ਅਣਖ ਹੱਤਿਆ

ਅਣਖ ਖ਼ਾਤਰ ਕਤਲ ਜਾਂ ਸ਼ਰਮ ਕਰਕੇ ਕਤਲ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਮੈਂਬਰ ਦਾ ਕਤਲ ਹੈ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਦੂਜੇ ਮੈਂਬਰ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਸਮਾਜਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਅਣਖ ਨੂੰ ਸੱਟ ਵੱਜੀ ਹੈ ਜਾਂ ਸ਼ਰਮ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਧਰਮ, ਕਬੀਲੇ ਜਾਂ ਸਮਾਜ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਅਵੱਗਿਆ ਕਰਨ ਕਰਕੇ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਕਤਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਕਤਲ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਹਿਮਤੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਵਿਆਹ ਜਾਂ ਅਜਿਹੇ ਸੰਬੰਧ ਰਖਣ ਕਰਕੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾ ਹੋਵੇ।ਇਸ ਦੇ ਹੋਰ ਛੋਟੇ ਕਾਰਣ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਸਮਲਿੰਗੀ ਜਿਨਸੀ ਸੰਬੰਧ ਜਾਂ ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨਣੇ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਸਥਾਨਕ ਸਮੁਦਾਏ ਵਿੱਚ ਠੀਕ ਨਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੋਵੇ। ਅਣਖ ਦੇ ਨਾ ਤੇ ਕਤਲ ‘ਅਣਖ’ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਜਾਨਾਂ ਲੈਣ ਦੀ ਮੱਧਯੁੱਗੀ ਕੁਪ੍ਰਥਾ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 2008 ਤੋਂ 2010 ਤੱਕ 34 ਅਣਖ ਦੀ ਖਾਤਰ ਕਤਲ ਹੋਏ। ਇਹ ਰੁਝਾਨ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤਮਾਮ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਸਮਾਜ ਵਿਚਲੀ ਜਾਤ ਪ੍ਰਥਾ ਦੀਆਂ ਡੂੰਘੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਲੂਣਾ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕੀ। ਇਹ ਅਜੀਬ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਹੈ ਕਿ ਖ਼ੂਨ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਝੂਠੀ ਅਣਖ ਕਾਰਨ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਨਾਹਗਾਰ ਨੂੰ ਕੋਈ ਅਫ਼ਸੋਸ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਜੁਰਮ ਲਈ ਸਹਿਮਤੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵਰਤਾਰੇ ਇਸ ਲਈ ਵਾਪਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਮਰਦ ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਔਰਤ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਭ ਕੁਝ ਮਰਦ-ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੋਚ ਅਧੀਨ ਤੈਅ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਨਸਾਨੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਅਣਖ ਨਿੱਜੀ ਗੌਰਵ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵੀ ਹੈ। ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਬੰਦਾ ਜਦੋਂ ਆਪਣੇ ਜਾਂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਦੱਬੇ-ਕੁਚਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਆਵਾਜ਼ ਜਾਂ ਹਥਿਆਰ ਉਠਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਬੜੇ ਸਨਮਾਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਜਿਹੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਅਣਖੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮਾਨ-ਸਨਮਾਨ ਉਦੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦ ਬੰਦਾ ਸਮੂਹਿਕ ਹਿੱਤਾਂ ਤੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਰਖਵਾਲੀ ਲਈ ਪੈਂਤੜਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਅਣਖ ਤੇ ਇੱਜ਼ਤ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਜਦ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਤੇ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਤੋਂ ਉਪਜੀ ਹਉਮੈ ਨਾਲ ਰਲ-ਗੱਡ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਵੀ ਬਦਲਦੇ ਹਨ ਖਮੀਰ ਵੀ। ਇਹ ਰਲੇਵਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਅੰਦਰ ਕਈ ਨਾ ਹੱਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੇਚੀਦਗੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨ ਬੰਦਾ ਕਈ ਅਮਨੁੱਖੀ ਕਾਰੇ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਧੀਆਂ-ਭੈਣਾਂ ਦਾ ਕਤਲ।

ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ

ਅਣਖ ਲਈ ਕੀਤੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਅਨੁਮਾਨ ਵਿਆਪਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਹਨ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਅਣਖਾਂ ਲਈ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਇਕੱਤਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ, ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਤਲੇਆਮ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਜਾਂ ਹਾਦਸੇ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੀ ਰਜਿਸਟਰਡ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਣਖ ਲਈ ਕੀਤੇ ਕਤਲ ਅਕਸਰ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹਾਂਦੀਪ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰਦੇ ਹਨ। ਸੰਨ 2000 ਵਿੱਚ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੇ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਹਰ ਸਾਲ 5,000 ਔਰਤਾਂ ਅਣਖ ਲਈ ਕੀਤੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਬੀਬੀਸੀ ਦੇੇ ਅਨੁਸਾਰ "ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਵਕੀਲ ਸਮੂਹਾਂ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸ਼ੱਕ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਸਾਲ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ 20,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਔਰਤਾਂ ਮਾਰੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।" ਕਤਲੇਆਮ ਸਿਰਫ ਇਕਮਾਤਰ ਅਪਰਾਧ ਦਾ ਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਹੋਰ ਅਪਰਾਧ ਜਿਵੇਂ ਐਸਿਡ ਹਮਲੇ, ਅਗਵਾ ਕਰਨਾ, ਛੇੜਛਾੜ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਕੁੱਟਣਾ ਵੀ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ; ਸਾਲ 2010 ਵਿੱਚ ਯੂਕੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਘੱਟੋ ਘੱਟ 2,823 ਅਜਿਹੇ ਅਪਰਾਧ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਸਨ।

ਢੰਗ

ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਢੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਪੱਥਰਬਾਜ਼ੀ, ਛੁਰਾ ਮਾਰਨਾ, ਕੁੱਟਣਾ, ਸਾੜ ਦੇਣਾ, ਸਿਰ ਝੁਕਾਉਣਾ, ਲਟਕਣਾ, ਗਲਾ ਘੁੱਟਣਾ, ਜਾਨਲੇਵਾ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਹਮਲੇ, ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਅਤੇ ਗਲਾ ਘੁੱਟਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ਼ਕ ਕਰਨ ਦੇ ਸੰਭਾਵਿਤ ਨਤੀਜਿਆਂ ਬਾਰੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇਣ ਲਈ ਕਤਲ ਕਈ ਵਾਰ ਜਨਤਕ ਤੌਰ ਤੇ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਨਾਬਾਲਗਾਂ ਦੀ ਅਪਰਾਧੀ ਵਜੋਂ ਵਰਤੋਂ

ਅਕਸਰ, ਨਾਬਾਲਗ ਲੜਕੀਆਂ ਅਤੇ ਲੜਕਿਆਂ ਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰ ਦੁਆਰਾ ਕਤਲ ਕਰਨ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਕਾਤਲ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਅਨੁਕੂਲ ਕਾਨੂੰਨੀ ਨਤੀਜੇ ਦਾ ਲਾਭ ਮਿਲ ਸਕੇ।ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਮੁੰਡਿਆਂ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਜਾਂ ਹੋਰ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਤੇ ਨੇੜਿਓਂ ਨਿਯੰਤਰਣ ਕਰਨ ਅਤੇ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਔਰਤਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ 'ਸਨਮਾਨ' ਅਤੇ 'ਵੱਕਾਰ' ਨੂੰ ਦਾਗ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੀਆਂ। ਜਵਾਨ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਹੱਤਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਅਕਸਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਜੇ ਉਹ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ "ਡਿਊਟੀ" ਨਿਭਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹਿਣ ਲਈ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੁਆਰਾ ਗੰਭੀਰ ਦਬਾਅ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।