ਲੀਲਾ ਦੂਬੇ
 ਲੀਲਾ ਦੂਬੇ – ਅਕਤੂਬਰ 2006 | |
| ਜਨਮ | 27 ਮਾਰਚ 1923 |
|---|---|
| ਮੌਤ | 20 ਮਈ 2012 (ਉਮਰ 89) |
ਲੀਲਾ ਦੂਬੇ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Leela Dube; 27 ਮਾਰਚ 1923 – 20 ਮਈ 2012) ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮਾਨਵ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਵਿਦਵਾਨ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਲੀਲਾਦੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮਾਨਵ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸਵਰਗੀ ਸ਼ਿਆਮਾ ਚਰਨ ਦੂਬੇ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਲੀਲਾ ਦੂਬੇ ਮਰਹੂਮ ਕਲਾਸੀਕਲ ਗਾਇਕਾ ਸੁਮਤੀ ਮੁਤਕਰ ਦੀ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ ਸਵਰਗੀ ਮੁਕੁਲ ਦੁਬੇ ਇੱਕ ਸ਼ੌਕੀਨ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਉਸਦਾ ਛੋਟਾ ਪੁੱਤਰ ਸੌਰਭ ਦੂਬੇ ਹੈ। ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਸਨੇ ਕਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮੈਟਰੀਲਿਨੀ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮ: ਧਰਮ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਲਕੈਡਿਵਸ [1] ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ: ਦੱਖਣੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਲਿੰਗ ਬਾਰੇ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਕੈਰੀਅਰ
[ਸੋਧੋ]ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਓਸਮਾਨੀਆ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਸੀ, ਦੁਬੇ ਦਾ ਅਕਾਦਮਿਕ ਕਰੀਅਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ 1960 ਵਿੱਚ ਸਾਗਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ 1975 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਚਲੀ ਗਈ। ਉਸਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ (1974), ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਕਮੇਟੀ (1974) ਦੀ "ਸਮਾਨਤਾ ਵੱਲ" ਰਿਪੋਰਟ ਨੂੰ ਰੂਪ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਚਰਚਾ ਦੁਆਰਾ UGC ਅਤੇ ICSSR ਭਾਰਤੀ ਅਕਾਦਮਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਪੜਾਅ 'ਤੇ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ।
ਉਹ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੋਸਾਇਟੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਦੇ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਸੰਬੰਧੀ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ। ਉਹ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਰੂਰਲ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ, ਆਨੰਦ ਵਿੱਚ ਮੋਹਰੀ ਅਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਫੈਕਲਟੀ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਇਸ ਨੇ 1980 ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਨਵੀਨਤਮ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਇੱਕ ਪੜ੍ਹਾਈ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨਕਸ਼ੇ 'ਤੇ ਪਾ ਦਿੱਤਾ। [2] IRMA ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ 1980 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਬੈਚ ਲਈ ਇੱਕ ਕੋਰਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਨੂੰ "ਪੇਂਡੂ ਵਾਤਾਵਰਣ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ; ਇੱਕ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਕੋਰਸ ਜਿਸ ਨੇ "ਬਿਜ਼ਨਸ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਤਕਨੀਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਡਿਜ਼ਾਈਨ" ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਮਾਜ ਬਾਰੇ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ ਵੱਲ ਧੱਕਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇਹ "ਪਿੰਡ ਫੀਲਡ ਵਰਕ ਸੈਗਮੈਂਟ" ਲਈ ਇੱਕ ਤਿਆਰੀ ਕੋਰਸ ਵਜੋਂ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਬਿਜ਼ਨਸ ਸਕੂਲਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਨਵੀਨਤਾ ਸੀ ਜਿਸਦੀ ਉਸਨੇ ਸ਼ਾਇਦ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕੰਮ ਦੇ ਤਜ਼ਰਬਿਆਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਕੋਰਸ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ; 2012 ਵਿੱਚ, ਇਸਨੂੰ ਤਿੰਨ ਅੱਧੇ ਕਰੈਡਿਟ ਕੋਰਸਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ "ਰੂਰਲ ਸੋਸਾਇਟੀ ਐਂਡ ਪੋਲੀਟੀ", "ਰੂਰਲ ਆਜੀਵਿਕਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ", ਅਤੇ "ਪੇਂਡੂ ਖੋਜ ਵਿਧੀਆਂ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਹਿਲੇ ਸਮੈਸਟਰ ਕੋਰਸ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਜਾਰੀ ਹੈ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਫੀਲਡ ਵਰਕ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਵਜੋਂ।[3]
