ਬਕਸਰ ਦੀ ਲੜਾਈ
ਬਕਸਰ ਦੀ ਲੜਾਈ 22/23 ਅਕਤੂਬਰ 1764 ਨੂੰ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ, ਹੈਕਟਰ ਮੁਨਰੋ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਬਲਾਂ ਅਤੇ ਮੀਰ ਕਾਸਿਮ, ਨਵਾਬ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਫੌਜਾਂ ਵਿਚਕਾਰ 1764 ਤਕ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ, ਅਵਧ ਸ਼ੁਜਾ-ਉਦ-ਦੌਲਾ ਦੇ ਨਵਾਬ ; ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਦੂਜਾ ਕਾਸ਼ੀ ਦੇ ਰਾਜਾ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਸੀ। [1] ਲੜਾਈ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਇੱਕ "ਛੋਟੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਾਲਾ ਕਸਬਾ", ਬਕਸਰ ਵਿਖੇ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਤੇ ਲਗਭਗ 130 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪਟਨਾ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ, ਇਹ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਲਈ ਫੈਸਲਾਕੁੰਨ ਜਿੱਤ ਸੀ। ਇਹ ਜੰਗ 1765 ਵਿੱਚ ਅਲਾਹਾਬਾਦ ਦੀ ਸੰਧੀ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਤਮ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਲੜਾਈ
[ਸੋਧੋ]ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਫੌਜ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ 7,072 [2] ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ 859 ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼, 5,297 ਭਾਰਤੀ ਸਿਪਾਹੀ ਅਤੇ 918 ਭਾਰਤੀ ਘੋੜਸਵਾਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਸੈਨਾ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 40,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੋਰ ਸੂਤਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ , ਮੁਗਲਾਂ, ਅਵਧ ਅਤੇ ਮੀਰ ਕਾਸੀਮ ਦੀ ਸੰਯੁਕਤ ਸੈਨਾ ਜਿਸ ਵਿਚ 40,000 ਆਦਮੀ ਸਨ, ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ 10,000 ਆਦਮੀਆਂ ਨਾਲ ਹਰਾਇਆ ਸੀ। ਨਵਾਬਾਂ ਨੇ ਬਕਸਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਗਭਗ ਆਪਣੀ ਸੈਨਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਗੁਆ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।
ਤਿੰਨੇ ਵੱਖਰੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੁੱਢਲੇ ਤਾਲਮੇਲ ਦੀ ਘਾਟ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫੈਸਲਾਕੁੰਨ ਹਾਰ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ।
ਮਿਰਜ਼ਾ ਨਜਾਫ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਹੀ ਫੌਜ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪੱਖ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਮੇਜਰ ਹੈਕਟਰ ਮੁਨਰੋ ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣਾ ਸੀ, ਵੀਹ ਮਿੰਟਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ-ਅੰਦਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਲਾਈਨ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਗੀ ਨੂੰ ਉਲਟਾ ਦਿੱਤਾ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਦੁਰਾਨੀ ਅਤੇ ਰੋਹਿਲਾ ਘੋੜਸਵਾਰ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਸਨ ਅਤੇ ਲੜਾਈ ਦੌਰਾਨ ਵੱਖ ਵੱਖ ਝੜਪਾਂ ਵਿੱਚ ਲੜਦੇ ਰਹੇ ਪਰ ਦੁਪਹਿਰ ਤੱਕ, ਲੜਾਈ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਸ਼ੁਜਾ-ਉਦ-ਦੌਲਾ ਨੇ ਵੱਡੀਆਂ ਤੁਮਬਰਿਲਾਂ ਅਤੇ ਬਾਰੂਦ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਵਿਸ਼ਾਲ ਰਸਾਲੇ ਉਡਾ ਦਿੱਤੀਆਂ।
ਮੁਨਰੋ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਵੱਖ ਵੱਖ ਕਾਲਮਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਅਤੇ ਖ਼ਾਸਕਰ ਅਵਧ ਦੇ ਨਵਾਬ ਮੁਗਲ ਗ੍ਰੈਂਡ ਵਜ਼ੀਰ ਸ਼ੁਜਾ-ਉਦ-ਦੌਲਾ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਨਦੀ ਪਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੀ ਕਿਸ਼ਤੀ-ਪੁਲ ਨੂੰ ਉਡਾ ਕੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਟ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਦੂਜਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਆਪਣੀ ਰੈਜੀਮੈਂਟ. ਮੀਰ ਕਾਸਿਮ ਵੀ ਆਪਣੇ 3 ਮਿਲੀਅਨ ਰੁਪਿਆ ਦੇ ਗਹਿਣਿਆਂ ਸਮੇਤ ਭੱਜ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ 1777 ਵਿਚ ਗਰੀਬੀ ਵਿਚ ਮਰ ਗਿਆ। ਮਿਰਜ਼ਾ ਨਜਾਫ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਦੂਜੇ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੀਆਂ ਬਣਤਰਾਂ ਦਾ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਏ ਅਤੇ ਫਿਰ ਜੇਤੂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ।
ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਜੌਹਨ ਵਿਲੀਅਮ ਫੋਰਟਸਕੁ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਵਿਚ ਹੋਈਆਂ ਮੌਤਾਂ ਵਿਚ 847: 39 ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 64 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਯੂਰਪੀਅਨ ਰੈਜੀਮੈਂਟਾਂ ਵਿਚੋਂ ਅਤੇ 250 ਮਾਰੇ ਗਏ, 435 ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ ਅਤੇ 85 ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੀਆਂ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਲਾਪਤਾ ਹਨ। ਉਸਨੇ ਇਹ ਵੀ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਤਿੰਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸਹਿਯੋਗੀ 2000 ਮਰੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਏ। ਇਕ ਹੋਰ ਸਰੋਤ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪੱਖ ਵਿਚ 69 ਯੂਰਪੀਅਨ ਅਤੇ 664 ਸਿਪਾਹੀ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ 6,000 ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਬਦਮਾਸ਼ਾਂ ਨੇ ਤੋਪਖਾਨੇ ਦੇ 133 ਟੁਕੜੇ ਅਤੇ 10 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਨਕਦੀ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰ ਲਿਆ। ਲੜਾਈ ਦੇ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਮੁਨਰੋ ਨੇ ਮਰਾਠਿਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ “ਯੁੱਧ ਵਰਗੀ ਨਸਲ” ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਹ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਨਵਾਬਾਂ ਅਤੇ ਮੈਸੂਰ ਪ੍ਰਤੀ ਅਟੱਲ ਅਤੇ ਅਟੱਲ ਨਫ਼ਰਤ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਨ।
ਬਾਅਦ
[ਸੋਧੋ]ਬਕਸਰ ਵਿਖੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੀ ਜਿੱਤ ਨੇ “ਇਕੋ ਸਮੇਂ ਡਿੱਗ ਪਈ”, ਉਪਰਲੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਚੱਕਰਾਂ ਦਾ ਨਿਪਟਾਰਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮੀਰ ਕਾਸਿਮ [ਕਾਸੀਮ] ਇੱਕ ਗਰੀਬ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਿਆ। ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨਾਲ ਜੋੜ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹ ਸ਼ੁਜਾ [ਸ਼ੁਜਾ-ਉਦ-ਦੌਲਾ] ਬਦਮਾਸ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਕੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਭੱਜ ਗਏ। ਸਾਰੀ ਗੰਗਾ ਘਾਟੀ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਰਹਿਮ 'ਤੇ ਪਈ ਹੈ, ਆਖਰਕਾਰ ਸ਼ਾਹ ਸੁਜਾ ਨੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੰਪਨੀ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਓਧ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬਿਹਾਰ ਵਿਚ ਵੀ ਸ਼ਕਤੀ-ਦਲਾਲ ਬਣ ਗਈਆਂ। ” [3]
ਗੈਲਰੀ
[ਸੋਧੋ]-
-
-
-
ਮਿਰਜ਼ਾ ਨਜਾਫ ਖਾਨ ਬਲੋਚ, ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ-ਇਨ-ਚੀਫ਼। -
ਸਾਲ 1765 ਵਿਚ ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਨਕਸ਼ਾ।
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ
[ਸੋਧੋ]ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Parshotam Mehra (1985). A Dictionary of Modern History (1707–1947). Oxford University Press. ISBN 0-19-561552-2.
- ↑ Cust, Edward (1858). Annals of the Wars of the Eighteenth Century: 1760–1783. Vol. III. London: Mitchell's Military Library. p. 113.
- ↑ Keay, John (8 July 2010). The Honourable Company (Paperback ed.). London: HarperCollins UK. p. 374. ISBN 978-0-00-739554-5.