ਸਰਮਦ ਕਾਸ਼ਾਨੀ

ਸਰਮਦ
ਸਰਮਦ ਕਾਸ਼ਾਨੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦਾ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ
ਨਿੱਜੀ
ਜਨਮ	ਅੰ. 1590
ਮਰਗ	1661 ਦਿੱਲੀ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ)
ਦਫ਼ਨ	ਦਿੱਲੀ
ਧਰਮ	ਇਸਲਾਮ

ਮੁਹੰਮਦ ਸਈਦ, ਸਰਮਦ ਕਾਸ਼ਾਨੀ ਜਾਂ ਸਿਰਫ ਸਰਮਦ (ਫ਼ਾਰਸੀ: سرمد کاشانی‎) ਵਜੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਇੱਕ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸੂਫ਼ੀ ਸ਼ਾਇਰ ਅਤੇ ਸੰਤ ਸਨ ਜੋ ਸਤਾਰ੍ਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਦ - ਉੱਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਲਈ ਨਿਕਲੇ ਅਤੇ ਉਥੇ ਹੀ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ਤੇ ਬਸ ਗਏ।

ਜੀਵਨ

ਸਰਮਦ, ਆਰਮੇਨੀਆ ਵਿੱਚ 1590 ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਯਹੂਦੀ ਫਾਰਸੀ ਬੋਲਣ ਆਰਮੇਨੀਆਈ ਵਪਾਰੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪਰਵਾਰ ਲਈ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਸੁਣਕੇ ਕਿ ਕੀਮਤੀ ਵਸਤਾਂ ਅਤੇ ਕਲਾ ਦਾ ਕੰਮ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬੜੀਆਂ ਉੱਚੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਉੱਤੇ ਵਿਕਦਾ ਸੀ, ਸਰਮਦ ਨੇ ਆਪਣਾ ਮਾਲ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵੇਚਣ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਹਿੰਦ ਲਈ ਚੱਲ ਪਿਆ। ਥਾੱਟਾ ਵਿੱਚ ਆਇਆ, ਉਸਦਾ ਉਥੇ ਅਭੈ ਚੰਦ ਨਾਮ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਨਾਲ ਪਿਆਰਹੋ ਗਿਆ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਹ ਹਿਬਰੂ ਫਾਰਸੀ ਅਤੇ ਯਹੂਦੀ ਧਰਮ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੈਸਾ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਵਾਲ ਵਧਾ ਲਏ, ਆਪਣੇ ਨਾਖ਼ੁਨ ਕਤਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਾਮਾਜ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਕੋਈ ਚਿੰਤਾ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਅਤੇ ਸਮਰਾਟ ਦੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਇੱਕ ਨਗਨ ਫਕੀਰ ਵਜੋਂ ਵਿਚਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਹਾਰ ਦੇ ਮੰਤਵ ਕੀ ਸਨ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸਾਡੇ ਸੂਤਰ ਨੇ ਚੁਪ ਹਨ। ਦੋਨੋਂ ਪ੍ਰੇਮੀ ਪਹਿਲਾਂ ਲਾਹੌਰ ਚਲੇ ਗਏ, ਫਿਰ ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਅਤੇ ਅੰਤ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ।

ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ

ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੋਨੋਂ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦੇ ਇਕੱਠੇ ਸਫਰ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਇੱਕ ਕਵੀ ਅਤੇ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਵਜੋਂ ਉਹਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਏਨੀ ਹੋ ਗਈ ਕਿ ਮੁਗ਼ਲ ਰਾਜ ਕੁਮਾਰ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਨੇ ਸਰਮਦ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸੱਦ ਲਿਆ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਉੱਤੇ ਸਰਮਦ ਦਾ ਸ਼ਾਹੀ ਵਾਰਿਸ ਉੱਤੇ ਇੰਨਾ ਗਹਿਰਾ ਅਸਰ ਪਿਆ ਕਿ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਉਹਦਾ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਬਣ ਗਿਆ।

