ਸਲਾਲ ਵਰਗੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਰੁੱਖਾਂ ਵਾਲੇ ਜੰਗਲਾਂ ਸਮੇਤ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਘਰ ਸੀ। ਰਿਹੰਦ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਲਈ ਇੱਕ ਡੈਮ ਬਣਾਉਣਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਦਯੋਗ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ ਦਰਸਾਏਗਾ। [3]
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ[ਸੋਧੋ]
- ਐਲਗਲ ਖਿੜ
- ਮਿੱਟੀ pH
- ਕੈਸ਼ਨ-ਐਕਸਚੇਂਜ ਸਮਰੱਥਾ
- ਸੋਡੀਅਮ ਸੋਖਣ ਅਨੁਪਾਤ
- RSC ਸੂਚਕਾਂਕ
- ਸੋਡਾ ਝੀਲ
- ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਖਾਰੇਪਣ
- ਨਰਮਦਾ ਬਚਾਓ ਅੰਦੋਲਨ
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ "Rihand Dam". Retrieved 5 December 2015.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 "The Dammed ~ Water Wants: A History of India's Dams | Wide Angle | PBS". Wide Angle. 2003-09-18. Retrieved 2020-04-27.
- ↑ Singh, Satyajit Kumar (1985). "From the Dam to the Ghettos: The Victims of the Rihand Dam". Economic and Political Weekly. 20 (39): 1643–1644. ISSN 0012-9976. JSTOR 4374864.