ਉਸਮਾਨੀ ਸਾਮਰਾਜ

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਅਜ਼ਾਦ ਗਿਆਨਕੋਸ਼ ਤੋਂ
(ਸਲਤਨਤ ਉਸਮਾਨੀਆ ਤੋਂ ਰੀਡਿਰੈਕਟ)
ਸਲਤਨਤ ਉਸਮਾਨੀਆ
دولتْ علیّه عثمانیّه
Ottoman Empire
1299–1923
ਝੰਡਾ
ਨਿਸ਼ਾਨ
ਮਾਟੋ:
ਸਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਸਲਤਨਤ

ਰਾਜਗੜ੍ਹ: ਬਰਸਾ,ਉਦਰਨਾ,ਕੁਸਤੁਨਤੁਨੀਆ
ਸਰਕਾਰ: ਸੁਲਤਾਨੀ
ਪਹਿਲਾ ਸੁਲਤਾਨ: I ਉਸਮਾਨ
ਥਾਂ: 5,500,000 ਮੁਰੱਬਾ ਕਿਲੋਮੀਟਰ
ਲੋਕ ਗਿਣਤੀ: 14,629,000 (1919)
OttomanEmpireIn1683-fr

ਸਲਤਨਤ ਉਸਮਾਨੀਆ ਇੱਕ ਸਲਤਨਤ ਸੀ ਜੋ 1299 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1923 ਤੱਕ ਰਹੀ। ਇਹ 1923 ਨੂੰ ਤੁਰਕੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਈ। 16ਵੀਂ ਤੇ ਸਤਾਰਵੀਂ ਸਦੀ 'ਚ ਇਹ ਸਲਤਨਤ 3 ਬਰ-ਇਹ-ਆਜ਼ਮਾਂ ਇਸ਼ੀਆ, ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਤੇ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਸ਼ੁਮਾਲੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਮਗ਼ਰਿਬੀ ਇਸ਼ੀਆ ਤੇ ਜਨੂਬੀ ਯੂਰਪ ਦੇ ਕਈ ਦੇਸ਼ ਇਹਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ। ਸਲਤਨਤ ਉਸਮਾਨੀਆ ਚ 29 ਸੂਬੇ ਤੇ ਕਈ ਨਾਲ਼ ਮਿਲੇ ਦੇਸ ਸਨ। ਦੂਰ ਦੇ ਥਾਵਾਂ ਜਿੰਨਾਂ ਚ ਆਚੇ ਲੰਡੀ ਮੀਡੀਰਾ ਲੌਰਾਜ਼ ਉੱਨਤੀ ਹੈਗੇ ਨੇ ਉਹ ਵੀ ਇਸਦੇ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਸਨ।

ਇਹ ਸਲਤਨਤ 6 ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਚੜ੍ਹਦੇ ਤੇ ਲਹਿੰਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਂਦੀ ਰਹੀ। ਇਸਤਾਂਬੁਲ ਈਦਾ ਦਾਰੁਲਹਕੂਮਤ ਸੀ।

ਤਾਰੀਖ਼[ਸੋਧੋ]

1300 ਦੇ ਨੇੜੇ ਐਨਾਟੋਲੀਆ ਚ ਸੈਲਜਕ ਸਲਤਨਤ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਉਸਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਨਿੱਕੀਆਂ-ਨਿੱਕੀਆਂ ਤੁਰਕ ਰਿਆਸਤਾਂ ਨੇ ਲੈ ਲਈ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਦਾ ਸਰਦਾਰ ਉਸਮਾਨ ਖ਼ਾਨ ਸੀ। ਉਹ ਅਰਤਗ਼ਰਲ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ ਤੇ ਲਹਿੰਦੇ ਐਨਾਟੋਲੀਆ 'ਚ ਇਸਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਵਧੀ ਨਗਰੀ ਸੀ। ਉਸਮਾਨ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਮਾੜੀ ਬਜਨਟਾਇਨੀ ਸਲਤਨਤ ਦੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਬਰਸਾ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਦਾਰੁਲਹਕੂਮਤ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਉਸਮਾਨ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਇਹ ਰਿਆਸਤ ਸਲਤਨਤ ਉਸਮਾਨੀਆ ਅਖਵਾਈ। ਉਸਮਾਨ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਸਲਤਨਤ ਲਹਿੰਦੇ ਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪਾਸੇ ਫੈਲਦੀ ਗਈ।

