ਸਮੱਗਰੀ 'ਤੇ ਜਾਓ

ਰਾਣੀ ਪੋਖਰੀ

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਤੋਂ
ਰਾਣੀ ਪੋਖਰੀ
</img>
ਬਹਾਲੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 2020 ਵਿੱਚ ਰਾਣੀ ਪੋਖਰੀ

ਰਾਣੀ ਪੋਖਰੀ ( Nepali: रानी पोखरी ; ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਰਾਣੀ ਦਾ ਤਾਲਾਬ), ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਨੂ ਪੁਖੂ ( Newar ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ; ਪ੍ਰਕਾਸ਼ new pond), ਕਾਠਮੰਡੂ, ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਕਲੀ ਤਲਾਬ ਹੈ।[1] ਵਰਗ-ਆਕਾਰ ਵਾਲਾ ਟੈਂਕ 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਪਾਸੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਗੇਟ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਬਾਹਰ ਹੈ। ਤਲਾਬ ਕਾਠਮੰਡੂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸੁਹਜਵਾਦੀ ਮਹੱਤਵ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਾਪ 180m x 140m ਹੈ।[2]


ਰਾਣੀ ਪੋਖਰੀ ਨੂੰ 1670 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਮੱਲਾ ਵੱਲੋਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਮੱਲਾ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਰਾਜਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਨੇਪਾਲ ਉੱਤੇ 600 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪ੍ਰਤਾਪ ਮੱਲਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਦਿਲਾਸਾ ਦੇਣ ਲਈ ਸਰੋਵਰ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ ਜੋ ਹਾਥੀ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਕੁਚਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਖੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਨੇਪਾਲ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗੋਸਾਈਕੁੰਡਾ, ਮੁਕਤੀਨਾਥ, ਬਦਰੀਨਾਥ, ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਵਰਗੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨਾਂ ਅਤੇ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਸੰਗਮ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਕਰਨ ਲਈ ਤਲਾਅ ਵਿੱਚ ਡੋਲ੍ਹਿਆ।[3][4]


ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ

[ਸੋਧੋ]
ਰਾਣੀ ਪੋਖਰੀ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਪਾਸੇ ਹਾਥੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ

ਰਾਜਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਮੱਲਾ ਨੇ ਰਾਣੀ ਪੋਖਰੀ ਵਿਖੇ ਤਿੰਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ: ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਨੇਪਾਲੀ ਅਤੇ ਨੇਪਾਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਪੱਥਰ ਦੀ ਸਲੈਬ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਨੇਪਾਲ ਸੰਬਤ 790 (1670 ਈ.) ਦੀ ਮਿਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਣੀ ਪੋਖਰੀ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਵ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਪੰਜ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ, ਪੰਜ ਪ੍ਰਧਾਨਾਂ (ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ) ਅਤੇ ਪੰਜ ਖਾਸ ਮਗਰਾਂ ਦਾ ਵੀ ਗਵਾਹ ਵਜੋਂ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।[5]

ਛੱਪੜ ਨੂੰ ਇੱਕ ਭੂਮੀਗਤ ਚੈਨਲ ਰਾਹੀਂ ਵਹਿਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੁਆਰਾ ਰੀਚਾਰਜ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਛੱਪੜ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸੱਤ ਖੂਹ ਵੀ ਹਨ।

ਮੰਦਰ ਅਤੇ ਹਾਥੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ

[ਸੋਧੋ]

ਹਿੰਦੂ ਦੇਵਤਾ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ ਮਾਤ੍ਰਿਕੇਸ਼ਵਰ ਮਹਾਦੇਵ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਇੱਕ ਮੰਦਰ, ਤਲਾਬ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਹਰੀਸ਼ੰਕਰੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰਸਵਤੀ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਮੀ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਮੂਰਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਗਲੀ ਤੋਂ ਕਾਜ਼ਵੇਅ ਦੁਆਰਾ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਤਾਪ ਮੱਲਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰਾਂ ਚੱਕਰਵਰਤੇਂਦਰ ਮੱਲਾ ਅਤੇ ਮਹੀਪਤੇਂਦਰ ਮੱਲਾ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵਾਲੇ ਹਾਥੀ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਪੱਥਰ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਤਲਾਬ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। [6]

ਤਲਾਬ ਦੇ ਚਾਰ ਕੋਨਿਆਂ 'ਤੇ ਚਾਰ ਛੋਟੇ ਮੰਦਰ ਸਥਿਤ ਹਨ: ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਵਿਚ ਭੈਰਵ ਮੰਦਰ, ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵਿਚ ਮਹਾਲਕਸ਼ਮੀ ਮੰਦਰ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿਚ ਗਣੇਸ਼ ਮੰਦਰ। ਪੂਰਬੀ ਪਾਸੇ ਦੇ ਮੰਦਰ ਹੁਣ ਤ੍ਰਿਚੰਦਰ ਕਾਲਜ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪਏ ਹਨ ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:The opening <ref> tag is malformed or has a bad name[7]

