ਗੁੱਲੀ ਡੰਡਾ
ਗੁੱਲੀ ਡੰਡਾ ਜਾਂ ਗਿਲੀਡੰਡਾ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Gillidanda) ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਖਾਸਕਰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਖੇਡ ਹੈ ਜੋ ਅਜੇ ਵੀ ਪੂਰੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖੇਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਡ ਮੈਡੀਟੇਰੀਅਨ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਕਟ ਦਾ ਪੂਰਵਗਾਮੀ ਸੀ।[1]
ਇਹ ਖੇਡ ਦੋ ਸੋਟੀਆਂ ਨਾਲ ਖੇਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ: ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸੋਟੀ ਜਿਸਨੂੰ ਡੰਡਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਸੋਟੀ, ਗਿੱਲੀ (ਗੁੱਲੀ) ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।[2] ਇਸ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਕਟ ਅਤੇ ਬੇਸਬਾਲ ਵਰਗੇ ਬੱਲੇ ਅਤੇ ਗੇਂਦ ਦੇ ਖੇਡਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਹਨ।
ਗੁਲੀਡੰਡਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਖੇਡ ਹੈ ਜੋ 2,500 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੁਰਾਣੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।[3]
ਨਿਯਮ
[ਸੋਧੋ]ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਗੁੱਲੀ ਡੰਡਾ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੀ ਖੇਡ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਡੰਡੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਗੁੱਲੀ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਇੱਕ ਖੁੱਲੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਖੇਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਤਾਦਾਦ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਰੋਕ ਨਹੀਂ। ਡੰਡਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮਾਪ ਦਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਗੁੱਲੀ ਵੀ ਡੰਡੇ ਦਾ ਇੱਕ ਅਲਹਿਦਾ ਛੋਟਾ ਟੁਕੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਲੰਮਾਈ 9 ਇੰਚ ਦੇ ਲੱਗ ਭਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਗੁੱਲੀ ਦੇ ਦੋਨਾਂ ਸਿਰੇ ਤਰਾਸ਼ੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਨੋਕਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਖੇਲ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਪੀਤੀ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬੱਚੀਆਂ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਧ ਬੱਚੀਆਂ ਪਾਉਣ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਖੁੱਤੀ ਉਪਰ ਗੁੱਲੀ ਰੱਖ ਕੇ ਡੰਡੇ ਨਾਲ ਗੁੱਲੀ ਨੂੰ ਦੂਰ ਸੁੱਟਦਾ ਹੈ। ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀ ਉਸ ਗੁੱਲੀ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਖੁੱਤੀ ਵੱਲ ਸੁੱਟਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਖੁੱਤੀ ਤੇ ਰੱਖੇ ਡੰਡੇ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਡੰਡੇ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਕਈ ਥਾਈਂ ਖੁੱਤੀ ਕੋਲ ਮਿਥੇ ਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਵਾਰੀ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੋ ਇਹ ਸਫਲਤਾ ਨਾ ਮਿਲੇ ਕਾਇਮ ਖਿਡਾਰੀ ਵਲੋਂ ਗੁੱਲੀ ਦੇ ਨੋਕਦਾਰ ਹਿੱਸੇ ਉੱਤੇ ਡੰਡਾ ਮਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਗੁੱਲੀ ਉੱਤੇ ਨੂੰ ਉਛਲਦਾ ਹੈ।
ਗੁਲੀਡੰਡਾ ਦੋ ਸਾਜ਼-ਸਾਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਵਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ - ਇੱਕ ਡੰਡਾ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਲੱਕੜ ਦੀ ਸੋਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਗੁੱਲੀ, ਜੋ ਕਿ ਲੱਕੜ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਅੰਡਾਕਾਰ-ਆਕਾਰ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਚਾਰ ਜਾਂ ਵੱਧ ਸਮ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਵਾਲੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਖੇਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਕੇ, ਖਿਡਾਰੀ ਗਿੱਲੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੱਥਰ 'ਤੇ ਝੁਕੇ ਹੋਏ ਢੰਗ ਨਾਲ (ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸੀ-ਆਰਾ ਵਾਂਗ) ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗਿੱਲੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਰਾ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਛੂਹਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਜਾ ਸਿਰਾ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਖਿਡਾਰੀ ਡੰਡਾ ਵਰਤ ਕੇ ਗਿੱਲੀ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਮਾਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਉਲਟਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਖਿਡਾਰੀ ਗਿੱਲੀ ਨੂੰ ਮਾਰਦਾ ਹੈ, ਜਿੰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇ ਮਾਰਦਾ ਹੈ। ਗਿਲੀ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਦੌੜ ਕੇ ਚੱਕਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਇੱਕ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਸਹਿਮਤ ਬਿੰਦੂ ਨੂੰ ਛੂਹਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਕੋਈ ਵਿਰੋਧੀ ਗਿਲੀ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਵੇ। ਗਿਲਿਡੰਡਾ ਦੇ ਕੋਈ ਖਾਸ ਮਾਪ ਨਹੀਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਗਿਲੀ ਵੱਜਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਉੱਡ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਵਿਰੋਧੀ ਟੀਮ ਦਾ ਕੋਈ ਫੀਲਡਰ ਗਿੱਲੀ ਫੜ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਟਰਾਈਕਰ ਆਊਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਗਿੱਲੀ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਡਿੱਗਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਗਿੱਲੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜੇ ਦੇ ਫੀਲਡਰ ਕੋਲ ਡੰਡਾ (ਜਿਸਨੂੰ ਵਰਤੇ ਗਏ ਚੱਕਰ ਦੇ ਉੱਪਰ ਰੱਖਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ) ਨੂੰ ਥ੍ਰੋ (ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ ਰਨ ਆਊਟ ਵਾਂਗ) ਮਾਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਮੌਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਫੀਲਡਰ ਸਫਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਟਰਾਈਕਰ ਆਊਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਜੇਕਰ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਸਟਰਾਈਕਰ ਇੱਕ ਅੰਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਸਟਰਾਈਕ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅੰਕਾਂ ਵਾਲੀ ਟੀਮ (ਜਾਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ) ਖੇਡ ਜਿੱਤਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸਟਰਾਈਕਰ ਤਿੰਨ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਲੀ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਟਰਾਈਕਰ ਆਊਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਬੇਸਬਾਲ ਵਿੱਚ ਸਟ੍ਰਾਈਕਆਊਟ ਵਾਂਗ)। ਗਿਲੀ ਮਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਵਿਰੋਧੀ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਾਂ, ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਇਸਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਲੱਗੇ ਬਿਨਾਂ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਫੜਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Armstrong, Gary; Bates, Crispin (2001). "Selves and others: Reflections on sport in South Asia". Contemporary South Asia (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 10 (2): 191–205. doi:10.1080/09584930120083800. ISSN 0958-4935.
{{cite journal}}:|hdl-access=requires|hdl=(help) - ↑ "Gilli Danda". India Mapped. Archived from the original on 2014-04-20.
- ↑ Steve Craig (2002), Sports and Games of the Ancients: (Sports and Games Through History), ISBN 978-0-313-31600-5, pages 63–65