ਉਸਮਾਨ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਮਰਨ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਵਾਲੀ ਸਦੀ ਚ ਇਹ ਸਲਤਨਤ ਤੁਰਕੀ ਤੇ ਬਲਕਾਨ ਦੇ ਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਧਦੀ ਗਈ। 1387 ਚ ਵੀਨਸ ਕੋਲੋਂ ਸਾਲੂ ਨੇਕਾ ਦਾ ਨਗਰ ਖੋ ਲਿਆ ਗਿਆ ਤੇ ਕੌਸਵੋ ਦੀ ਲੜਾਈ ਚ 1389 ਚ ਸਰਬੀਆ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਬਲਕਾਨ ਚ ਮੁੱਕ ਗਿਆ ਤੇ ਤੁਰਕਾਂ ਦੇ ਯੂਰਪ ਚ ਵੜਨ ਦਾ ਰਾਹ ਖੁੱਲ੍ਹਿਆ। 1396 ਚ ਨੱਕੋ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵੀ ਤੁਰਕਾਂ ਨੂੰ ਨਾਂ ਰੋਕ ਸਕੀ। ਬੇਜ਼ਨਟਾਇਨੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ ਇਸਤਾਂਬੁਲ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਤੁਰਕਾਂ ਕੋਲ਼ ਸਨ। ਬੇਜ਼ਨਟਾਇਨੀ ਸਲਤਨਤ ਨੂੰ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਸਹਾਰਾ ਉਦੋਂ ਮਿਲਿਆ ਜਦੋਂ ਤੁਰਕਾਂ ਨੂੰ ਤੈਮੂਰ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਅਨਕਰਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਚ 1402 ਨੂੰ ਹਾਰ ਹੋਈ। ਬਲਕਾਨ ਚ 1402 ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਕਜ ਪਾਸੇ ਸਾਲੂ ਨੇਕਾ, ਕੌਸਵੋ ਤੇ ਮਕਦੂਨੀਆ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਨਿਕਲ ਗਏ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੁਰਾਦ ਨੇ 1430 ਤੋਂ ਨਗਰੋਂ ਲੈ ਲਿਆ।

ਬਾਯਜ਼ੀਦ ਦੇ ਬੰਦੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਚ ਰਾਜ ਲਈ ਲੜਾਈ ਹੋਈ ਜਿਹੜੀ ਕਿ 1413 ਚ ਮੁਹੰਮਦ ਦੀ ਜਿੱਤ ਨਾਲ ਖਤਮ ਹੋਈ। ਉਸਦੇ ਪੋਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਤੇ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕੀਤਾ ਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ 21 ਵਰਿਆਂ ਦਾ ਸੀ ਤੇ 29 ਮਈ 1453 ਨੂੰ ਇਸਤਾਂਬੁਲ ਤੇ ਮਿਲ ਮਾਰ ਲਿਆ। 1480 ਨੂੰ ਤਰਕ ਫ਼ੌਜਾਂ ਤੇ ਇਟਲੀ ਤੇ ਹੱਲਾ ਬੋਲਿਆ ਪਰ ਸੁਲਤਾਨ ਮੁਹੰਮਦ ਦੇ ਮਰਨ ਤੋਂ ਤਰਕ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜਨਾ ਪਿਆ।

