ਲਕਸ਼ਮਣ ਮੰਦਰ, ਖਜੁਰਾਹੋ
ਲਕਸ਼ਮਣ ਮੰਦਰ ਇੱਕ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਚੰਦੇਲਾ ਰਾਜਵੰਸ਼[1] ਦੌਰਾਨ ਯਸ਼ੋਵਰਮਨ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਜੁਰਾਹੋ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦਾ ਇੱਕ ਪਹਿਲੂ ਵੈਕੁੰਠ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ। ਖਜੁਰਾਹੋ ਸਮਾਰਕਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ, ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ 1986 ਵਿੱਚ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਰਾਸਤ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[2]
ਸਥਿਤ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਮੰਦਿਰ ਖਜੁਰਾਹੋ ਵਿੱਚ ਪੱਛਮੀ ਮੰਦਰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਖਜੁਰਾਹੋ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਭਾਰਤ ਦੇ ਛਤਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਪਿੰਡ ਹੈ।
ਇਮਾਰਤ ਕਲਾ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਧਾਰਾ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦਾ ਮੰਦਰ ਹੈ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨਤਾ। ਸਾਰਾ ਮੰਦਰ ਇੱਕ ਉੱਚੇ ਜਗਤੀ ਉੱਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਤੱਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ (ਅਰਧ-ਮੰਡਪ), ਮੰਡਪ, ਮਹਾਂ-ਮੰਡਪ, ਅੰਤਰਾਲ ਅਤੇ ਗਰਭਗ੍ਰਹਿ ਹਨ।
ਖਜੁਰਾਹੋ ਦੇ ਹੋਰ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਉਲਟ, ਇਸਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਯੋਜਨਾ 'ਤੇ ਪੰਚਰਥ ਹੈ (ਉੱਪਰ-ਦ੍ਰਿਸ਼)। ਇਸ ਦਾ ਸ਼ਿਖਾਰਾ ਛੋਟੇ ਉਰੁਸ਼੍ਰਿਂਗਾਂ (ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਸਿਖਰ ਭਾਵ ਸ਼ਿਖਾਰਾ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿਓ) ਨਾਲ ਕਲੱਸਟਰ ਹੈ।
ਕੰਧ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਜਾਵਟੀ ਬਾਲਸਟਰੇਡਾਂ ਨਾਲ ਬਾਲਕੋਨੀ ਵਿੰਡੋਜ਼ ਨਾਲ ਜੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਤਾਰਾਂ ਹਨ (ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਬਾਹਰੀ ਕੰਧ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੇਖੋ) ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਹਮ ਚਿੱਤਰ, ਜੋੜੇ ਅਤੇ ਕਾਮੁਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਪਾਵਨ ਅਸਥਾਨ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਸੱਤ ਸਾਖਾਂ ਦਾ ਹੈ। ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਦਸ ਅਵਤਾਰ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਲਿੰਟਲ ਵਿੱਚ ਦੇਵੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਾਵਨ ਅਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੀ ਚਾਰ-ਹਥਿਆਰ ਵਾਲੀ ਮੂਰਤੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਮੂਰਤੀਕਾਰ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਚੇਲਿਆਂ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਹੈ।[3]
ਮੂਰਤੀਆਂ
[ਸੋਧੋ]ਮੁੱਖ ਮੂਰਤੀ
[ਸੋਧੋ]
ਮੁੱਖ ਚਿੱਤਰ ਵੈਕੁੰਠ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੀ ਤਿੰਨ-ਮੁਖੀ ਅਤੇ ਚਾਰ-ਹਥਿਆਰਾਂ ਵਾਲੀ ਮੂਰਤੀ ਦੀ ਹੈ।
ਕੇਂਦਰੀ ਸਿਰ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਸੂਰ ਦੇ ਦੋ ਪਾਸੇ (ਵਰਾਹਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ) ਅਤੇ ਸ਼ੇਰ (ਨਰਾਸ਼ਿਮਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ)।
ਬਾਹਰੀ ਕੰਧ ਦੀ ਮੂਰਤੀ
[ਸੋਧੋ]-
ਗਣੇਸ਼ਵਰਤੀ (ਬਾਹਰੀ ਮੂਰ), ਲਕਸ਼ਮਣ ਮੰਦਰ, ਖਜੁਰਾਹੋ, ਭਾਰਤ -
ਮੂਰਤਿ (ਹਰੀ ਪਾਣੀ), ਲਮਕਣ ਮੰਦਿਰ, ਖਜੁਰਾਹੋ, ਭਾਰਤ -
ਮੂਰਤਿ (ਹਰੀ ਪਾਣੀ), ਲਮਕਣ ਮੰਦਿਰ, ਖਜੁਰਾਹੋ, ਭਾਰਤ -
ਮੂਰਤਿ (ਹਰੀ ਪਾਣੀ), ਲਮਕਣ ਮੰਦਿਰ, ਖਜੁਰਾਹੋ, ਭਾਰਤ -
ਮੂਰਤਿ (ਹਰੀ ਪਾਣੀ), ਲਮਕਣ ਮੰਦਿਰ, ਖਜੁਰਾਹੋ, ਭਾਰਤ
ਮੰਦਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮੂਰਤੀਆਂ
[ਸੋਧੋ]-
ਨਰਸ਼ਿਮਾ ਦੀ ਮੂਰਤੀ (ਮੰਦਰ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਅੰਦਰ), ਲਕਸ਼ਮਣ ਮੰਦਿਰ, ਖਜੁਰਾਹੋ, ਭਾਰਤ। -
ਨਿਰੰਤਰਿ ਵਰਾਹ ਦੀ ਮੂਰਤੀ (ਮੰਦਰ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਅੰਦਰ), ਲਕਸ਼ਮਣ ਮੰਦਿਰ, ਖਜੁਰਾਹੋ, ਭਾਰਤ। -
ਦੇਵੀ ਹੱਤਿਆ ਮਹੀਸਾਸੁਰਾ ਦੀ ਮੂਰਤੀ (ਮੰਦਰ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਅੰਦਰ), ਲਕਸ਼ਮਣ ਮੰਦਿਰ, ਖਜੁਰਾਹੋ, ਭਾਰਤ। -
ਲਕਸ਼ਮਣ ਮੰਦਿਰ, ਖਜੁਰਾਹੋ, ਭਾਰਤ -
ਹਯਾਗ੍ਰੀਵ ਦੀਰਤੀ (ਮੰਦਰ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਅੰਦਰ), ਲਕਮਣ ਮੰਦਿਰ, ਖਜੁਰਾਹੋ, ਭਾਰਤ। -
ਵਾਮਨ ਦੀ ਮੂਰਤੀ (ਮੰਦਰ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਅੰਦਰ), ਲਕਸ਼ਮਣ ਮੰਦਿਰ ਹੋ, ਖਜੁਰਾਹੋ, ਭਾਰਤ। -
ਸ਼ਿਵ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੀ ਮੂਰਤੀ (ਮੰਦਰ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਅੰਦਰ), ਲਕਸ਼ਮਣ ਮੰਦਿਰ, ਖਜੁਰਾਹੋ, ਭਾਰਤ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ "Khajuraho Group of Monuments".
- ↑ "Khajuraho Group of Monuments". UNESCO World Heritage Centre. United Nations Educational Scientific and Cultural Organization. Retrieved 25 June 2023.
- ↑ Ramakrishna, Lalitha (September 2018). "Grand temples of Madhya Pradesh". Tattvaloka. XLI (6). Sringeri: Sri Abhinava Vidyatheertha Mahaswamigal Educational Trust: 47–52. ISSN 0970-8901.