ਕਾਂਗੜਾ ਕਿਲ੍ਹਾ
| ਕਾਂਗੜਾ ਕਿਲ੍ਹਾ | |
|---|---|
| ਕਾਂਗੜਾ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ, ਭਾਰਤ | |
| |
| ਕਾਂਗੜੇ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ | |
| ਕਿਸਮ | ਕਿਲ੍ਹਾ |
| ਸਥਾਨ ਵਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ | |
| Controlled by | Kangra State |
| Condition | Ruins |
| ਸਥਾਨ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ | |
| Built by | ਰਾਜਪੂਤ ਕਾਂਗੜਾ ਰਿਆਸਤ ਪਰਿਵਾਰ (ਕਟੋਚ ਵੰਸ਼) |
ਕਾਂਗੜਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਾਂਗੜਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਬਾਹਰਵਾਰ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ 20 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਵਿਚ ਕਾਂਗੜ ਜਿਲ੍ਹਾ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸ
[ਸੋਧੋ]
ਰਾਜਾ ਧਰਮ ਚੰਦ ਨੇ 1556 ਵਿੱਚ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਕ ਅਕਬਰ ਦੇ ਅੱਗੇ ਗੋਡੇ ਟੇਕ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਦਾਅਵੇਦਾਰੀ ਨੂੰ ਤਿਆਗਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਪਰ 1620 ਵਿੱਚ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਉਸ ਕਟੋਚ ਰਾਜੇ ਰਾਜਾ ਹਰੀ ਚੰਦ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਾਂਗੜਾ ਰਿਆਸਤ ਨੂੰ ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾ ਲਿਆ।[1] ਨਵਾਬ ਅਲੀ ਖਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਜਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ, ਕਿਲ੍ਹੇ 'ਤੇ 1620 ਵਿੱਚ ਕਬਜ਼ਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ 1783 ਤੱਕ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ। 1621 ਵਿੱਚ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਬਲਦ ਦੇ ਕਤਲ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ।[2] ਕਾਂਗੜਾ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਮਸਜਿਦ ਵੀ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ।[3]
ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਢਹਿ-ਢੇਰੀ ਹੋਣ ਲੱਗਾ, ਰਾਜਾ ਧਰਮ ਚੰਦ ਦੇ ਵੰਸ਼ਜ, ਰਾਜਾ ਸੰਸਾਰ ਚੰਦ ਬਹਾਦੁਰ II ਨੇ ਕਨ੍ਹੱਈਆ ਮਿਸਲ ਦੇ ਸਿੱਖ ਨੇਤਾ, ਜੈ ਸਿੰਘ ਕਨ੍ਹੱਈਆ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਕਾਂਗੜਾ ਦੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮੁਗਲ ਗਵਰਨਰ ਸੈਫ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ 1783 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਕਨ੍ਹੱਈਆ ਮਿਸਲ ਦੇ ਸਿੱਖ ਨੇਤਾ, ਜੈ ਸਿੰਘ ਕਨ੍ਹਈਆ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਸਤੇ ਦੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਜੈ ਸਿੰਘ ਕਨ੍ਹਈਆ ਦੇ ਇਸ ਧੋਖੇ ਕਾਰਨ ਰਾਜਾ ਸੰਸਾਰ ਚੰਦ ਨੇ ਸੁਕਰਚੱਕੀਆ ਮਿਸਲ ਦੇ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਦਾਰ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ (ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਿਤਾ) ਅਤੇ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਘੀ੍ਆਂ ਦੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ। 1786 ਈ. ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਸੰਸਾਰ ਚੰਦ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖੇਤਰੀ ਰਿਆਇਤਾਂ ਦੇ ਬਦਲੇ ਜੈ ਸਿੰਘ ਕਨ੍ਹਈਆ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਸੰਧੀ ਕਰਕੇ ਕਾਂਗੜਾ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ।
ਸੰਸਾਰ ਚੰਦ ਨੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕਰਨ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਨੇੜਲੇ ਰਾਜਾਂ ਚੰਬਾ, ਮੰਡੀ, ਸੁਕੇਤ ਅਤੇ ਨਾਹਨ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ। 1805 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਧਿਆਨ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਵੱਲ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਰਾਜਾ ਨੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਗੋਰਖਾ ਰਾਜ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਗੜ੍ਹਵਾਲ, ਸਿਰਮੌਰ ਅਤੇ ਸ਼ਿਮਲਾ ਦੇ ਹੋਰ ਛੋਟੇ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। 40,000 ਗੁਰਖਿਆਂ ਦੀ ਫੌਜ ਨੇ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿਲ੍ਹੇ 'ਤੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। 1808 ਵਿੱਚ ਗੋਰਖਿਆਂ ਨੇ ਇੱਕ ਫੈਸਲਾਕੁੰਨ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪਥਿਆਰ (ਪਾਲਮਪੁਰ) ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ।
1809 ਤੱਕ ਕਾਂਗੜਾ ਨੂੰ ਹੀ ਗੁਰਖਿਆਂ ਤੋਂ ਸਿੱਧਾ ਖਤਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਚੰਦ ਨੇ ਕਾਂਗੜੇ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਪਨਾਹ ਲੈ ਲਈ ਸੀ। ਫਿਰ ਸੁੱਚਾ ਚੰਦ ਨੇ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵੱਲ ਰੁਖ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ 1809 ਦੀ ਨੇਪਾਲ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ ਹੋਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੁਰਖਿਆਂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਵਾਪਸ ਘੱਗਰਾ ਨਦੀ ਵੱਲ ਧੱਕਿਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਮਦਦ ਦੇ ਬਦਲੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ 24 ਅਗਸਤ, 1809 ਨੂੰ 76 ਪਿੰਡਾਂ (ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਜਗੀਰ) ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਿਲ੍ਹੇ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਕਾਂਗੜਾ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਚੰਦ ਲਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ।
ਆਖੀਰ ਵਿਚ 1846 ਦੀ ਐਂਗਲੋ-ਸਿੱਖ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਕਿਲ੍ਹਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Sen, Sailendra (2013). A Textbook of Medieval Indian History. Primus Books. pp. 165–166. ISBN 978-9-38060-734-4.
- ↑ "Jahangir's Conquest of Kangra and Kistwar". 10 March 2012. Archived from the original on 4 ਫ਼ਰਵਰੀ 2019. Retrieved 19 ਫ਼ਰਵਰੀ 2023.
- ↑ "Kangra". Ekaant. Season 2. Episode 7 (in ਹਿੰਦੀ). 2015. EPIC.