1984 ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਸਮਾਜ ਵਿਗਿਆਨਕ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ, ਰਿਸਰਚ ਕਮੇਟੀ (ਆਰਸੀ) 32 ਦੁਆਰਾ ਮਹਿਲਾ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਦੂਬੇ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦੇਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ 'ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਨਾਲ ਸੈਸ਼ਨ ਦਾ ਸਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਲਿੰਗ ਚੋਣਤਮਕ ਗਰਭਪਾਤ 'ਤੇ 1982-86 ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਫ਼ਤਾਵਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਹਿਸ ਵਿੱਚ, ਉਸਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਯੋਗ ਸੀ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਵਧਦੀ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿੱਧੇ ਸਬੰਧ ਬਾਰੇ ਉਸਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸੱਚ ਸਾਬਤ ਹੋਈ।
ਮਹਿਲਾ ਅਧਿਐਨ ਵਿਦਵਾਨਾਂ (ਲੀਲਾ ਦੂਬੇ ਸਮੇਤ) ਦੇ ਟੀਮ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਆਰਸੀ 32 ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਸੰਸਥਾਗਤ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੂਬੇ ਨੇ "ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਾਰਕ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਸਟਮਰੀ ਲਾਅਜ਼ ਦੀ ਕੋਡੀਫਿਕੇਸ਼ਨ" 'ਤੇ ਪੇਪਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ 24-31 ਜੁਲਾਈ 1988 ਨੂੰ ਜ਼ਾਗਰੇਬ, ਮਾਨਵ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਨਸਲੀ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ 12ਵੀਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ, ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਮਾਨਵ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਐਲੇਨੋਰ ਲੀਕੌਕ ' ਤੇ ਦੂਬੇ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਨੇ "ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਨ" ਦੀ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਤੋਂ ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਮਾਨਵ-ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੇ ਵਿਦਾ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਨਵੀਂ ਸਮਝ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਗਿਆਨ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸ਼ਕਤੀ ਸਬੰਧਾਂ ਅਤੇ ਅਕਾਦਮਿਕ ਵਿੱਚ ETIC ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਹੇਜੀਮੋਨਿਕ ਮੌਜੂਦਗੀ ਬਾਰੇ ਲੀਕਾਕ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਡੂਬੇ ਦੁਆਰਾ ਸਵਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ ਮਾਨਵ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਨਸਲੀ ਖੋਜ ਵਿੱਚ "ਸੰਵਾਦਵਾਦੀ ਪਹੁੰਚ" ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਸਨ।
ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮਿਆਂ 'ਤੇ, ਲੀਲਾ ਦੂਬੇ ਇੰਡੀਅਨ ਕੌਂਸਲ ਆਫ਼ ਸੋਸ਼ਲ ਸਾਇੰਸ ਰਿਸਰਚ ਅਤੇ ਨਹਿਰੂ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਅਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਉਹ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫੈਕਲਟੀ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।
ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਗਟ ਇੱਛਾ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ, ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦਾਨ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।
ਅਵਾਰਡ
[ਸੋਧੋ]2009 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ 2005 ਲਈ ਯੂਜੀਸੀ ਦਾ ਸਵਾਮੀ ਪ੍ਰਣਵਾਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ ਅਵਾਰਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
2007 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਇੰਡੀਅਨ ਸੋਸ਼ਿਓਲੋਜੀਕਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦਾ ਲਾਈਫਟਾਈਮ ਅਚੀਵਮੈਂਟ ਅਵਾਰਡ ਮਿਲਿਆ।
2007 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਇੰਡੀਅਨ ਸੋਸ਼ਿਓਲੋਜੀਕਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦਾ ਲਾਈਫਟਾਈਮ ਅਚੀਵਮੈਂਟ ਅਵਾਰਡ ਮਿਲਿਆ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ "In Memoriam: Prof. Leela Dube(1923-2012)". feministsindia.com. 22 May 2012. Retrieved 29 May 2012.
- ↑ Dube, Leela (1980). Studies on women in South East Asia: a status report (PDF). UNESCO Regional Office in Asia and Oceania. Retrieved 2012-07-01.
- ↑ "PRM : Programme Structure". Archived from the original on 13 March 2013. Retrieved 2012-07-16.