ਕਤਲ

ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਦੇ ਨਾਲ ਉਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਲਈ ਲੜਾਈ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਔਰੰਗਜੇਬ (1658 - 1707) ਜਿੱਤ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਸ਼ਾਹੀ ਸਿੰਘਸਨ ਤੇ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਕੰਮ ਤਮਾਮ ਕਰਨ ਦੇ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪਰੋਗਰਾਮ ਵਜੋਂ, ਸਰਮਦ ਨੂੰ ਗਿਰਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਅਤੇ ਔਰੰਗਜੇਬ ਅਤੇ ਕਾਜੀ ਉਸ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰਣ ਲਈ ਜੁਰਮ ਲੱਭਣ ਲੱਗੇ। ਸਰਮਦ ਪੂਰਾ ਕਲਮਾ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਨ। ਮੁਲਾਣਿਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਲਮਾਂ ਪੜ੍ਹ ਸਰਮਦ "ਲਾ ਇਲਾ" ਤੋਂ ਵਧ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੜ੍ਹਦਾ। ਇਸ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ:-ਨਹੀਂ ਹੈ ਅੱਲਾ .ਇਹ ਇਨਕਾਰ ਹੈ। ਅੱਗੋਂ ਕਲਮਾ ਹੈ ਇਲ ਲਿਲਾ:- ਸਿਵਾ ਅੱਲਾ ਦੇ, ਇਕਰਾਰ ਹੈ। ਔਰੰਗਜੇਬ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਤੁਸੀ "ਲਾ ਇਲਾ" ਪੜ੍ਹਕੇ ਚੁਪ ਕਿਊੰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹੋ? ਤਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੋ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ ਉਹ ਜ਼ੁਬਾਨ ਉੱਤੇ ਕਿਵੇਂ ਆਵੇ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਅਜੇ ਮੰਜਲ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਗਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਮੈਨੂੰ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ ਉਹ ਮੈਂ ਕਿਵੇਂ ਕਹਾਂ ? ਮੌਲਵੀਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਇਹ ਤਾਂ ਕੁਫਰ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੌਬਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਤਾਂ ਕਤਲ ਕਰ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਰਮਦ ਦੇ ਕਤਲ ਦਾ ਸੰਨ ਮਿਰਾਤੁਲ ਖਾਲ ਨੇ 1072 ਹਿ: ਔਰੰਗਗ਼ੇਬ ਦੇ ਗੱਦੀ ਨਸ਼ੀਨ ਹੋਣ ਤੋਂ ਤੀਸਰਾ ਸਾਲ ਦਿਤਾ ਹੈ।

ਸ਼ਾਇਰੀ ਦਾ ਨਮੂਨਾ

ਆਨ ਕਸ ਕਿਹ ਸਰ-ਏ ਹਕੀਕਤਸ਼ ਬਾਵਰ ਸ਼ੁਦ।
ਊ ਪਹਿਨ ਤਰ ਅਜ਼ ਸਿਪਿਹਰੇ ਪਹਿਨਾਵਰ ਸ਼ੁਦ।
ਮੁਲਾ ਗੋਯਦ ਕਿਹ ਬਰ ਫ਼ਲਕ ਸ਼ੁਦ ਅਹਿਮਦ,
ਸਰਮਦ ਗੋਯਦ ਫ਼ਲਕ ਬ -ਅਹਮਦ ਦਰ ਸ਼ੁਦ।

ਹੇਠਾਂ ਇਸੇ ਰੁਬਾਈ ਦਾ ਸੂਬਾ ਸਿੰਘ ਵਲੋਂ ਕੀਤਾ ਪੰਜਾਬੀ ਅਨੁਵਾਦ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:-

੧੨੬
ਮਹਿਮਾ ਓਸ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਰੱਬ ਵਰਗੀ,
ਜੀਹਨੇ ਹੱਕ ਹਕੀਕਤ ਦਾ ਭੇਦ ਪਾਇਆ।
ਖਿਲਰ ਗਿਆ ਪੁਲਾੜ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ,
ਓਹ ਨੀਲੇ ਅਸਮਾਨ ਤੇ ਜਾ ਛਾਇਆ।
ਮੁੱਲਾਂ ਆਖਿਆ ਪਾ ਕੇ ਡੰਡ ਏਦਾਂ,
'ਅਹਿਮਦ ਉਪਰ ਅਸਮਾਨ ਦੇ ਵੱਲ ਧਾਇਆ।'
"ਸਰਮਦ" ਬੋਲਿਆ ਗੱਜ ਕੇ ਏਤਰਾਂ ਨਹੀਂ,
ਕੋਲ ਅਹਿਮਦ ਦੇ ਉੱਤਰ ਅਸਮਾਨ ਆਇਆ।