ਛਿੰਨਮਸਤਾ
| ਛਿੰਨਮਸਤਾ | |
|---|---|
| Member of ਦੱਸ ਮਹਾਵਿੱਦਿਆਵਾਂ | |
 ਛਿੰਨਮਸਤਾ, ਕਲਕੱਤਾ ਆਰਟ ਸਟੂਡਿਓ ਲਿਥੋਗ੍ਰਾਫੀ, c. 1885 | |
| ਦੇਵਨਾਗਰੀ | छिन्नमस्ता |
| ਮਾਨਤਾ | ਮਹਾਵਿਦਿਆ, ਦੇਵੀ ਅਤੇ ਮਹਾਕਾਲੀ |
| ਨਿਵਾਸ | Cremation ground |
| ਹਥਿਆਰ | khatri – scimitar |
| Consort | ਸ਼ਿਵ |
ਛਿੰਨਮਸਤਾ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: छिन्नमस्ता, Chinnamastā, "ਉਹ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਿਰ ਅਰਪਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ"), ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਛਿੰਨਮਸਤਾ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਛਿੰਨਮਸਤਿਕਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚੰਡ ਚੰਡਿਕਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਕ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵੀ ਹੈ। ਉਹ ਮਹਾਵਿਦਿਆਵਾਂ, ਤੰਤਰ ਦੀ ਸਪਸ਼ਟ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀਆਂ ਦਸਾਂ ਦੇਵੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਵੀ ਦੇ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ, ਹਿੰਦੂ ਮਾਤਾ ਦੇਵੀ ਇੱਕ ਸਵੈ-ਨਿਰਜੀਵ ਨਿਵੇਕਲੀ ਦੇਵੀ, ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਬ੍ਰਹਮ ਤਾਲੂ ਜੋੜੇ 'ਤੇ ਖੜ੍ਹੀ ਜਾਂ ਬੈਠੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਇੱਕ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਕੱਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸਿਰ ਰੱਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਦੂਜੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਤਲਵਾਰ ਫੜ੍ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਛਿੰਨਾਮਸਤਾ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸਤਾ ਦੀ ਦੇਵੀ ਹੈ। ਉਹ ਦੇਵੀ ਦੇ ਦੋ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ; ਇੱਕ ਜੀਵਨ-ਦਾਤਾ ਅਤੇ ਜੀਵਨ-ਲੈਣ ਵਾਲੀ। ਉਸਨੂੰ ਵਿਆਖਿਆ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਜਾਂ ਤਾਂ ਲਿੰਗਕ ਸਵੈ-ਨਿਯੰਤ੍ਰਣ ਜਾਂ ਲਿੰਗਕ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਤੋਹਫ਼ੇ ਦੇ ਰੂਪ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਮੌਤ, ਅਸਥਿਰਤਾ ਅਤੇ ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਜੀਵਨ, ਅਮਰਤਾ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਮੂਲ
[ਸੋਧੋ]
ਹਿੰਦੂ ਛਿੰਨਮਸਤਾ ਤੰਤਰੀ ਅਤੇ ਤਿੱਬਤੀ ਬੋਧੀ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦੇਵੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਉਸ ਨੂੰ ਚਿੰਨਮੁੰਡਾ ("ਉਸ ਨੇ ਕਟੇ ਹੋਏ ਸਿਰ ਦੇ ਨਾਲ") ਜਾਂ ਤਿਰਕਯਾ-ਵਜਰਾਯੋਗੀਨੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚਿੰਨਮੁੰਡਾ, ਦੇਵੀ ਵਜਰਾਯੋਗੀਨੀ (ਜਾਂ ਵਜਰਾਵਾਰਹੀ, ਵਜਰਾਯੋਗਨੀ ਦਾ ਭਿਆਨਕ ਰੂਪ) ਦਾ ਕੱਟਿਆ-ਸਿਰ ਵਾਲਾ ਰੂਪ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਛਿੰਨੀਮਸਤਾ ਦੇ ਸਮਾਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।[1][2]
ਪੂਜਾ, ਭਗਤੀ
[ਸੋਧੋ]ਛਿੰਨਮਸਤਾ ਦੀ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਮਤਭੇਦ ਵਿਆਪਕ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਤੰਤਰੀਕਾ (ਤਾਂਤਰਿਕ ਪ੍ਰੈਕਟਿਸ਼ਨਰ ਦੀ ਕਿਸਮ) ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਵੀ ਮੰਦਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹਾਂਵਿਦਿਆ ਸਮੂਹ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।[3][4][5][6] ਛਿੰਨਮਸਤਾ ਦੇ ਮੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਪੂਜਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਉਸ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਪੂਜਾ ਸ਼ਾਇਦ ਅਸਧਾਰਨ ਹੋਵੇ।[3][5]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Kinsley (1988, p. 172)
- ↑ English (2002, p. 94)
- ↑ 3.0 3.1 Kinsley (1988, p. 177)
- ↑ Storm (2013, p. 287)
- ↑ 5.0 5.1 Kinsley (1997, p. 164)
- ↑ Bhattacharya Saxena (2011, p. 64)
ਸਰੋਤ
[ਸੋਧੋ]- "उच्चैठ सिद्धपीठ: महान कवि कालिदास ने यहां मां भगवती की मुख पर पोत दी थी कालिख". Dainik Jagran (in Hindi). 10 April 2016.
{{cite news}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - "दैत्य गुरु शुक्राचार्य की मां है 'न-कटी भवानी'". Dainik Jagran (in Hindi). 26 July 2016.
