ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਦੂਜੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ
| ਆਨੰਦਪੁਰ ਦੀ ਦੂਜੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ਮੁਗਲ-ਸਿੱਖ ਯੁੱਧ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜ-ਸਿੱਖ ਯੁੱਧ ਦਾ ਹਿੱਸਾ | |||||||
| |||||||
| Belligerents | |||||||
 ਖਾਲਸਾ (ਸਿੱਖ) |
 ਮੁਗਲ ਸੁਲਤਾਨ22 ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਦਾ ਗਠਜੋੜ | ||||||
| Commanders and leaders | |||||||
|
ਮੋਹਕਮ ਸਿੰਘ ਹੋਲਗੜ੍ਹ ਦਾ ਇੰਚਾਰਜ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਦਾ ਇੰਚਾਰਜ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ, ਨਾਹਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਲੋਹਗੜ੍ਹ ਦਾ ਇੰਚਾਰਜ ਆਲਮ ਸਿੰਘ ਨੱਚਣਾ ਅਗੰਮਪੁਰ ਦਾ ਇੰਚਾਰਜ ਦਯਾ ਸਿੰਘ ਉੱਤਰੀ ਆਨੰਦਪੁਰ ਦੇ ਇੰਚਾਰਜ ਸ[3] [4] |
ਔਰੰਗਜ਼ੇਬਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ (ਸਰਹਿੰਦ)ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਖਾਨ (ਲਾਹੌਰ)ਦਿਲਵਾਰ ਖਾਨ (ਕਸ਼ਮੀਰ)ਪਾਸ਼ੌਰ ਦਾ ਵਜ਼ੀਰ ਅਜਮੇਰ ਚੰਦਭੂਪ ਚੰਦ | ||||||
| Strength | |||||||
|
ਆਨੰਦਪੁਰ ਦੇ ਪੰਜ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਵਿੱਚ 500 ਸੌ ਅਤੇ ਰਿਜ਼ਰਵ ਵਿੱਚ 500 ਸੌ ਅਨੰਦਗੜ੍ਹ ਵਿਚ 2 ਤੋਪਾਂ[3] | 100,000[5]-1,000,000[6] | ||||||
ਆਨੰਦਪੁਰ ਦੀ ਦੂਜੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਸੀ। ਮੁਗ਼ਲ ਗਵਰਨਰ ਵਜ਼ੀਰ ਖ਼ਾਨ, ਦਿਲਵਾਰ ਖ਼ਾਨ ਅਤੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਜੋ ਮਈ 1704 ਤੋਂ 19 ਦਸੰਬਰ 1704 ਤੱਕ ਚੱਲੀ [7] [8]
ਪਿਛੋਕੜ
[ਸੋਧੋ]ਪਹਾੜੀ ਰਾਜੇ ਸਿੱਖ ਲਹਿਰ ਪ੍ਰਤੀ ਨਾਪਸੰਦ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਧਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਤ ਸਨ। [9] [10] ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਪਹਾੜੀ ਰਾਜੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡਾਂ ਉੱਤੇ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਕਰਕੇ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਪਲਾਈ, ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਤੇ ਨਕਦੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ। [7] [11] ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਵਧ ਗਈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲੇ ਅਤੇ ਛਾਪੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਜੋ ਅਸਫਲ ਰਹੇ। [12] ਅਖ਼ੀਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਗ਼ਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਟੀਸ਼ਨ ਭੇਜੀ ਅਤੇ 1700 ਵਿੱਚ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਾਂਝਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਜੋ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ। [13] [14] [15] ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅਨਾਦਪੁਰ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ ਜੋ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ। [16] [17] ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਮੁਗਲਾਂ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਈ ਸਾਂਝੇ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ ਜੋ ਸਾਰੇ ਅਸਫਲ ਰਹੇ। [18] [19]
ਘੇਰਾਬੰਦੀ
[ਸੋਧੋ]ਸਾਰੀਆਂ ਹਾਰਾਂ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੀ ਜੋ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਰੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। [20] ਮਈ 1704, ਸਰਹਿੰਦ, ਲਾਹੌਰ, ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਨ, ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਖਾਨ, ਅਤੇ ਦਿਲਵਾਰ ਖਾਨ, ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੁਆਰਾ ਭੇਜੇ ਗਏ, ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ, ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਨੰਦਪੁਰ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ। [21] [22] [23] [24] ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਨੂੰ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਲਈ ਵੀ ਭੇਜਿਆ। ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ ਫ਼ੌਜ ਆਨੰਦਪੁਰ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੋਇਆ। [25] ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਫੌਜ ਨੇ ਮੁਗਲਾਂ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕੀ ਰੱਖਿਆ ਪਰ ਭਾਰੀ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਆਨੰਦਪੁਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਪਨਾਹ ਲਈ, ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੱਕ ਘੇਰਾ ਪਾਇਆ ਗਿਆ, ਸਾਰਾ ਰਸਦ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। [21] ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਕੁਰਾਨ 'ਤੇ ਵਾਅਦਾ ਕਰਕੇ ਲਿਖਤੀ ਭਰੋਸਾ ਭੇਜਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਸਹੁੰ ਖਾਧੀ, [26] [27] ਜੇਕਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਲ੍ਹਾ ਖਾਲੀ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਨਾਲ, ਅਤੇ ਲੰਬੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ, ਭੁੱਖਮਰੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਸਤੇ ਦੇ ਬਦਲੇ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਗਏ, ਪਰ ਮੁਗਲਾਂ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸਾਰੇ ਭਰੋਸੇ ਅਤੇ ਪੱਕੀ ਸਹੁੰਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਸਰਸਾ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖਾਂ 'ਤੇ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। [22] [21]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ VSM, D. S. Saggu (2018-06-07). Battle Tactics And War Manoeuvres of the Sikhs (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Notion Press. ISBN 978-1-64249-006-0.