ਸੁਲਤਾਨ ਸਲੀਮ (1512 1520) ਨੇ ਸਲਤਨਤ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਦੇ ਤੇ ਲਹਿੰਦੇ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਵਧਾਇਆ। 1514 ਨੂੰ ਚਲਡਰਾਨ ਦੀ ਲੜਾਈ ਚ ਸਫ਼ਵੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਸ਼ਾਹ ਇਸਮਾਈਲ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਤੇ ਨਾਲ ਈ ਚੜ੍ਹਦੇ ਅਨਾਤੋਲਿਆ ਸ਼ਾਮ ਤੇ ਮਿਸਰ ਤੇ ਵੀ ਮਿਲ ਮਾਰ ਲਿਆ। ਲਾਲ਼ ਸਮੁੰਦਰ ਚ ਉਸਮਾਨੀ ਫ਼ੌਜ ਭੇਜੀ। ਜਿੱਤੇ ਇਸਦਾ ਟਾਕਰਾ ਪੁਰਤਗੇਜ਼ੀ ਸਲਤਨਤ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਸਲੀਮ ਦੇ ਮਗਰੋਂ ਸੁਲੇਮਾਨ ਨੇ ਯੂਰਪ ਚ ਸਲਤਨਤ ਨੂੰ ਵਧਾਇਆ। 1521 ਚ ਇਸਨੇ ਬਲਗ਼ਰਾਦ ਤੇ ਮਿਲ ਮਾਰਿਆ। 1526 ਨੂੰ ਮੋਹਾਕਸ ਦੇ ਲੜਾਈ ਚ ਹੰਗਰੀ ਤੇ ਵੀ ਮਿਲ ਮਾਰ ਲਿਆ। 1529 ਨੂੰ ਉਸਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਵੀ ਆਨਾ ਦਾ ਘੇਰਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਪਰ ਠੰਡ ਮਗਰੋਂ ਇਹ ਘੇਰਾ ਚੁੱਕਣਾ ਪਿਆ। 1532 ਚ ਇਸਨੇ ਫਿਰ ਹੱਲਾ ਬੋਲਿਆ ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜਨਾ ਪਿਆ। ਟਰਾਨਸਲਵੀਨਿਆ ਵਲਾਚਿਆ ਤੇ ਮੋਲਡਾਵਿਆ ਵੀ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਨਾਲ ਰਲ਼ ਗਏ। 1535 ਚ ਇੰਨੇ ਬਗ਼ਦਾਦ ਈਰਾਨ ਕੋਲੋਂ ਖੋਹ ਲਿਆ, ਇਰਾਕ ਤੇ ਮਿਲ ਮਾਰ ਲਿਆ ਤੇ ਖ਼ਲੀਜ-ਇਹ-ਫ਼ਾਰਿਸ ਤੱਕ ਟੁਰ ਗਿਆ। ਉਸਮਾਨੀ ਐਡਮਿਰਲ ਬਾਰਬਾਰੋਸਾ ਨੇ ਟਿਊਨਸ ਤਿਸ ਅਲਜਜ਼ਾਇਰ ਤੇ ਮਿਲ ਮਾਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਸਲਤਨਤ ਨੇ ਫ਼ਰਾਂਸ ਨਾਲ ਜੁੱੱਟ ਬਣਿਆ ਸੀ ਤੇ ਫ਼ਰਾਂਸ ਦਾ ਮਾਲ ਟੈਕਸ ਦਿੱਤੇ ਬਿਨਾ ਸਲਤਨਤ ਜ ਵਿਕਦਾ ਸੀ।

1683 ਚ ਉਸਮਾਨੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਵੀ ਆਨਾ ਦਾ ਫ਼ਿਰ ਘੇਰਾ ਪਾਇਆ ਪਰ ਐਤਕੇ ਫ਼ਿਰ ਉਨਾਣ ਨੂੰ ਮੁੜਨਾ ਪਿਆ ਤੇ ਇਥੋਂ ਸਲਤਨਤ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਟੁੱਟਣ ਦੀ ਨਿਊ ਪਈ।

1683 - 1827[ਸੋਧੋ]

ਇਸ ਵੇਲੇ ਚ ਸਲਤਨਤ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਚੋਖੀ ਵੱਡੀ ਥਾਂ ਆਸਟਰੀਆ ਨੂੰ ਦੇਣੀ ਪਈ। ਅਲਜੀਰੀਆ ਤੇ ਮਿਸਰ ਇਹਦੇ ਤੋਂ ਅਜ਼ਾਦ ਹੋਗੇ-ਇਹ। ਰੋਸ ਦੇ ਨਾਲ ਲੰਮੇ ਵੇਲੇ ਤੱਕ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋਇਆਂ ਜੀਦੇ ਚ ਸਲਤਨਤ ਦਾ ਚੋਖਾ ਸਾਰਾ ਥਾਂ ਵੱਖਰਾ ਹੋ ਗਿਆ। 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਵਸ਼ਕਾਰ ਚ ਯੂਰਪੀ ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਰੋਗੀ ਸਲਤਨਤ ਕਹਿਣ ਲੱਗ ਗਏ।

