ਦੇਵਸੇਨਾ
| ਦੇਵਯਾਨੀ ਦੇਵਸੇਨਾ | |
|---|---|
 ਕਾਰਤਿਕਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਦੇਵਸੇਨਾ (ਸੱਜੇ) ਉਸ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਹੋਏ, ਰਾਜਾ ਰਵੀ ਵਰਮਾ ਦੀ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ | |
| ਤਾਮਿਲ ਲਿਪੀ | தெய்வானை தேவசேனா |
| ਮਾਨਤਾ | ਦੇਵੀ, ਕਦੀ-ਕਦੀ ਕਾਉਮਰੀ |
| ਨਿਵਾਸ | ਸਕੰਦਾਲੋਕ |
| ਵਾਹਨ | ਮੋਰ |
| ਮਾਤਾ ਪਿੰਤਾ | ਇੰਦਰ ਸਾਚੀ |
| Consort | ਮੁਰੂਗਨ |
ਦੇਵਸੇਨਾ (ਤਮਿਲ਼: தெய்வானை) ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਅਤੇ ਦੇਵਤਾ ਕਾਰਤਿਕਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤਾਮਿਲ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਮੁਰੂਗਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਤਨੀ ਹੈ।[1] ਉਸ ਨੂੰ ਦੱਖਣੀ-ਭਾਰਤੀ ਪਾਠਾਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੇਵਯਾਨੀ, ਦੇਇਵਾਨੀ ਜਾਂ ਦੇਇਯਾਨੀ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਦੇਵਸੇਨਾ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਇੰਦਰ, ਦੇਵਾਂ ਦਾ ਰਾਜਾ, ਦੀ ਧੀ ਵਜੋਂ ਵਰਣਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਇੰਦਰ ਦੁਆਰਾ ਕਾਰਤਿਕਿਆ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ-ਇਨ-ਚੀਫ਼ ਬਣਿਆ। ਦੇਵੇਸੇਨਾ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਾਰਤਿਕਿਆ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਵਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਵੀ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਦੇਵਸੇਨਾ ਸੁਤੰਤਰ ਉਪਾਸਨਾ ਦਾ ਆਨੰਦ ਨਹੀਂ ਮਾਣਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਰਤਿਕਿਆ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਵਜੋਂ ਪੂਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਤਿਰੁੱਪਰਨਕੁਨਰਮ ਮੁਰੂਗਨ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ, ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਜਗ੍ਹਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਵਾਲੀ ਸਾਇਟ ਹੈ।
ਨਿਰੁਕਤੀ
[ਸੋਧੋ]ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਨਾਮ ਦੇਵੀ ਦੇਵਸੇਨਾ ਦਾ ਮਤਲਬ "ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਫੌਜ" ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ, ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਦੇਵਸੇਨਾਪਤੀ ("ਦੇਵਸੇਨਾ ਦਾ ਮਾਲਕ") ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।[2] ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਦੇਵਸੇਨਾਪਤੀ ਇੱਕ ਪੁਨ ਹੈ ਜੋ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਚੀਫ਼ ਕਮਾਂਡਰ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਇਵਾਨੀ ਜਾਂ ਦੇਇਵਯਾਨੀ (ਤਾਮਿਲ, ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ "ਸਵਰਗੀ ਹਾਥੀ") ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,[3] ਉਸ ਨੂੰ ਇੰਦਰ ਦੇ ਬ੍ਰਹਮ ਹਾਥੀ ਐਰਵਤਾ ਨੇ ਉਭਾਰਿਆ ਸੀ।[4]
ਦੰਤਕਥਾ ਅਤੇ ਟੈਕਸਟ ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਕਾਰਤਿਕਿਆ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀ ਅਤੇ ਅਣਵਿਆਹੇ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸ਼ਾਸਤਰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਸਿਰਫ ਦੇਵਸੇਨਾ ਨੂੰ ਕਾਰਤਿਕਿਆ ਦੀ ਪਤਨੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਦੇਵਤਯ, ਦੇਵਯਾਨੈ (ਦੇਵਸੇਨਾ) ਅਤੇ ਵਾਲੀ ਹਨ। ਦੇਵਸੇਨ ਨੂੰ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਰਾਜੇ, ਇੰਦਰ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਸ਼ਾਚੀ ਜਾਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਇੰਦਰਾ ਦੀ ਗੋਦ ਲਈ ਧੀ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਆਈਕਨੋਗ੍ਰਾਫੀ
[ਸੋਧੋ]ਦੇਵਾਨਾਈ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਸੈਨਾਪਤੀ ਨਾਮ ਦੇ ਇਕ ਚਿੱਤਰ ਰੂਪ ਵਿਚ। ਉਹ ਛੇ-ਸਿਰ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਬਾਰ੍ਹਾਂ-ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਕਾਰਤਿਕਿਆ ਦੀ ਖੱਬੀ ਪੱਟ 'ਤੇ ਬੈਠਦੀ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਇਕ ਬਾਂਹ ਉਸਦੀ ਕਮਰ ਨੂੰ ਫੜਦੀ ਹੈ। ਦੋਵਾਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਤਸਵੀਰਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ, ਤਿਰੂਪਰੰਕਨਰਮ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੱਖਣ-ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਮੁਰੂਗਨ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਵੈਲੀ ਦੇਵਸੇਨਾ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਦੱਖਣੀ-ਭਾਰਤ ਦੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਵਿਚ, ਮੁਰੂਗਨ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਖੜੇ ਆਪਣੇ ਦੋਵੇਂ ਸਾਜ਼-ਸਾਮਾਨ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਦੇਵਸੇਨਾ ਉਸ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਰੰਗਤ ਪੀਲੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਤਾਜ, ਝੁਮਕੇ, ਹਾਰ ਅਤੇ ਗਹਿਣਿਆਂ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਰਵਾਇਤੀ ਸਾੜ੍ਹੀ ਪਾਈ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋ ਬਾਂਹ ਹਨ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਖੱਬੀ ਬਾਂਹ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਮਲ ਫੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸਦਾ ਸੱਜਾ ਹੱਥ ਲਟਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਪੂਜਾ, ਭਗਤੀ
[ਸੋਧੋ]ਮਦੁਰਾਈ ਦੇ ਨੇੜੇ ਤਿਰੂਪਰੰਕੁਨਰਮ ਵਿਚ ਤਿਰੂਪਾਰਕਨਰਮ ਮੁਰੂਗਨ ਮੰਦਰ ਮੁਰਗਾਨ ਅਤੇ ਦੇਵਯਾਨ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਇਸ ਸਥਾਨ ਤੇ ਦੇਵਤੇ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੇਵਤਾ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਬ੍ਰਹਮ ਸਾਥੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਬੈਠਾ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਸੂਚਨਾ
[ਸੋਧੋ]- ↑ James G. Lochtefeld (2002). The Illustrated Encyclopedia of Hinduism: A-M. The Rosen Publishing Group. pp. 185–6. ISBN 978-0-8239-3179-8.
- ↑ Clothey ਪੀ. 214
- ↑ Clothey ਪੀ. 79
- ↑ Roshen Dalal (2010). The Religions of India: A Concise Guide to Nine Major Faiths. Penguin Books India. pp. 190, 251. ISBN 978-0-14-341517-6.
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- Fred W. Clothey (1978). The Many Faces of Murukan̲: The History and Meaning of a South Indian God. Walter de Gruyter. ISBN 978-90-279-7632-1.
- Don Handelman (2013). "Myths of Murugan". One God, Two Goddesses, Three Studies of South Indian Cosmology. BRILL. ISBN 978-90-04-25739-9.