ਚੰਪਾਰਨ

ਚੰਪਾਰਨ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਖੇਤਰ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਹੁਣ ਬਿਹਾਰ, ਭਾਰਤ ਪੂਰਬੀ ਚੰਪਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਚੰਪਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੈ। ਇਹ  ਰਾਜਾ ਜਨਕ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਾਬਕਾ ਮਿਥਿਲਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ।

ਹੱਦਾਂ

ਚੰਪਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ 1866 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। 1 ਦਸੰਬਰ 1971 ਇਸ ਨੂੰ ਦੋ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ: ਪੂਰਬੀ ਚੰਪਾਰਨ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਚੰਪਾਰਨ। ਪੱਛਮੀ ਚੰਪਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਬੇੱਤੀਆ ਹੈ। ਪੂਰਬੀ ਚੰਪਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਮੋਤੀਹਾਰੀ।ਪੂਰਬੀ ਚੰਪਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਛੇ ਸਬਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਸਤਾਈ ਬਲਾਕ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਇਤਿਹਾਸ

ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਚੰਪਾਰਨ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ

(ਬੈਠਾ ਖੱਬੇ ਤੋਂ ਸੱਜੇ) ਰਾਜਿੰਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਅਤੇ ਅਨੁਗ੍ਰਹਿ ਨਾਰਾਇਣ ਸਿਨਹਾ  ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ 1917 ਵਾਲੇ ਚੰਪਾਰਨ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਦੌਰਾਨ

ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਚੰਪਾਰਨ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਹਾਕਮਾਂ ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਹਾਲੇ ਮੋਤੀਹਾਰੀ ਹੀ ਪਹੁੰਚਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਚੰਪਾਰਨ ਛੱਡ ਜਾਣ ਹੁਕਮ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਇਸ ਹੁਕਮ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਵਿੱਚ  ਡਾ ਰਾਜਿੰਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ, ਬ੍ਰਿਜਕਿਸ਼ੋਰ ਪ੍ਰਸਾਦ, ਆਚਾਰੀਆ ਕ੍ਰਿਪਲਾਨੀ, ਡਾ ਅਨੁਗ੍ਰਹਿ ਨਾਰਾਇਣ ਸਿਨਹਾ, ਮਹਾਦਿਓ ਦੇਸਾਈ, ਸੀ ਐਫ਼ ਐਂਡਰੀਊਜ਼, ਐਚ. ਐਸ. ਪੋਲਕ, ਰਾਜ ਕਿਸ਼ੋਰ ਪ੍ਰਸਾਦ, ਰਾਮ ਨਾਵਾਮੀ ਪ੍ਰਸਾਦ, ਸ਼ੰਭੂ ਸਰਨ ਅਤੇ ਧਰਨੀਧਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ। ਕਾਫ਼ੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਰਕਾਰ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਇੱਥੇ ਰਹਿਣ ਤੇ ਲਾਈ ਪਾਬੰਦੀ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਗਈ। ਭਾਰਤੀ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ (ਗੈਰ-ਹਿੰਸਕ ਸਿਵਲ ਨਾਫਰਮਾਨੀ) ਨੂੰ ਸਫਲਤਾਪੂਰਕ ਟੈਸਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਅਖੀਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਫਰੈਂਕ ਸਲਾਈ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਹੇਠ ਇੱਕ ਪੜਤਾਲ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਕੀਤੀ। ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਵੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਕਮੇਟੀ ਦੀਆਂ ਸਫ਼ਾਰਸਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਚੰਪਾਰਨ ਜਰੈਤੀ ਕਾਨੂੰਨ (ਮਾਰਚ 1918 ਦਾ ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਉੜੀਸਾ ਦਾ ਐਕਟ ਪਹਿਲਾ) ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਉਘੇ ਲੋਕ

• ਰਾਜਿੰਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ, ਬੈਰਿਸਟਰ, ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ, ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆ, ਪਹਿਲੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਗਣਰਾਜ
• ਅਨੁਗ੍ਰਹਿ ਨਾਰਾਇਣ ਸਿਨਹਾ, ਵਕੀਲ, ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆ
• ਰਾਜ ਕੁਮਾਰ ਸ਼ੁਕਲਾ ਇੰਡੀਗੋ ਬਾਗਵਾਨ, ਕਾਰਕੁਨ
• ਗੋਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇਪਾਲੀ -ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਨੇਪਾਲੀ ਕਵੀ  ਅਤੇ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਦਾ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗੀਤਕਾਰ
• ਰਮੇਸ਼ ਚੰਦਰ ਝਾਅ - ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ, ਨਾਵਲਕਾਰ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆ
• ਜਾਰਜ ਆਰਵੈੱਲ- ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨਾਵਲਕਾਰ, ਨਿਬੰਧਕਾਰ, ਪੱਤਰਕਾਰ ਅਤੇ ਆਲੋਚਕ
• ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਝਾਅ - ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮਸਾਜ਼
• Anuranjan ਝਾਅ - ਭਾਰਤੀ ਪੱਤਰਕਾਰ
• ਮਨੋਜ ਬਾਜਪਾਈ - ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਅਭਿਨੇਤਾ ਹੈ
• ਡਾ ਬੋਧ ਨਾਰਾਇਣ ਝਾਅ - ਡਾਕਟਰ, ਸਮਾਜਸੇਵਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਕੁਨ

ਹੋਰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ 

•  "Champaran" Encyclopædia Britannica5 (11th ed.)1911 
• "Champaran Gramodyog Sansthan". 
• Singh, Shankar Dayal. Gandhi's first step: Champaran movement, by B.R. Pub. Corp., 1994. ISBN 81-7018-834-2.