ਸਵਾਂਕ
| ਸਵਾਂਕ |
|---|
|
| Echinochloa crus-galli (L.) |
ਸਵਾਂਕ ਜਾਂ ਈਡਰ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Echinochloa crus-galli) ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਜੰਗਲੀ ਘਾਹ ਹੈ, ਜੋ ਗਰਮ ਖੰਡੀ ਏਸ਼ੀਆ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਪੈਨਿਕਮ ਘਾਹ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਵਜੋਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਾਕਸਪੁਰ ਘਾਹ, ਬਾਰਨਯਾਰਡ ਬਾਜਰਾ, ਜਾਪਾਨੀ ਬਾਜਰਾ, ਪਾਣੀ ਦਾ ਘਾਹ, ਆਮ ਬਾਰਨਯਾਰਡ ਘਾਹ, ਜਾਂ ਸਿਰਫ਼ "ਬਾਰਨਯਾਰਡ ਘਾਹ" ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਸਵਾਂਕ ਜਾਂ ਈਡਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪੌਦਾ ਉਚਾਈ ਵਿੱਚ 60" (1.5 ਮੀਟਰ) ਤੱਕ ਵਧ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਲੰਬੇ, ਚਪਟੇ ਪੱਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਅਕਸਰ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਜਾਮਨੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਤਣੇ ਸਿੱਧੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਕੁਝ ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ ਫੈਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਤਣੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਚਪਟੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਬੀਜ ਦੇ ਸਿਰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹਨ, ਅਕਸਰ ਜਾਮਨੀ, ਭੀੜ-ਭੜੱਕੇ ਵਾਲੇ ਸਪਾਈਕਲੇਟਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਬਾਜਰੇ ਵਰਗੇ ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਨਾਲ।
ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਭੈੜੇ ਨਦੀਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਪਲਬਧ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਦੇ 80% ਤੱਕ ਨੂੰ ਹਟਾ ਕੇ ਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਅਸਫਲ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਈ ਮੋਜ਼ੇਕ ਵਾਇਰਸ ਰੋਗਾਂ ਲਈ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।[1] ਭਾਰੀ ਸੰਕ੍ਰਮਣ ਮਕੈਨੀਕਲ ਵਾਢੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦਖ਼ਲ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਨਦੀਨ ਦਾ ਵਾਧਾ ਬੀਜ ਰਾਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਪੌਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ 40,000 ਬੀਜ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪਾਣੀ, ਪੰਛੀ, ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜੇ, ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਪੈਰ ਇਸ ਨੂੰ ਖਿਲਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਦੂਸ਼ਿਤ ਬੀਜ ਸ਼ਾਇਦ ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਫੈਲਾਉਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਹੈ।
ਵਰਣਨ[ਸੋਧੋ]
ਪੋਲੀਮੋਰਫਸ ਮੋਟੇ, ਸਲਾਨਾ, ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਨਦੀਨਦਾਰ; ਸਿਲਮ 0.8-1.5 ਮੀਟਰ ਉੱਚੇ, ਨਾ ਕਿ ਮੋਟੇ, ਬੇਸ 'ਤੇ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਵਾਲੇ, ਡਿਕੰਬੈਂਟ ਤੱਕ ਖੜ੍ਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਪੱਤੇ ਫਲੈਟ, ਚਮਕਦਾਰ, ਲੰਬੇ, 30-50 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਲੰਬਾ, 1-2 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਚੌੜਾ, ਖੁਰਕ ਵਾਲਾ, ਹਾਸ਼ੀਏ 'ਤੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਮੋਟਾ; ਪੱਤੇ ਨਿਰਵਿਘਨ, ਹੇਠਲੇ ਅਕਸਰ ਲਾਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; ਪੈਨਿਕਲ 8-30 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਲੰਬਾ, ਹਰਾ ਜਾਂ ਜਾਮਨੀ, ਸੰਘਣੀ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ, ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ 5 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੱਕ ਲੰਬੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਸਪਾਈਕਲੇਟ 3-4 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਲੰਬੀ, ਸੰਘਣੀ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ 'ਤੇ ਵਿਵਸਥਿਤ, ਅੰਡਕੋਸ਼, ਅਕਸਰ ਲੰਬੇ- ਚੰਗੇ, ਫਿੱਕੇ ਹਰੇ ਤੋਂ ਗੂੜ੍ਹੇ ਜਾਮਨੀ, ਨਾੜੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਛੋਟੀ-ਚਮਕਦਾਰ; ਰੇਸਮੇਜ਼ ਫੈਲਦੇ ਹੋਏ, ਚੜ੍ਹਦੇ ਹੋਏ ਜਾਂ ਦਬਾਏ ਗਏ, ਹੇਠਲੇ ਕੁਝ ਦੂਰ, ਜਿੰਨਾ 10 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਲੰਬਾ, ਕਈ ਵਾਰ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ; ਨਾੜੀਆਂ 'ਤੇ ਲੰਬੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਠੋਰ ਵਾਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਤ੍ਹਾ 'ਤੇ ਗਲੂਮਜ਼ ਅਤੇ ਹੇਠਲੇ ਲੇਮਾ ਥੋੜੇ ਜਿਹੇ ਵਾਲਾਂ ਵਾਲੇ; ਪਹਿਲਾ ਗਲੂਮ ਲਗਭਗ ਦੋ-ਪੰਜਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਸਪਾਈਕਲੇਟ ਜਿੰਨਾ ਲੰਮਾ, ਡੈਲਟੌਇਡ, ਦੂਜਾ ਸਪਾਈਕਲੇਟ ਜਿੰਨਾ ਲੰਮਾ, ਸ਼ਾਰਟ-ਅਨਡ; ਨਿਰਜੀਵ ਲੇਮਾ ਝਿੱਲੀ, ਇੱਕ ਸਿੱਧੀ ਖੁਰਕਦਾਰ ਆਵਨ ਦੇ ਨਾਲ, 2-4 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਲੰਬਾ ਜਾਂ ਬੇਰਹਿਤ; ਉਪਜਾਊ ਲੇਮਾ ਅੰਡਾਕਾਰ-ਅੰਡਾਕਾਰ, ਤੀਬਰ, ਫਿੱਕੇ ਪੀਲੇ, ਚਮਕਦਾਰ, ਨਿਰਵਿਘਨ, 3–3.5 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਲੰਬਾ।
ਅਗਸਤ -ਅਕਤੂਬਰ: ਬੀਜ ਪੱਕਣ ਦਾ ਸਮਾਂ, ਮਾਤਰਾ: 40,000 ਬੀਜ/ਪੌਦਾ ਤੱਕ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Heuzé V., Thiollet H., Tran G., Lebas F., 2017.