ਇਸੇ ਵੇਲੇ ਚ ਸਲਤਨਤ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਤੇ ਹੋਇਆਂ ਪਰ ਸਲਤਨਤ ਤਕੜੀ ਨਾਂ ਹੋ ਸਕੀ। ਯੂਰਪ ਚ ਜਿਹੜੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਸਾਈਨਸੀ ਈਜਾਦਾਂ ਹੂਰਿਆਂ ਸਨ ਉਹਨਾਂ ਨਾਂ ਨੂੰ ਸਲਤਨਤ ਜਲਿਆਂ ਜ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਿਆਂ। ਗਟਨਬਰਗ ਨੇ 1450 ਚ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਪ੍ਰੈੱਸ ਬਣਾ ਲਈ ਸੀ ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਇਹ ਕਿ ਕੇ ਰੋਕਿਆ ਗਿਆ ਇਹ ਸ਼ੈਤਾਨ ਦੀ ਈਜਾਦ ਹੈ। ਫ਼ਿਰ 50 ਵਰਿਆਂ ਮਗਰੋਂ 1493 ਚ ਯਹੂਦੀ ਇਸਨੂੰ ਕੁਸਤੁਨਤੁਨੀਆ ਚ ਲੀਇਹ-ਇਹ-। 1718 ਤੂੰ 1730 ਤੱਕ ਅਮਨ ਦਾ ਵੇਲਾ ਸੀ ਇਸਨੂੰ ਲਾਲ਼ਾ ਵੇਲਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਇਹ ਜੇ ਸੁਲਤਾਨ ਅਮਿਦ ਤੀਜੇ ਨੂੰ ਇਸ ਫੁੱਲ ਦਾ ਬਾਵਤ ਸ਼ੌਕ ਯੀ। ਰੋਸ ਨੂੰ ਹਰਾਨ ਦੇ ਮਗਰੋਂ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਬਿਹਤਰੀ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤੇ ਗਏ ਟੀਕੇ ਕਾਟਇਹ-ਇਹ-ਗਏ ਕਲਈਂ ਨੂੰ ਤਕੜਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਕੋਝ ਨੂੰ ਤਕੜਾ ਕਰਨ ਵੱਲ ਵੀ ਸੋਚਿਆ ਗਿਆ ਪਰ ਮਜ਼੍ਹਬੀ ਲੋਕਾਂ ਤੇ ਯਨੀਚਰੀ ਨੇ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਪਾਇਆਂ।

1804 ਚ ਸਰਬੀਆ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬ ਨਾਲ ਬਲਕਾਨ ਤੇ ਯਵਨਾਂ ਚ ਵੱਖ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਦੇਸ ਉਠ ਕਜ਼ੜੇ ਹਵੇ-ਇਹ-।

1828 - 1908[ਸੋਧੋ]

ਇਹ ਵੇਲ ਸਲਤਨਤ ਚ ਪਲਟੇ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ। ਸਲਤਨਤ ਨੂੰ ਲੜਾਈਆਂ ਨਾਲ ਪਾਲ਼ਾ ਪਿਆ। ਬਾਰੋਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਆਈ ਤਰਕ ਸਲਤਨਤ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਦੇ ਵਿਦਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਮਾਂਗ ਕਰ ਰੇਅ ਸਨ। ਉਹ ਸਲਤਨਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਈਨੀ ਬਾਦ ਸ਼ਾਈ ਚ ਪਲ਼ਟਣਾ ਚਾਨਦੇ ਸਨ ਤੇ ਇਹਦੇ ਚ ਉਹ ਕਜ ਜਿੱਤ ਵੀਗੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੈਨ ਤੇ ਦੋ ਸੁਲਤਾਨ ਬਦਲੇ ਗਏ।

ਇਸ ਵੇਲੇ ਚ ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਉਹ ਲੋਕ ਜਿਹੜੇ ਤਰਕ ਨੈਣ ਸਨ ਉਹਨਾਂ ਚ ਸਲਤਨਤ ਨਾ ਲੋਨ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹੋਣ ਤੇ ਆਪਣੀ ਨਸਲੀ ਰਿਆਸਤ ਬਨਾਣ ਦੀ ਮਾਣਕ ਅੱਗੇ ਵਦੀ। 1821 ਚ ਯੂਨਾਨ ਨੇ ਨੇ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹੋਣ ਦੀ ਦੱਸ ਦਿੱਤੀ। 1829 ਚ ਇਹ ਵੱਖਰੀ ਹੋ ਗਈ। ਸਦੀ ਦੇ ਮੁੱਕਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਲਕਾਨ ਦੇ ਹੋਰ ਦੇਸਾਂ ਨੇ ਵੀ ਵੱਖ ਹੋਣ ਦੀ ਦੱਸ ਦਿੱਤੀ।। ਰੋਸ ਤਰਕ ਲੜਾਈ ਬਾਝੋਂ ਹੋਰ ਬਲਕਾਨੀ ਦੇਸ ਵੀ ਵੱਖਰੇ ਹੋਗੇ-ਇਹ-। 1878 ਚ ਕਬਰਸ ਬਰਤਾਨੀਆ ਨੂੰ ਪੁੱਟੇ ਤੇ ਦੇਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 1912 ਜ ਬੋਸਨੀਆ ਵਕਰਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਅਲਜਜ਼ਾਇਰ ਤੇ ਟਿਊਨਸ ਫ਼ਰਾਂਸ ਕੋਲ਼ ਚਲੇ ਕੀਅ। ਲਿਬੀਆ ਤੇ ਇਟਲੀ ਨੇ 1912 ਚ ਮੱਲ ਮਾਰ ਲਿਆ। ਆਸਟਰੀਆ ਤੇ ਰੋਸ ਸਲਤਨਤ ਤੇ ਮਿਲ ਮਾਰ ਲੈਣਾ ਚਾਨਦੇ ਸਨ ਪਰ ਬਰਤਨੀਹ ਨੀਂ ਸੀ ਚਾਂਦਾ ਜੇ ਇਹ ਇਸ ਥਾਨ ਵੱਲ ਅੱਗੇ ਵਦਨ ਤੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਲਤਨਤ ਲਈ ਕੋਈ ਮਸਲਾ ਬਣਨ।

