ਸਮੱਗਰੀ 'ਤੇ ਜਾਓ

ਮਨੀਲਾਲ ਦਿਵੇਦੀ

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਤੋਂ

ਮਨੀਲਾਲ ਨਭੁਭਾਈ ਦਿਵੇਦੀ (26 ਸਤੰਬਰ 1858 – 1 ਅਕਤੂਬਰ 1898) ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਗੁਜਰਾਤੀ-ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਲੇਖਕ, ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ, ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਚਿੰਤਕ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਸਾਹਿਤਕ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਨੀਲਾਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਗੁਜਰਾਤੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਹ ਕਈ ਗੁਜਰਾਤੀ ਲੇਖਕਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਅਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਜੋ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਉੱਤੇ ਬਹਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ, ਬਾਲ ਵਿਆਹ, ਅਤੇ ਇਹ ਸਵਾਲ ਕਿ ਕੀ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਦੁਬਾਰਾ ਵਿਆਹ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਸਨੇ ਪੂਰਬੀ ਸਭਿਅਤਾ ਨੂੰ ਉੱਚ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ, ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ, ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਜਿਸ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਘੱਟ ਰੂੜੀਵਾਦੀ ਨਜ਼ਰੀਏ ਦੇ ਦੂਜੇ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਨਾਲ ਟਕਰਾਅ ਵਿੱਚ ਲਿਆਇਆ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ "ਧਾਰਮਿਕ ਲੀਹਾਂ 'ਤੇ ਸੁਧਾਰਕ" ਮੰਨਦਾ ਸੀ।[1]

ਮਨੀਲਾਲ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਪੰਡਿਤ ਯੁੱਗ, ਜਾਂ "ਵਿਦਵਾਨ ਯੁੱਗ" ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ - ਇੱਕ ਸਮਾਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤੀ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਸਮਕਾਲੀ ਭਾਰਤੀ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਮੁੜ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਰਵਾਇਤੀ ਸਾਹਿਤ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕੀਤੀ ਜਦੋਂ ਇਹ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਪੱਛਮੀ ਮਾਡਲ ਤੋਂ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੀ। . ਉਸ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਦਵੈਤ (ਗੈਰ-ਦਵੈਤ) ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਪਿਆਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ 'ਤੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ, ਆਤਮਨਿਮੰਜਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ; ਕਾਂਤਾ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨਾਟਕੀ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਨਾਟਕ; ਨਰੂਸਿੰਘਾਵਤਾਰ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਨਾਟਕੀ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਨਾਟਕ; ਪ੍ਰਣਵਿਨਿਮਯਾ, ਯੋਗਾ ਅਤੇ ਰਹੱਸਵਾਦ ਦਾ ਅਧਿਐਨ; ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤਸਾਰ, ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਆਲੋਚਨਾ ਹੈ। ਸ਼ੰਕਰ ਦੇ ਅਦਵੈਤ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੇ ਉਸਦੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਵਿਚਾਰ ਲਈ ਬੁਨਿਆਦੀ ਆਧਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੂੰ 1893 ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਵਿਸ਼ਵ ਧਰਮ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੇਪਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਵਿੱਤੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੇ ਉੱਥੇ ਉਸਦੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਨੂੰ ਅਸੰਭਵ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।

ਮਨੀਲਾਲ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਦੋਸਤੀ ਵਿੱਚ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨ ਲਈ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹ ਅਕਸਰ ਆਪਣੇ ਤਜ਼ਰਬਿਆਂ ਤੋਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਤੇਰ੍ਹਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਦੋ ਬੱਚੇ ਹੋਏ, ਪਰ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਉਸਨੂੰ 1890 ਵਿੱਚ ਛੱਡ ਗਈ। ਉਸਨੇ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਕਈ ਜਿਨਸੀ ਸਬੰਧ ਬਣਾਏ ਸਨ, ਅਤੇ ਵੇਸ਼ਵਾਵਾਂ ਦਾ ਦੌਰਾ ਵੀ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੂੰ ਸਿਫਿਲਿਸ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਗੰਭੀਰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਰਿਹਾ ਅਤੇ 40 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਆਧੁਨਿਕ ਗੁਜਰਾਤੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਮੋਢੀ ਨਰਮਦ ਨੇ ਮਨੀਲਾਲ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਬੌਧਿਕ ਵਾਰਸ ਮੰਨਿਆ। ਮਨੀਲਾਲ ਨੇ ਮਾਸਿਕ ਪ੍ਰਿਯਮਵਦਾ ਅਤੇ ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਨਰਮਦ ਦੀ ਸੋਚ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਸਨੇ 1885 ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਸੰਪਾਦਿਤ ਕੀਤਾ।

ਜੀਵਨੀ

[ਸੋਧੋ]