ਢੂੰਗੇ ਡੇਰੇ

[ਸੋਧੋ]

ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਖੁਦਾਈ ਦੌਰਾਨ, ਚਾਰ ਢੂੰਗੇ ਡੇਰੇ ਮਿਲੇ ਹਨ, ਛੱਪੜ ਦੇ ਚਾਰ ਕੋਨਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਇੱਕ। [8]

ਰਤਨਾਪਾਰਕ ਸਬਵੇਅ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੌਰਾਨ, 1984 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ, ਨੇਰਾ ਹਿਟੀ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਪੱਥਰ ਦੇ ਕੁਝ ਟੁਕੜੇ ਹੁਣ ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਨੇਪਾਲ ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਸਿਟੀ ਅਥਾਰਟੀ (NEA) ਦੇ ਅਹਾਤੇ 'ਤੇ ਇੱਕ ਅਣਪਛਾਤਾ ਢੂੰਗੇ ਧੜਾ ਦੱਬਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਫਿਰ ਦਰਬਾਰਮਾਰਗ ਵਿਖੇ ਸਵਰਾ ਹਿਤੀ ਜਾਂ ਤਿਨ ਧਾਰਾ ਹੈ। ਚੌਥੇ ਢੂੰਗੇ ਧੜੇ ਦਾ ਨਾਂ ਝਾਂਗਾ ਹਿਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਣੀ ਪੋਖਰੀ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਕੋਨੇ ਉੱਤੇ ਜਮਾਲ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਚਾਰ ਢੂੰਗੇ ਧਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੇਵਲ ਸਵਰਾ ਹਿੱਤ ਹੀ ਕਾਰਜਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਹੈ।[9]

ਤਿਉਹਾਰ

[ਸੋਧੋ]
ਰਾਣੀ ਪੋਖਰੀ ਵਿਖੇ ਛਠ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ

ਪੱਛਮੀ ਹਵਾਲੇ

[ਸੋਧੋ]

ਰਾਣੀ ਪੋਖਰੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਸੰਦਰਭਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਇਤਾਲਵੀ ਜੇਸੁਇਟ ਇਪੋਲੀਟੋ ਦੇਸੀਡੇਰੀ ਦਾ ਇੱਕ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹੈ ਜੋ 1721 ਵਿੱਚ ਕਾਠਮੰਡੂ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਮੱਲਾ ਰਾਜਿਆਂ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਉਹ ਤਿੱਬਤ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਸਫ਼ਰਨਾਮੇ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਤਲਾਬ ਨੂੰ ਪੌੜੀਆਂ ਅਤੇ ਕੰਢਿਆਂ ਦੀਆਂ ਉਡਾਣਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਝੁਕਦੇ ਹੋਏ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਾਦਰੀ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਉੱਚਾ ਕਾਲਮ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਚੌਂਕੀ ਉੱਤੇ ਟਿਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।[10]

ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਇੰਡੀਅਨ ਆਰਮੀ ਅਫਸਰ ਵਿਲੀਅਮ ਕਿਰਕਪੈਟਰਿਕ, ਜਿਸਨੇ 1793 ਵਿੱਚ ਕਾਠਮੰਡੂ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਪਾਣੀ ਦੇ ਇੱਕ ਚਤੁਰਭੁਜ ਭੰਡਾਰ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਰਾਣੀ ਪੋਖਰੀ ਦੇ ਪਾਸੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਵੀ ਨੋਟ ਕੀਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਕਾਫ਼ੀ ਉਚਾਈ ਅਤੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਸਨ।[11]

ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਅੱਪਗ੍ਰੇਡ

[ਸੋਧੋ]
ਰਾਣੀਪੋਖੜੀ ਨੂੰ ਕੰਕਰੀਟ ਦੀ ਥਾਂ ਇੱਟਾਂ ਨਾਲ ਬਹਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ

2015 ਦੇ ਭੂਚਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਣੀਪੋਖਰੀ ਦੀ ਬਹਾਲੀ ਦਾ ਕੰਮ ਜਨਵਰੀ 2016 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਵਿਵਾਦਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮੂਲ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਰਵਾਇਤੀ ਇੱਟ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਬਹਾਲੀ ਲਈ ਕੰਕਰੀਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਝਰਨੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਝੀਲ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਕੈਫੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਸਥਾਨਕ ਵਿਰੋਧਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 1670 ਵਿੱਚ ਤਲਾਬ ਨੂੰ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ [12] [13] [14] ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਅਕਤੂਬਰ 2020 ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ [15]

ਮਸ਼ਹੂਰ ਬਣਤਰ

[ਸੋਧੋ]