1908 - 1922[ਸੋਧੋ]

ਇਹ ਵੇਲਾ ਜਵਾਨ ਤੁਰਕਾਂ ਦੇ 1908 ਦੇ ਇਨਕਲਾਬ ਮਗਰੋਂ ਟੁਰਿਆ। 1876 ਦੇ ਆਈਨ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸਲਤਨਤ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਫ਼ਰਾਤਫ਼ਰੀ ਤੋਂ ਫ਼ਾਇਦਾ ਚੁਕਦਿਆ ਹੋਇਆਂ ਆਸਟਰੀਆ ਨੇ ਬੋਸਨੀਆ ਤੇ ਮਿਲ ਮਾਰ ਲਿਆ। 1911-12 ਚ ਇਟਲੀ ਤੇ ਤੁਰਕੀ ਦੀ ਲੜਈ ਹੁੰਦੀ ਇਹ ਜੀਦੇ ਚ ਲਿਬੀਆ ਤੇ ਇਟਲੀ ਮੱਲ ਮਾਰ ਲੈਂਦਾ ਇਹ। ਬਲਕਾਨ ਦੇ ਦੇਸ ਵੀ ਸਲਤਨਤ ਤੇ ਹੱਲਾ ਬੋਲਦੇ ਨੇਂ। ਥ੍ਰੀਸ ਦੇ ਕਈ ਪਾਸਿਆਂ ਤੇ ਤ ਤੇ ਉਦਰਨਾ ਤੇ ਤੇ ਵੈਰੀ ਮਲਲ ਮਾਰ ਲੈਂਦੇ ਨੇਂ।

ਪਹਿਲੀ ਵੱਡੀ ਲੜਾਈ 1914-1918[ਸੋਧੋ]

ਪਹਿਲੀ ਵੱਡੀ ਲੜਾਈ ਚ ਤਰਕ ਜਰਮਨੀ ਵੱਲ ਹੋਗੇ-ਇਹ। ਲੜਾਈ ਦੇ ਟੁਰਨ ਤੇ ਤੁਰਕਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤਾਂ ਵੀ ਹੋਇਆਂ। ਗੈਲੀਪੋਲੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਬਾਵਤ ਵੱਡੀ ਹਾਰ ਸੀ। ਅਸਟਰੇਲੀਆ ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ ਕੈਨੇਡਾ ਤੇ ਫ਼ਰਾਂਸ ਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਵੀ ਅਨਗਰੀਜ਼ਾਨ ਨਾਲ ਤੁਰਕਾਂ ਨਾਲ ਲੜੇ। ਕੱਤ ਚ ਵੀ ਅਨਗਰੀਜ਼ਾਨ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਹਥਿਆ ਰਸਟਨੇ ਪੇਅ। ਪਰ ਤੁਰਕਾਂ ਨੂੰ ਰੋਸ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਚ ਚੋਖਾ ਸਾਰਾ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਦਿੱਕ ਕਾਟਾ ਪਿਆ। ਰੂਸੀ ਫ਼ੌਜ ਅੱਗੇ ਵਧ ਰਹੀ ਸੀ। ਆਰਮੀਨੀਆ ਦੇ ਲੋਕ ਵੀ ਰੂਸ ਦੇ ਨਾਲ ਸਨ।