{{cite news}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - Banerjee, Mrityunjoy (1978). Invitation to Hinduism (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Arnold-Heinemann. OCLC 5829371.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Bhattacharya Saxena, Neela (2011). "Mystery, Wonder, and Knowledge in the Triadic Figure of Mahāvidyā Chinnamastā: A Śākta Woman's Reading". In Pintchman, Tracy; Sherma, Rita D. (eds.). Woman and Goddess in Hinduism: Reinterpretations and Re-envisionings. Palgrave Macmillan US. ISBN 978-1-349-29540-1.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Benard, Elisabeth Anne (2000). Chinnamastā: The Aweful Buddhist and Hindu Tantric Goddess. Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-1748-7.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Buturovic, Amila (2016). Carved in Stone, Etched in Memory: Death, Tombstones and Commemoration in Bosnian।slam Since C.1500 (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Routledge. ISBN 978-1-317-16957-4.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Donaldson, Thomas E. (2001). Iconography of the Buddhist Sculpture of Orissa. Indira Gandhi National Centre for the Arts (Abhinav Publications). ISBN 978-81-7017-406-6.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - English, Elizabeth (2002). Vajrayogini: Her Visualization, Rituals, and Forms (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Simon & Schuster. ISBN 978-0-86171-329-5.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Foulston, Lynn; Abbott, Stuart (2009). Hindu Goddesses: Beliefs and Practices. Sussex Academic Press. ISBN 978-1-902210-43-8.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Frawley, David (1994). Tantric Yoga and the Wisdom Goddesses: Spiritual Secrets of Ayurveda. Lotus Press. ISBN 978-0-910261-39-5.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Gupta, Sanjukta (2000). "The Worship of Kali According to the Todala Tantra". In White, David Gordon (ed.). Tantra in Practice. Motilal Banarsidass. ISBN 978-0-691-05779-8.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Kinsley, David R. (1988). "Tara, Chinnamasta and the Mahavidyas". Hindu Goddesses: Visions of the Divine Feminine in the Hindu Religious Tradition (1 ed.). University of California Press. ISBN 978-0-520-06339-6.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) (1998 edition depicts Chhinnamasta on the front page) - Kinsley, David R. (1997). Tantric Visions of the Divine Feminine: The Ten Mahāvidyās. University of California Press. ISBN 978-0-520-20499-7.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) (This edition depicts Chhinnamasta on the front page) - Lochtefeld, James G., ed. (2002). The।llustrated Encyclopedia of Hinduism. 1. The Rosen Publishing Group,।nc.. ISBN 978-0-8239-2287-1.
- McDaniel, June (2004). Offering Flowers, Feeding Skulls: Popular Goddess Worship in West Bengal. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-516791-7.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - McDermott, Rachel Fell (April–June 1996). "Chinnamasta: The Aweful (sic) Buddhist and Hindu Tantric Goddess (Review)". The Journal of the American Oriental Society. 116 (2). American Oriental Society.
{{cite journal}}: Invalid|ref=harv(help)CS1 maint: year (link) - Mishra, Baba; Mohanty, Pradeep; Mohanty, P. K. (2002). "Headless Contour in the Art Tradition of Orissa, Eastern।ndia". Bulletin of the Deccan College Research।nstitute. 62/63. Vice Chancellor, Deccan College Post-Graduate and Research।nstitute (Deemed University), Pune: 311–321. JSTOR 42930626.
{{cite journal}}: Invalid|ref=harv(help) - Patnaik, Lalmohan (26 October 2011). "Tradition plays out at Bakhrabad". The Telegraph.
{{cite news}}: Invalid|ref=harv(help) - Reed, David; McConnachie, James (2002). The Rough Guide to Nepal. Rough Guides. ISBN 978-1-85828-899-4.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - R Mahalakshmi (2014). "Tantric Visions, Local Manifestations: The Cult Center of Chinnamasta at Rajrappa, Jharkhand". In Sree Padma (ed.). Inventing and Reinventing the Goddess: Contemporary।terations of Hindu Deities On the Move. Lexington Books. ISBN 978-0-7391-9001-2.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Roy, Sandip (22 October 2014). "Headless, Blood-Red, Half-and-Half: A Kali-doscope in one Kolkata neighbourhood". Firstpost (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)).
{{cite web}}: Invalid|ref=harv(help) - S Shankaranarayanan (2002) [1972]. The Ten Great Cosmic Powers. Samata Books. ISBN 978-81-85208-38-1.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Sanderson, Alexis (2009). "The Śaiva Age: The Rise and Dominance of Śaivism during the Early Medieval Period". In Shingo Einoo (ed.). Genesis and Development of Tantrism. Tokyo:।nstitute of Oriental Culture.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) - Satapathy, Umesh Chandra (ਸਤੰਬਰ 2009). "Chhatra Yatra of Manikeswari" (PDF). Orissa Review. Government of Odisha: 90. Archived from the original (PDF) on 9 ਮਈ 2016.
{{cite journal}}: Invalid|ref=harv(help); Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (help) - Shyamnandan (12 April 2016). "साल में केवल तीन दिन खुलते हैं पूजा-अर्चना के लिए इस देवी मंदिर के द्वार" (in Hindi). NDTV. Archived from the original on 19 ਅਪ੍ਰੈਲ 2020. Retrieved 20 ਅਪ੍ਰੈਲ 2019.
{{cite web}}: Check date values in:|access-date=and|archive-date=(help); Invalid|ref=harv(help)CS1 maint: unrecognized language (link) - Storm, Mary (2013). Head and Heart: Valour and Self-Sacrifice in the Art of।ndia. Routledge. ISBN 978-0-415-81246-7.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help) (This edition depicts Chhinnamasta on the front page) - van Kooij, Karel R. (1999). "Iconography of the Battlefield: The Case of Chinnamasta". In Houben, Jan E. M.; van Kooij, Karel R. (eds.). Violence Denied. BRILL. ISBN 978-90-04-11344-2.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(help)