ਰਾਣੀ ਪੋਖਰੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਇਮਾਰਤਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਘੰਟਾ ਘਰ ਘੰਟਾ ਘਰ ਛੱਪੜ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਸੜਕ ਦੇ ਪਾਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਅਸਲ ਕਲਾਕ ਟਾਵਰ, ਜਿਸਦਾ ਵਧੇਰੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਸੀ, 1934 ਦੇ ਮਹਾਨ ਭੂਚਾਲ ਦੌਰਾਨ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੌਜੂਦਾ ਕਲਾਕ ਟਾਵਰ ਭੂਚਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਤ੍ਰਿ ਚੰਦਰ ਕਾਲਜ ਦੇ ਅਹਾਤੇ 'ਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ, ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਾਲਜ ਜੋ 1918 ਈ. ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਰਾਣੀ ਪੋਖਰੀ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਇਮਾਰਤ, ਦਰਬਾਰ ਹਾਈ ਸਕੂਲ, 1854 ਈ. ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਹੈ। ਇਹ ਨੇਪਾਲ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸਕੂਲ ਹੈ ਜੋ ਆਧੁਨਿਕ ਲੀਹਾਂ 'ਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਦਰਬਾਰ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਹਾਕਮ ਜਮਾਤਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਹੀ ਦਾਖ਼ਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸਨੂੰ 1902 ਈ: ਵਿੱਚ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।


ਟੁੰਡੀਖੇਲ, ਇੱਕ ਪਰੇਡ ਮੈਦਾਨ ਅਤੇ ਰਸਮੀ ਘਾਹ ਦਾ ਮੈਦਾਨ ਅਤੇ ਕਾਠਮੰਡੂ ਦਾ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਿਸ਼ਾਨ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਣੀ ਪੋਖਰੀ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਛੱਪੜ ਦੇ ਅਗਲੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਵਾੜ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਜਨਤਕ ਪਾਰਕ ਅਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।


ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੈਲਰੀ

[ਸੋਧੋ]

ਹਵਾਲੇ

[ਸੋਧੋ]
  1. ↑ Tribhuvan University Teachers' Association (June 2012). "Historical and Environmental Study of Rani Pokhari". Government of Nepal, Ministry of Environment, Science and Technology. pp. 4–5. Archived from the original on 22 ਫ਼ਰਵਰੀ 2014. Retrieved 9 February 2014.
  2. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000015-QINU`"'</ref>" does not exist.
  3. ↑ Chitrakar, Anil (30 July 2010). "Infant Mortality". ECS NEPAL. Kathmandu. Retrieved 7 February 2014.
  4. ↑ "Majestic Rani Pokhari". Republica. Kathmandu. 1 November 2013. Retrieved 7 February 2014.
  5. ↑ Tribhuvan University Teachers' Association (June 2012). "Historical and Environmental Study of Rani Pokhari". Government of Nepal, Ministry of Environment, Science and Technology. pp. 4–5. Archived from the original on 22 ਫ਼ਰਵਰੀ 2014. Retrieved 9 February 2014.Tribhuvan University Teachers' Association (June 2012). "Historical and Environmental Study of Rani Pokhari" Archived 2014-02-22 at the Wayback Machine.. Government of Nepal, Ministry of Environment, Science and Technology. pp. 4–5. Retrieved 9 February 2014.
  6. ↑ Tribhuvan University Teachers' Association (June 2012). "Historical and Environmental Study of Rani Pokhari". Government of Nepal, Ministry of Environment, Science and Technology. pp. 4–5. Archived from the original on 22 ਫ਼ਰਵਰੀ 2014. Retrieved 9 February 2014.Tribhuvan University Teachers' Association (June 2012). "Historical and Environmental Study of Rani Pokhari" Archived 2014-02-22 at the Wayback Machine.. Government of Nepal, Ministry of Environment, Science and Technology. pp. 4–5. Retrieved 9 February 2014.
  7. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001A-QINU`"'</ref>" does not exist.
  8. ↑ Spouts all around, but only few have running water by Binu Shrestha, The Rising Nepal, 10 February 2020, retrieved 29 September 2021
  9. ↑ Can Kathmandu reinstate 4 hitis around Ranipokhari back to its glory? Here’re plans and problems by Nasana Bajracharya, Onlinekhabar.com, 24 July 2022, retrieved 24 March 2023
  10. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001B-QINU`"'</ref>" does not exist.
  11. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000001C-QINU`"'</ref>" does not exist.
  12. ↑ Rani Pokhari blunder, The Kathmandu Post, September 28, 2018, retrieved 14 September 2019
  13. ↑ Reconstruction work of Rani Pokhari resumes by Anup Ojha, The Kathmandu Post, March 6, 2019, retrieved 14 September 2019
  14. ↑ Bhaktapur sets an example for local-led heritage reconstruction, while Kathmandu and Patan fall short by Timothy Aryal, The Kathmandu Post, April 25, 2019, retrieved 14 September 2019
  15. ↑ Nepal completes reconstruction of historical 'Rani Pokhari', The Times of India, 22 October 2020, retrieved 12 August 2021
ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:<ref> tag defined in <references> has no name attribute.
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਰਾਣੀ_ਪੋਖਰੀ&oldid=743142" ਤੋਂ ਲਿਆ