ਇਸ ਵੇਲੇ ਸਲਤਨਤ ਉਸਮਾਨੀਆ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨੁਕਸਾਨ ਸੱਯਦ ਹੁਸੈਨ ਬਣ ਗ਼ਲੀ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਮੱਕਾ ਨੇ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਹਰ ਪਾਸੇ ਤੁਰਕਾਂ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। 1916 ਚ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਮਾਹ ਨੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ਤ ਉਸਮਾਨੀਆ ਨਾਲ ਗ਼ੱਦਾਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਲੜਾਈ ਦੇ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਸਾਥ ਛੱਡ ਕੇ ਅਨਕਰੀਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਰਲ਼ ਗਿਆ। ਮੱਕਾ ਤੁਰਕਾਂ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਨਿਕਲ ਗਿਆ। ਤਾਇਫ਼ ਤੇ ਵੀ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਅੰਗੁਰੀਵਾਂ ਨਾਲ ਰਲ਼ ਕੇ ਮੱਲ ਮਾਰ ਲਿਆ। ਮਦੀਨਾ ਤੇ ਮਿਲ ਮਾਰਨਾ ਔਖਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਇੱਥੇ ਤਰਕ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਫ਼ਖ਼ਰੀ ਪਾਸ਼ਾ ਨੇ ਹਥਿਆਰ ਸੁੱਟਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕੀਤਾ ਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਦੀ ਕਬਰ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਸੌਂ ਖਾਦੀ ਜੇ ਉਹ ਕਦੇ ਵੀ ਮਦੀਨ ਛੱਡ ਕੇ ਨਹੀਂ ਜਾਵੇਗਾ। ਸ਼ਰੀਫ਼ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਮਦੀਨਾ ਦਾ ਕਈਰਾ ਕਰਲੀਆ। ਇਹ ਕਈਰਾ 1916 ਤੋਂ ਟੁਰਿਆ 1918 ਆ ਗਈ ਲੜਾਈ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸਲਤਨਤ ਉਸਮਾਨੀਆ ਨੇ ਹਥਿਆ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੇ ਪਰ ਫ਼ਖ਼ਰੀ ਪਾਸ਼ਾ ਨੇ ਹਥਾਰ ਨਾਨ ਸਿੱਟੇ। ਅਖ਼ੀਰ ਸੁਲਤਾਨ ਦੇ ਕੈਨ ਤੇ ਲੜ੍ਹਾਈ ਮੁੱਕਣ ਦੇ ਕਈ ਮੁਈਨਾਂ ਮਗਰੋਂ ਉਨੇ ਮਦੀਨ ਨੂੰ ਵੈਰੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕੀਤਾ। ਤੁਰਕਾਂ ਹੱਥੋਂ ਅਰਬ ਦੇਸ ਨਿਕਲ ਗਏ ਉਹ ਬਰਤਾਨੀਆ ਤੇ ਫ਼ਰਾਂਸ ਨੇ ਆਪਸ ਚ ਵੰਡ ਲੈਅ।

ਯੂਰਪੀ ਤਾਕਤਾਂ ਨੇ ਨੇ ਤੁਰਕੀ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਸ ਚ ਵੰਡ ਲਿਆ। ਲੁਕਦਾ ਸੀ ਚ ਤੁਰਕੀ ਹੁਣ ਮੁੱਕ ਗਿਆ ਇਹ। ਪਰ ਅਨਕਰਾ ਜ ਇੱਕ ਤਰਕ ਕੋਝ ਨੇ ਹਥਾਰ ਨਾਂ ਸਿੱਟੇ ਐਂਜ ਇੱਕ ਨਵੀਨ ਲੜ੍ਹਾਈ ਦਿੱਕ ਮਦ ਪਿਆ। ਮੁਸਤਫ਼ਾ ਕਮਾਲ ਵੀ ਇਸ ਫ਼ੌਜ ਨਾਲ ਰਲ਼ ਗਿਆ। ਲੜਾਈ ਚੱਲਦੀ ਰਹੀ। ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਤੁਰਕਾਂ ਨੇ ਨੇ ਬਾਰਲੀਆਂ ਨੌਜਾਂ ਨੂੰ ਤੁਰਕੀ ਤੋਂ ਬਾਰ ਕਢ ਦਿੱਤਾ।

ਤੁਰਕਾਂ ਨੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ਤ ਮੁਕਾ ਦਿੱਤੀ। ਤੁਰਕੀ ਇੱਕ ਲੋਕ ਰਾਜ ਬਣ ਗਿਆ।

ਬਾਰਲੇ ਜੋੜ[ਸੋਧੋ]