ਮਨੀਲਾਲ ਨਭੁਭਾਈ ਦਿਵੇਦੀ ਦਾ ਜਨਮ 26 ਸਤੰਬਰ 1858 ਨੂੰ ਨਡਿਆਦ, ਗੁਜਰਾਤ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਸਥੋਦਰਾ ਨਗਰ ਪਰਿਵਾਰ ਕੋਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਦਾਦਾ, ਭਾਈਲਾਲ ਦਵੇ, ਨੇ ਮਨੀਲਾਲ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਨਭੁਭਾਈ ਨੂੰ ਗਿਆਰਾਂ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਅਤੇ ਇੱਕ ਘਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਇੱਕ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ ਵਜੋਂ ਅਤੇ ਕਦੇ ਇੱਕ ਮੰਦਰ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਨਭੁਭਾਈ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦਾ ਬੇਟਾ ਕਲਰਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਸਿੱਖੇ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਚਾਰ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਸਕੂਲ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ।[2]

Building of Elphinstone College, Bombay
ਮਨੀਲਾਲ ਨੇ 1880 ਵਿੱਚ ਐਲਫਿੰਸਟਨ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਬੈਚਲਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।
Building of Shamaldas College, Bhavnagar
ਸਮਾਲਦਾਸ ਕਾਲਜ, ਭਾਵਨਗਰ

ਉਸਨੇ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਤਰੱਕੀ ਦਿਖਾਈ; ਉਹ ਦੂਜੇ ਸਟੈਂਡਰਡ ਦੀ ਸਾਲਾਨਾ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਇਨਾਮ ਜਿੱਤਿਆ। ਉਸਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਚੌਥੀ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ, ਪਰ ਮਨੀਲਾਲ ਤਰੱਕੀ ਤੋਂ ਨਾਖੁਸ਼ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਤੀਜੀ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਜਿਓਮੈਟਰੀ ਵਿੱਚ ਨਿਪੁੰਨ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਅਤੇ 1875 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਦਸਵੀਂ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਹ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਬੰਬੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰੀਖਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਰਿਹਾ, ਜੇਮਜ਼ ਟੇਲਰ ਇਨਾਮ ਜਿੱਤਿਆ।[2]

ਉਸਨੇ 1877 ਵਿੱਚ ਐਲਫਿੰਸਟਨ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ ਅਤੇ 1880 ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਬੈਚਲਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਨਾਲ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ। ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੁਆਰਾ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਮਾਉਣ ਦੇ ਦਬਾਅ ਹੇਠ, ਉਸਨੇ ਕਾਲਜ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਆਟੋਡਿਡੈਕਟ ਵਜੋਂ ਆਪਣੀ ਮਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਆਰਟਸ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਨਡਿਆਦ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਜੁਲਾਈ 1880 ਵਿਚ ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਸਹਾਇਕ ਅਧਿਆਪਕ ਬਣ ਗਿਆ। 1881 ਵਿਚ, ਉਸ ਦੀ ਬਦਲੀ ਲੜਕੀਆਂ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਵਜੋਂ ਬੰਬਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਉਹ 1885 ਵਿੱਚ ਭਾਵਨਗਰ ਦੇ ਸਮਾਲਦਾਸ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਪਰ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਕਾਰਨ 1889 ਵਿੱਚ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਗਏ।[3][4] ਨਵੰਬਰ 1892 ਤੋਂ ਜੁਲਾਈ 1893 ਤੱਕ, ਉਹ ਪਾਟਨ, ਗੁਜਰਾਤ ਵਿਖੇ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਜੈਨ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਤੋਂ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਤਿਆਰ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਬੜੌਦਾ ਰਾਜ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ, ਜਿਸਦਾ ਉਹ ਦਸੰਬਰ 1893 ਤੋਂ ਜੁਲਾਈ 1895 ਤੱਕ ਮੁਖੀ ਰਿਹਾ।[3][2]

ਅਮਰ ਆਸ਼ਾ, ਮਨੀਲਾਲ ਦਿਵੇਦੀ ਦੀ ਇੱਕ ਗ਼ਜ਼ਲ, ਉਸਦੀ ਹੱਥ ਲਿਖਤ ਵਿੱਚ

ਸਰੋਤ

[ਸੋਧੋ]
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000009-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Birch, Jason (December 2013). "Rājayoga: The Reincarnations of the King of All Yogas" (PDF). International Journal of Hindu Studies. 17 (3): 399–442. doi:10.1007/s11407-014-9146-x. JSTOR 24713650. S2CID 143065487. ਫਰਮਾ:Closed access
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000000C-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Chavda, Vijay Singh (1980). "The 19th Century Social Reform in Gujarat: A Contemporary Evaluation". Proceedings of the Indian History Congress. 41: 733. JSTOR 44141900. ਫਰਮਾ:Closed access
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000000E-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000000F-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000010-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000011-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000012-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000013-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000014-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000015-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000016-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000017-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000018-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000019-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001A-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001B-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001C-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001D-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001E-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Suhrud, Tridip (1999). "Love, Desire and Moksha: Manibhai Nabhubhai and the Loss of Svadharma" (PDF). Narrations of a Nation: Explorations Through Intellectual Biographies (Ph.D thesis). Ahmedabad: School of Social Sciences, Gujarat University. hdl:10603/46631.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000020-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000021-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000022-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000023-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000024-QINU`"'</ref>" does not exist.
  • Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000025-QINU`"'</ref>" does not exist.

 

  1. ↑ Shukla 1995.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 Thaker 1983.
  3. ↑ 3.0 3.1 Datta 1988.
  4. ↑ Topiwala, Soni & Dave 1990.
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਮਨੀਲਾਲ_ਦਿਵੇਦੀ&oldid=715657" ਤੋਂ ਲਿਆ