- ↑ Jacques 2006, p. 49.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 Sagoo, Harbans (2001). Banda Singh Bahadur And Sikh Sovereignty (in English). Deep & Deep Publications. p. 75.
{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ↑ Macauliffe, Max Arthur (1909). The Sikh Religion Vol.5. p. 171.
- ↑ 5.0 5.1 Saggu, D.S. Battle tactics and war manoeuvres of the Sikhs. ISBN 978-1642490060.
The Guru's troops were around 10,000 whereas the collation forces are estimated to be 10–15 times more.
- ↑ Singh, Khazan (1914). History and Philosophy of the Sikh Religion (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Printed at the "Newal Kishore" Press. p. 181.
- ↑ 7.0 7.1 Fenech 2013.
- ↑ VSM, D. S. Saggu (2018-06-07). Battle Tactics And War Manoeuvres of the Sikhs (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Notion Press. ISBN 978-1-64249-006-0.
- ↑ Gandhi, Surjit Singh (2007). History of Sikh Gurus Retold: 1606–1708 C.E (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Atlantic Publishers & Distributors. p. 823. ISBN 978-8126908585.
- ↑ Gandhi 2007.
- ↑ Malhotra, Anshu; Mir, Farina (2012). Punjab Reconsidered: History, Culture, and Practice (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Oxford University Press. p. 135. ISBN 978-0199088775.
- ↑ G.S Chhabra (1960). Advanced History Of The Punjab Vol 1. p. 279.
- ↑ Singh, Dalip (2015). Life of Sri Guru Gobind Singh Ji (in English) (6th ed.). CSJS. p. 174. ISBN 978-81-7601-480-9.
{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ↑ Singh, Guru Gobind (2015-09-15). Zafarnama (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Penguin UK. ISBN 978-81-8475-595-4.
- ↑ Macauliffe, Max Arthur (1996) [1909]. The Sikh Religion: Its Gurus, Sacred Writings, and Authors. Low Price Publications. p. 125. ISBN 978-81-86142-31-8. OCLC 1888987.
- ↑ Amardeep S. Dahiya (2014). Founder of the Khalsa. ISBN 9789381398616.
- ↑ Bindra, Pritpal Singh. Guru Kian Sakhian Tales of the Sikh Gurus. pp. 142–148.
- ↑ Singh, Dalip (1992). Guru Gobind Singh and Khalsa Discipline. Amritsar: Singh Bros. p. 256. ISBN 978-81-7205-071-9. OCLC 28583123.
- ↑ Bindra, Pritpal Singh. Guru Kian Sakhian Tales of the Sikh Gurus. pp. 142–148.
- ↑ Johar, Surinder Singh (1978). Guru Gobind Singh : a study. Internet Archive. New Delhi : Marwah Publications.
- ↑ 21.0 21.1 21.2 Kaur, Madanjit (2007). Guru Gobind Singh: Historical and Ideological Perspective. Unistar Books. p. 25. ISBN 978-8189899554.
- ↑ 22.0 22.1 Jacques 2006.
- ↑ VSM, D. S. Saggu (2018-06-07). Battle Tactics And War Manoeuvres of the Sikhs (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Notion Press. ISBN 978-1-64249-006-0.
- ↑ Johar, Surinder Singh (1978). Guru Gobind Singh : a study. Internet Archive. New Delhi : Marwah Publications.
- ↑ Singh, Khazan (1914). History and Philosophy of the Sikh Religion (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Printed at the "Newal Kishore" Press. p. 181.
- ↑ Macauliffe, Max Arthur (2013). The Sikh Religion: Its Gurus, Sacred Writings and Authors (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Cambridge University Press. p. 181. ISBN 978-1108055475.
- ↑ Grewal, J.S. (2019). Guru Gobind Singh (1666–1708): Master of the White Hawk (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). OUP India. p. 117. ISBN 978-0190990381.