ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਵਿਕਾਸ
ਕਰਨਾਟਕ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਜ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਾਰਨਾਟਿਕ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨਵੀਨਤਾ ਦੀ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ।
ਬਸਵੇਸ਼ਵਰ, ਕਲਿਆਣਾ ਦੇ ਰਾਜਾ, ਭਗਤੀ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਨੇਤਾ ਅਤੇ ਬਿਜਲਾ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਨੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ, ਆਪਣੇ ਬਚਨਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਚੰਦਰਜਾ, ਸ਼ਾਂਤਲਾ, ਅੱਕਾ ਮਹਾਦੇਵੀ ਵਰਗੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦਾ ਉਭਾਰ ਵੀ ਦੇਖਿਆ। ਅਤੇ ਅੱਲਾਮਾ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਵਿਦਿਆਰਣਯ ਦੀ ਸੰਗੀਤਸਾਰ, ਵੇਂਤਾਮਖਿਨ ਦੀ ਚਤੁਰਦੰਡੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਕਾ ਅਤੇ ਚਤੁਰਕੱਲੀਨਾਥ ਦੀ ਸੰਗਤਰਤਨਾਕਰ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸੁਧਾਰਿਆ।
ਵੈਸ਼ਨਵਵਾਦ ਦੇ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਹਰੀਦਾਸਾ ਅੰਦੋਲਨ ਨਾਲ ਕਰਨਾਟਕ ਤੋਂ ਪੁਰੰਦਰਦਾਸਾ, ਕਨਕਦਾਸਾ, ਵਿਜੇ ਦਾਸਾ ਅਤੇ ਜਗਨਨਾਥਦਾਸਾ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਆਏ। ਮੈਸੂਰ ਦੇ ਵੋਡੇਯਾਰ ਕਲਾ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਸਨ।
ਵਿਕਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਪਹਿਲੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਸੰਗੀਤਾ ਸ਼ਾਸਤਰ "ਗੁਰੂ-ਸ਼ਿਸ਼ਯ" ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਕੋਈ ਲਿਖਤੀ ਪਾਠ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਦਾ ਗਠਨ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ ਭਰਤਮੁਨੀ (300 ਈ.ਪੂ.) ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਸੰਗੀਤਾ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਰੂਪ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ "ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ" ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਾਫ਼ੀ ਸਮੇਂ ਲਈ ਇਹ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਲਈ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਗ੍ਰੰਥ (ਪ੍ਰਮਾਨਾ ਗ੍ਰੰਥ) ਸੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੁਤੰਤਰ ਵਿਕਾਸ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ।
1200 ਈਸਵੀ ਦੇ ਆਸਪਾਸ, "ਸ਼ਰਜਨਦੇਵਾ" ਨਾਮ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਦਵਾਨ ਨੇ ਇੱਕ ਨਿਬੰਧ ਲਿਖਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ "ਸੰਗੀਤਾ ਰਤਨਾਕਰ" ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ - ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤਕ ਗ੍ਰੰਥ ਜੋ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ 'ਤੇ ਪਹਿਲਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਕੰਮ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਦੇਵਗਿਰੀ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਰਨਾਟਕ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਸੀ (ਪਰ ਹੁਣ ਦੌਲਤਾਬਾਦ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਪ੍ਰਾਂਤ ਹੈ)। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, 1350 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ, ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਨੇ ਮਾਧਵ ਅਤੇ ਵਿਧਿਆਰਾਨਿਆ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਢਾਂਚਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। "ਸੰਗੀਤਾ ਸਾਰਾ" ਲਿਖ ਕੇ ਸੰਗੀਤਾ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ (ਸੰਗੀਤਾ ਸ਼ਾਸਤਰ ਪ੍ਰਵਰਤਨੇ) ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਹ ਵਿਜੇਨਗਰ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰਿੰਗੇਰੀ ਮਠ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵੀ ਸਨ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਨੇ ਵਿਜੇਨਗਰ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਵਿਆਸਰਾਜਾ, ਪੁਰੰਦਰਾ ਦਾਸਾ, ਕਨਕਦਾਸਾ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਦੀ ਕੰਨੜ ਹਰੀਦਾਸਾ ਲਹਿਰ ਦੁਆਰਾ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਕੀਤਾ।[1] ਹਰਿਦਾਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚੋਂ, ਪੁਰੰਦਰ ਦਾਸਾ ਜਿਸਨੂੰ ਸੰਗੀਤਾ ਪੀਤਮਹਾ (ਕਰਨਾਟਿਕ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਦਾਦਾ) ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਕਾਰਨਾਟਿਕ ਸੰਗੀਤ ਸਿਖਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰਿਦਾਸ ਲਹਿਰ ਦੇ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਏ ਕੁਝ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਕੇ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ। ਤਿਆਗਰਾਜਾ ਪੁਰੰਦਰਦਾਸਾ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਤੰਜੌਰ ਦੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਸ਼ਾਸਕ ਤੁਲਜਾਜੀ (1729-35 ਈ.) ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ਸੰਗੀਤਾ ਸਰਮ੍ਰਿਤਾ ਵਿਚ ਹਰਿਦਾਸ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਵਿਆਸਰਾਇਆ ਅਤੇ ਪੁਰੰਦਰਦਾਸਾ ਨੂੰ ਮਹਾਨ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਵਜੋਂ ਪੂਜਦਾ ਹੈ।
1650 ਈਸਵੀ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ, ਰਘੁਨਾਥ ਨਾਇਕ ਨੇ "ਸੰਗੀਤਾ ਸੁਧਾ" ਲਿਖੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਮਾਧਵ-ਵਿਧਾਨਿਆ ਦੁਆਰਾ "ਸੰਗੀਤਾ ਸਾਰਾ" ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਗੋਵਿੰਦਾ ਦੀਕਸ਼ਿਤ, ਜੋ ਤੰਜਾਵੋਰ ਦੇ ਰਾਜਾ ਅਚਯੁਤਾ ਨਾਇਕ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੰਤਰੀ ਸੀ, ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ "ਸੰਗੀਤਾ ਸੁਧਾ" ਦੀ ਇੱਕ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਲਿਖੀ ਸੀ। ਗੋਵਿੰਦਾ ਦੀਕਸ਼ਿਤਾ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵੈਂਕਟਮਾਖਿਨ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਰਾਗਾਂ ਦੇ ਵਰਗੀਕਰਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੰਮ ਲਿਖਿਆ; ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਚਤੁਰਦੰਡੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਕਾ (ਸੀ. 1635 ਈ.)। ਖੇਤਰਜਨਾ ਜਿਸ ਨੇ "ਸ਼੍ਰੁੰਗਾਰਾ ਪਦ" ਲਿਖਿਆ (ਜੋ ਕਿ ਸੰਗੀਤਾ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ) ਵੀ ਇਸ ਸਮੇਂ (1650) ਵਿਚ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਵਿਧਿਆਰਾਨਾਯ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ, 15 ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ ਵੈਂਕਟਮਾਖਿਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ 22 ਹੋ ਗਏ। ਉਪਰੋਕਤ ਸਿਧਾਂਤਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕਾਲੀਨਾਥ, ਰਾਮਾਮਾਤਿਆ, ਸੋਮਨਾਥ ਆਦਿ ਕਈ ਹੋਰ ਸਿਧਾਂਤਕਾਰਾਂ ਨੇ ਕਾਰਨਾਟਿਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ।
ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਕਾਰਨਾਟਿਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ, ਸ਼ਾਰੰਗਦੇਵਾ ਤੋਂ ਵੈਂਕਟਮਾਖਿਨ (650 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਮਿਆਦ) ਤੱਕ, ਕਾਰਨਾਟਿਕ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਹੋਰ ਵਿਸਥਾਰ ਅਤੇ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਇਆ।
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ "The Hindu : Fountainhead of Carnatic music". Archived from the original on 2011-04-20. Retrieved 2008-02-10.
- ਸਤਿਆਨਾਰਾਇਣ, ਆਰ. "ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ," ਅਨਨਿਆ: ਭਾਰਤ ਦਾ ਪੋਰਟਰੇਟ। ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਆਫ ਇੰਡੀਅਨਜ਼ ਇਨ ਅਮਰੀਕਾ, 1997।
- ਵਿੱਜੀ ਸਵਾਮੀਨਾਥਨ, ਐਡ. ਭਾਰਤੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਡਾਂਸ 'ਤੇ ਲੇਖ। ਫਿਲਾਡੇਲਫੀਆ: ਸਰੂਤੀ, 2003।
- ਕ੍ਰੂਤੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ, DVG "ਨਮਾ ਸੰਗੀਤਾ," DVGKruti Shreni ਭਾਗ 10। ਕਰਨਾਟਕ: ਕੰਨੜ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਡਾਇਰੈਕਟੋਰੇਟ, 1999।
- ਤਿਰੁਮਾਲੇ ਸਿਸਟਰਜ਼, ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤਾ ਦਰਪਨਾ। ਬੰਗਲੌਰ: ਸਿਨਿਵਾਸ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾ, 2001।