ਇਲਾਇਚੀ

ਇਲਾਇਚੀ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: cardamon ਜਾਂ cardamum),^[1] ਇੱਕ ਮਸਾਲਾ ਹੈ, ਜੋ "ਜ਼ਿੰਗਿਬਰੇਸੀਏ" ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚਲੀਆਂ ਜਿਨਸਾਂ "ਐਲੇਟਾਰੀਆ" ਅਤੇ "ਅਮੋਮਮ" ਦੇ ਕਈ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਬੀਜ ਤੋਂ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਦੋਵੇਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਅਤੇ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਦੇ ਮੂਲ ਨਿਵਾਸੀ ਹਨ। ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਛੋਟੇ ਬੀਜ ਦੀਆਂ ਫਲੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪਛਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ: ਕ੍ਰਾਸ-ਸੈਕਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਤਿਕੋਣੀ ਅਤੇ ਸਪਿੰਡਲ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦੇ, ਇੱਕ ਪਤਲੇ, ਕਾਗਜ਼ੀ ਬਾਹਰੀ ਸ਼ੈੱਲ ਅਤੇ ਛੋਟੇ, ਕਾਲੇ ਬੀਜ ਦੇ ਨਾਲ; ਜਦਕਿ "ਅਮੋਮਮ" ਦੀਆਂ ਫਲੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਅਤੇ ਗੂੜੀਆਂ ਭੂਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ "ਐਲੇਟਾਰੀਆ" ਦੀਆਂ ਫਲੀਆਂ ਹਲਕਿਆਂ ਹਰੀਆਂ ਅਤੇ ਛੋਟੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਇਲਾਇਚੀ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਖੰਡੀ ਅਤੇ ਸਬ-ਖੰਡੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਇਲਾਇਚੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਵਾਲੇ ਸੁਮੇਰ ਵਿੱਚ, ਅਤੇ ਆਯੁਰਵੈਦਿਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।^[2] ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ, ਇਸ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕੁਝ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਗੁਆਟੇਮਾਲਾ, ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਤਨਜ਼ਾਨੀਆ ਵਿੱਚ।^[3] ਜਰਮਨ ਦੇ ਕੌਫੀ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਆਸਕਰ ਮਾਜਸ ਕਲੋਫਰ ਨੇ ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਆਟੇਮਾਲਾ ਵਿੱਚ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਇਲਾਇਚੀ (ਕੇਰਲਾ) ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ; ਸੰਨ 2000 ਤਕ ਉਹ ਦੇਸ਼ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਇਲਾਇਚੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਉਤਪਾਦਕ ਅਤੇ ਨਿਰਯਾਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ।^[4]

ਵਨੀਲਾ ਅਤੇ ਕੇਸਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਤੀ ਭਰ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇਲਾਇਚੀ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਤੀਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗਾ ਮਸਾਲਾ ਹੈ।^[5]

ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਵੰਡ

ਇਲਾਇਚੀ ਦੀਆਂ ਦੋ ਮੁੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ:

ਸਹੀ ਜਾਂ ਹਰੀ ਇਲਾਇਚੀ (ਜਾਂ ਜਦੋਂ ਬਲੀਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਚਿੱਟੀ ਇਲਾਇਚੀ^[6] ) ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਈਲੇਟਾਰੀਆ ਇਲਾਇਚੀ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਚਿੱਟੀ ਇਲਾਇਚੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸਿਆਮ ਇਲਾਇਚੀ, ਅਮੋਮਮ ਕ੍ਰੈਰੇਵੰਹ ਹੈ।^[7]
ਕਾਲੀ ਇਲਾਇਚੀ, ਜੋ ਭੂਰੇ, ਵੱਡੇ, ਲੰਬੇ ਜਾਂ ਨੇਪਾਲ ਇਲਾਇਚੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵੀ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਮੋਮਮ ਸਬੂਲੈਟਮ ਸਪੀਸੀਜ਼ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਪੂਰਬੀ ਹਿਮਾਲਿਆ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਆਦਾਤਰ ਪੂਰਬੀ ਨੇਪਾਲ, ਸਿੱਕਮ, ਦੱਖਣੀ ਭੂਟਾਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਦਾਰਜੀਲਿੰਗ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਵਰਤੋਂ

ਇਲਾਇਚੀ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਰੂਪ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਅਤੇ ਖਾਣ ਪੀਣ ਵਿੱਚ ਸੁਆਦ ਅਤੇ ਰਸੋਈ ਦੇ ਮਸਾਲੇ ਵਜੋਂ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਈ. ਇਲਾਇਚੀ (ਹਰੀ ਇਲਾਇਚੀ) ਨੂੰ ਮਸਾਲੇ, ਮਾਸਟੇਜ ਅਤੇ ਦਵਾਈ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਇਹ ਤੰਬਾਕੂਨੋਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।^[8]

ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਪੀਣ ਵਿੱਚ

ਇਲਾਇਚੀ ਦਾ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ, ਅਨੌਖਾ ਸੁਆਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਤੀਬਰ ਸੁਗੰਧਿਤ, ਗਰਮ ਖੁਸ਼ਬੂ ਵਾਲਾ. ਕਾਲੀ ਇਲਾਇਚੀ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਤੰਬਾਕੂਨੋਸ਼ੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਕੌੜੀ ਨਹੀਂ, ਸੁਗੰਧ ਵਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੁਝ ਲੋਕ ਪੁਦੀਨੇ ਵਾਂਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਖਾਣਾ ਪਕਾਉਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਸਮੱਗਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਕਸਰ ਨਾਰਡਿਕ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸਵੀਡਨ, ਨਾਰਵੇ ਅਤੇ ਫਿਨਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਪਕਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇਸ ਨੂੰ ਰਵਾਇਤੀ ਸਲੂਕ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਲਾਇਚੀ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਖਿਆਲੀ ਪਕਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੱਦ ਤਕ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੱਧ ਪੂਰਬੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ, ਕਾਫ਼ੀ ਅਤੇ ਇਲਾਇਚੀ ਅਕਸਰ ਲੱਕੜ ਦੇ ਮੋਰਟਾਰ ਵਿਚ, ਇੱਕ ਮੀਹਬਜ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਲੱਕੜ ਜਾਂ ਗੈਸ ਦੇ ਉਪਰ ਪਕਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ 40% ਇਲਾਇਚੀ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।

ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ, ਦੋਵੇਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਇਲਾਇਚੀ ਮਿੱਠੇ ਅਤੇ ਸਵਾਦ ਵਾਲੇ ਪਕਵਾਨ ਦੋਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ। ਦੋਵੇਂ ਮਸਾਲੇ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਭਾਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਨੇਪਾਲੀ ਮਸਾਲੇ ਅਤੇ ਥਾਈ ਕਰੀ ਪੇਸਟ। ਹਰੀ ਇਲਾਇਚੀ ਅਕਸਰ ਰਵਾਇਤੀ ਭਾਰਤੀ ਮਠਿਆਈਆਂ ਅਤੇ ਮਸਾਲਾ ਚਾਹ (ਮਸਾਲੇ ਵਾਲੀ ਚਾਹ) ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦੋਨੋਂ ਅਕਸਰ ਬਾਸਮਤੀ ਚਾਵਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਕਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗਾਰਨਿਸ਼ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵੀ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਬੀਜ ਕਈ ਵਾਰ ਚੱਬੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸਤੇਮਾਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਚਿਉੰਗਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।