ਸਿੱਧਚਲ ਗੁਫਾਵਾਂ
| ਸਿੱਧਚਲ ਗੁਫਾਵਾਂ | |
|---|---|
 |
ਸਿੱਧਚਲ ਗੁਫਾਵਾਂ ਜੈਨ ਗੁਫਾ ਸਮਾਰਕ ਅਤੇ ਮੂਰਤੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਉੱਤਰੀ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗਵਾਲੀਅਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਉਰਵਸ਼ੀ ਘਾਟੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਚੱਟਾਨ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਵਿੱਚ ਉੱਕਰੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਗਵਾਲੀਅਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਪਹਾੜੀ 'ਤੇ ਜੈਨ ਚੱਟਾਨਾਂ ਦੇ ਪੰਜ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੇਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ 7ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ 15ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਦੇ ਹਨ। 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਾਬਰ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਤਹਿਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜਿਆ ਅਤੇ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੁਗਲ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਤੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਕੁਝ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਅਤੇ ਬਹਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।[1]
ਮੂਰਤੀਆਂ ਸਾਰੇ 24 ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਜੈਨ ਕਥਾਵਾਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਲਗਭਗ 2 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਗੋਪਾਚਲ ਚੱਟਾਨ ਦੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਸਮੂਹ ਤੋਂ ਜੈਨ ਸਮਾਰਕਾਂ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 1 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਗਵਾਲੀਅਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਤੇਲੀ ਕਾ ਮੰਦਰ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹੈ।[2]
ਸਿੱਧਚਲ ਜੈਨ ਕੋਲੋਸੀ ਗੁਫਾ ਮੰਦਰ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਸਮਾਰਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਰਵੇਖਣ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ ਸਮਾਰਕ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।[3]
ਟਿਕਾਣਾ[ਸੋਧੋ]
ਸਿੱਧਚਲ ਗੁਫਾ ਮੰਦਰ ਊਰਵਾਹੀ ਘਾਟੀ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਥਿਤ ਹਨ, ਗਵਾਲੀਅਰ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਿਲੇ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ, ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀਆਂ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਕੰਧਾਂ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਹੇਠਾਂ ਹੈ। ਇਹ ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਯੁੱਗ ਤੋਂ ਹੋਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਜੈਨ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।[2][4][5]
ਵਰਣਨ[ਸੋਧੋ]
ਸਿੱਧਚਲ ਦੀਆਂ ਗੁਫਾਵਾਂ ਜੈਨ ਕੋਲੋਸੀ ਦੇ ਨਾਲ ਚੱਟਾਨ ਕੱਟੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਮਾਰਕ ਹਨ। ਇਹ ਊਰਵਾਹੀ ਘਾਟੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਉਰਵਾਹੀ ਸੜਕ ਦੇ ਢਲਾਨ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਮਾਰਕਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਗੁਫਾਵਾਂ, ਕੰਧਾਂ 'ਤੇ ਛੋਟੀਆਂ ਰਾਹਤਾਂ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ 22 ਕੋਲੋਸੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਰਿਸ਼ਭਨਾਥ (ਅਦੀਨਾਥ) ਲਈ ਹਨ।[6][2][1][7]
ਤਸਵੀਰਾਂ[ਸੋਧੋ]
-
1885 ਕਿਲਾਰੇਦਾਰ ਦੇ ਗੁਫਾਵਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ -
ਜੈਨ ਮੰਦਿਰ ਕਿਰਲਾ ਗਵਾਲੀਅਰ -
ਜੈਨ ਦੇਵੀ -
ਅਰਿਹੰਤ ਦੇ ਨਾਲ ਪੈਨਲ
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ[ਸੋਧੋ]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ 1.0 1.1 Gwalior Fort: Rock Sculptures, A Cunningham, Archaeological Survey of India, pages 364-370
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Kurt Titze; Klaus Bruhn (1998). Jainism: A Pictorial Guide to the Religion of Non-violence. Motilal Banarsidass. pp. 106–110. ISBN 978-81-208-1534-6.
- ↑ "Adarsh Smarak Monument". Archaeological Survey of India. Archived from the original on 13 ਅਗਸਤ 2021. Retrieved 19 July 2021.
- ↑ Group of temples at Batesar, ASI Bhopal Circle (2014)
- ↑ Naresar Temples, ASI Bhopal Circle (2014)
- ↑ Burgess 1880.
- ↑ Gwalior Fort, Archaeological Survey of India, Bhopal Circle, India (2014)