ਅੰਜਨੇਰੀ
| ਅੰਜਨੇਰੀ | |
|---|---|
 ਅੰਜਨਿਰੀ ਕਿਲਾ ਨਾਸਿਕ | |
| Highest point | |
| ਉਚਾਈ | 1,280 m (4,200 ft) |
| ਗੁਣਕ | 19°55′N 73°34′E / 19.92°N 73.57°E |
| Naming | |
| ਮੂਲ ਨਾਮ | अंजनेरी किल्ला (Marathi) |
| ਭੂਗੋਲ | |
  ਅੰਜਨੇਰੀ ਅੰਜਨੇਰੀ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦਾ ਸਥਾਨ | |
| ਟਿਕਾਣਾ | ਨਾਸ਼ਿਕ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਭਾਰਤ |
| Parent range | ਤ੍ਰਿੰਬਕੇਸ਼ਵਰ |
| Geology | |
| Mountain type | ਪਹਾੜੀ ਕਿਲਾ |
ਅੰਜਨੇਰੀ, ਨਾਸਿਕ - ਤ੍ਰਿੰਬਕੇਸ਼ਵਾ ਦੀ ਪਹਾੜੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ। Anjaneri ਸਥਿਤ ਹੈ ਨਾਸਿਕ ਤੋਂ ਤ੍ਰਿੰਬਕ ਰੋਡ ਦੁਆਰਾ 20 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ। ਇਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਟ੍ਰੈਕਿੰਗ ਸਪਾਟ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ।[1]
ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
.jpg)
ਅੰਜਨੇਰੀ ਨਾਸਿਕ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਇੱਕ ਆਕਰਸ਼ਣ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਤ੍ਰਿੰਬਕੇਸ਼ਵਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਿਲਾ ਵੀ ਹੈ। 4,264 feet (1,300 m) ਸਮੁੰਦਰ ਤਲ ਤੋਂ ਉੱਪਰ, ਇਹ ਗੋਦਾਵਰੀ ਨਦੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਾਸਿਕ ਅਤੇ ਤ੍ਰਿੰਬਕੇਸ਼ਵਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਬ੍ਰਹਮਗਿਰੀ ਰੇਂਜ ਦੇ ਗੁਆਂਢੀ ਹੈ, ਜੋ ਹਿੰਦੂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ੀ ਗੌਤਮ ਦੇ ਧਿਆਨ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਕੁਝ ਪੁਰਾਣਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਹਨੂੰਮਾਨ ਦੀ ਮਾਂ, ਅੰਜਨਾ ਦੇਵੀ, ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਗੌਤਮ ਅਤੇ ਅਹਲਿਆ ਦੀ ਧੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਵਿਭਚਾਰ ਦੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦਾ ਬਚਾਅ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਅਹੱਲਿਆ ਦੁਆਰਾ ਸਰਾਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਵੀ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਵਨਾਰਾ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਕੇ ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਝੱਲੇਗੀ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਜਨਾ ਦੇਵੀ ਨੇ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਆਸ਼ਰਮ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਖ਼ਤ ਤਪੱਸਿਆ ਕਰਨ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਲਿਆ। ਇਕ ਲੱਤ 'ਤੇ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋ ਕੇ, ਉਹ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਇੰਨੀ ਲੀਨ ਹੋ ਗਈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਇਕ ਐਨਥਿਲ ਉੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਤਪ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਇੰਦਰ ਦਾ ਸਿੰਘਾਸਣ ਹਿੱਲਣ ਲੱਗਾ ਅਤੇ ਦੇਵਤੇ ਜਾਰੀ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਤੋਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਗਏ। ਰਿਸ਼ੀ ਨਾਰਦ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਊਰਜਾਵਾਂ ਨੂੰ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਮਦਦ ਲੈਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਫਿਰ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਹਨੂੰਮਾਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਵਤਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ।[2]
ਬ੍ਰਹਮਾ ਪੁਰਾਣ ਗੋਦਾਵਰੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਜਨਾ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਸਵਰਗੀ ਅਪਸੁਰੀ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰ ਅੱਖਾਂ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇੰਦਰ ਦਾ ਮਜ਼ਾਕ ਉਡਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਂਦਰ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਜਨਮ ਲੈਣ ਦਾ ਸਰਾਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਸਹੇਲੀ ਅਦ੍ਰਿਕਾ ਨੇ ਵੀ ਇੰਦਰ ਨੂੰ ਬਿੱਲੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਯੂਸ ਕਰਕੇ ਨਾਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬਿੱਲੀ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਵਜੋਂ ਜਨਮ ਲੈਣ ਦਾ ਸਰਾਪ ਦਿੱਤਾ। ਦੋਵੇਂ ਕੱਛੀਆਂ ਦਾ ਜਨਮ ਵਨਾਰਸ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅੰਜਨੇਰੀ ਦੇ ਵਨਾਰਾ ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜੇ ਕੇਸਰੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਅਗਸਤਯ ਰਿਸ਼ੀ ਨੇ ਇਸ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕੀਤਾ, ਅੰਜਨਾ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਸਹੇਲੀ ਅਦ੍ਰਿਕਾ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪੁੱਤਰ ਹੋਣ ਦਾ ਵਰਦਾਨ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਦੇ ਹੋਏ, ਅੰਜਨਾ ਨੇ ਵਾਯੂ ਦੇਵਤਾ ਵਾਯੂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਦ੍ਰਿਕਾ ਨੇ ਨਿਰਤੀ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅੰਜਨਾ ਨੇ ਹਨੂੰਮਾਨ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਦੋਸਤ ਅਦਰੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਵੱਡੇ ਹੋ ਗਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬ੍ਰਹਮ ਪਿਤਾਵਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਗੋਦਾਵਰੀ ਨਦੀ ਦੀ ਯਾਤਰਾ 'ਤੇ ਲੈ ਜਾਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ। ਅੰਜਨਾ ਨੇ ਅੰਜਨਾ ਤੀਰਥ ਨਾਮਕ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੀਤਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਦ੍ਰਿਕਾ ਨੇ ਮਾਰਜਾਰੀ ਤੀਰਥ 'ਤੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੀਤਾ, ਇੰਦਰ ਦੇ ਸਰਾਪ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾ ਕੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਵਰਗੀ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।[3]
ਅੰਜਨੇਰੀ ਭਗਵਾਨ ਹਨੂੰਮਾਨ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਭਗਵਾਨ ਹਨੂੰਮਾਨ ਦੀ ਮਾਤਾ ਅੰਜਨੀ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਮਸ਼ਹੂਰ ਮਰਾਠੀ ਸੰਤ-ਕਵੀ ਏਕਨਾਥ ਦੀ ਭਾਵਾਰਥ ਰਾਮਾਇਣ, ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅੰਜਨਾ ਦੇਵੀ, ਇੱਕ ਮਿਸਾਲੀ ਪੁੱਤਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ, ਅੰਜਨੇਰੀ ਪਹਾੜੀ ਦੀ ਸਿਖਰ 'ਤੇ 7,000 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਗੰਭੀਰ ਤਪੱਸਿਆ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਵਤਾਰ ਲੈ ਕੇ ਵਰਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਹਨੂੰਮਾਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ।[4]
ਇੱਥੇ 11ਵੀਂ-12ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ 108 ਜੈਨ ਗੁਫਾਵਾਂ ਮਿਲੀਆਂ ਹਨ।[5] ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਰਘੁਨਾਥਰਾਓ ਪੇਸ਼ਵਾ ਨੇ ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਰਿਟਰੀਟ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਜਲਾਵਤਨੀ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਸਹਾਰਨਪੁਰ ਅਤੇ ਮਾਲੇਗਾਓਂ ਦੇ ਈਸਾਈ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅੰਜਨੇਰੀ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਚਰਚ ਆਫ਼ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ।[6]
ਅੰਜਨੇਰੀ ਨੂੰ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਸੁਰੱਖਿਆ ਐਕਟ, 1972 ਦੀ ਧਾਰਾ 36A ਦੇ ਤਹਿਤ 2017 ਵਿੱਚ ਕੰਜ਼ਰਵੇਸ਼ਨ ਰਿਜ਼ਰਵ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਕੰਜ਼ਰਵੇਸ਼ਨ ਰਿਜ਼ਰਵ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ 5.69 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ।[7]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Sheikh, Azhar (2018-03-30). "जाणून घेऊया : हनुमान जन्मस्थळाने परिचित नाशिकमधील चार हजार फूटी अंजनेरी गड". Lokmat (in ਮਰਾਠੀ). Retrieved 2022-06-01.
- ↑ Kamandalu the Seven Sacred Rivers of Hinduism by Shrikala Warrier, pg. 170-171
- ↑ Kamandalu the Seven Sacred Rivers of Hinduism by Shrikala Warrier, pg. 172
- ↑ Kamandalu the Seven Sacred Rivers of Hinduism by Shrikala Warrier, pg. 172
- ↑ Titze & Bruhn 1998.
- ↑ Pathak, Srunchandra S. (1975). Nashik District gazetteer (second ed.). Bombay: Government of maharashtra. Retrieved 21 May 2021.
- ↑ Govt of India. "Conservation Reserves". ENVIS Centre on Wildlife & Protected Areas. Ministry of Environment and Forests. Retrieved 20 May 2021.
{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
- Titze, Kurt; Bruhn, Klaus (1998), Jainism: A Pictorial Guide to the Religion of Non-Violence (2 ed.), Motilal Banarsidass, ISBN 81-208-1534-3