ਜਲੌਰ ਕਿਲ੍ਹਾ
ਜਲੌਰ ਕਿਲ੍ਹਾ ਜਲੌਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਆਕਰਸ਼ਣ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਕਸਬਾ ਹੈ, ਜੋ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਰਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਮਾਰੂ ਦੇ ਨੌਂ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਜ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੁਆਰਾ ਸਵਾਨਗਿਰੀ ਜਾਂ "ਸੁਨਹਿਰੀ ਪਹਾੜ" ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਲਾ ਸੋਨਗਰਾ ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਸੋਨਗਰਾ ਚੌਹਾਨਾਂ ਨੇ ਅਲਾਉਦੀਨ ਵਰਗੇ ਜ਼ਾਲਮ ਤੁਰਕ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਬਣਾਇਆ। ਵੀਰ ਵੀਰਮਦੇਵ ਅਤੇ ਰਾਓ ਕਨਹੱਦ ਦੇਵ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਮਾਤ ਭੂਮੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਕਿਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਅਲਾਊਦੀਨ ਵਰਗੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ। ਇਹ ਕਿਲਾ ਸੋਨਗਰਾ ਚੌਹਾਨ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਕੁਲਦੇਵੀ ਮਾਂ ਆਸ਼ਾਪੁਰਾ ਦੇ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਨਾਲ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੋਦਰਾ ਮਾਤਾ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚੌਹਾਨ ਨੇ ਜਲੌਰ ਅਤੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਵੱਖਰੀ ਦਿਸ਼ਾ ਦਿੱਤੀ।
ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਇਸ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦਾ ਸਹੀ ਸਾਲ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ 8ਵੀਂ ਅਤੇ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਜਲੌਰ ਉੱਤੇ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਰਾ ਸ਼ਾਖਾ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਨਡੋਲ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਅਲਹਾਨਾ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਕੀਰਤੀਪਾਲ ਨੇ ਚੌਹਾਨਾਂ ਦੀ ਜਲੋਰ ਲਾਈਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ 1181 ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਰਾਂ ਤੋਂ ਇਸ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਨਾਮ ਸੋਂਗਾਰਾ ਰੱਖਿਆ। ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ, ਸਮਰਸਿਮ੍ਹਾ, 1182 ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਦਯਸਿਮ੍ਹਾ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣਿਆ। ਉਦਯਸਿਮ੍ਹਾ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਜਲੌਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੁਨਹਿਰੀ ਦੌਰ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਯੋਗ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਵੱਡੇ ਇਲਾਕੇ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਨਡੋਲ ਅਤੇ ਮੰਡੋਰ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ। 1228 ਵਿਚ ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼ ਨੇ ਜਾਲੋਰ ਦਾ ਚੱਕਰ ਲਗਾਇਆ ਪਰ ਉਦਯਸਿਮ੍ਹਾ ਨੇ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਚਾਚੀਗਦੇਵਾ ਅਤੇ ਸਮੰਤਸਿਮ੍ਹਾ ਬਣੇ। ਸਮੰਤਸਿਮ੍ਹਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦਾ ਪੁੱਤਰ ਕਨਹਦਦੇਵ ਜਲੌਰ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਬਣਿਆ।
ਕਨਹਦੇਦੇਵ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ, ਜਲੌਰ ਨੂੰ 1311 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸੁਲਤਾਨ ਅਲਾ ਉਦਦੀਨ ਖਿਲਜੀ ਨੇ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਸੀ।
ਜਾਲੋਰ ਨੂੰ ਰਤਲਾਮ ਦੇ ਰਾਠੌਰ ਦੁਆਰਾ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਜੋਧਪੁਰ ਰਾਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਰਿਹਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਗਿਆ।[1]
ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਆਕਰਸ਼ਣ[ਸੋਧੋ]
ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦਾ ਮਹਿਲ ਜਾਂ "ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਮਹਿਲ" ਹੁਣ ਵਿਰਾਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਵੱਡੀਆਂ ਚੱਟਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਬਣਤਰਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਖੰਡਰ ਸਮਰੂਪ ਕੰਧਾਂ ਬਚੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀਆਂ ਪੱਥਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਕਈ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਅਜੇ ਵੀ ਬਰਕਰਾਰ ਹਨ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਟੈਂਕੀਆਂ ਹਨ।
ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ[ਸੋਧੋ]
ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣਾ ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਰ ਹੈ, ਜੋ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਜਲੌਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਕਾਨ੍ਹਦੇਵ ਨੇ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ। ਜੋਧਪੁਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਮਹਾਂ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਜਲੰਧਰਨਾਥ ਦਾ ਸਮਾਧੀ ਮੰਦਰ ਬਣਾਇਆ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ 2005 ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀ ਸੰਤਨਾਥ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ ਸਾਰੀਆਂ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਮੰਦਰ ਦਾ ਦੁਬਾਰਾ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੰਬਾ ਮਾਤਾ, ਆਸ਼ਾਪੁਰੀ ਅਤੇ ਹਨੂੰਮਾਨ ਜੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਇੱਕ ਤੀਹਰਾ ਮੰਦਰ ਵੀ ਕਿਲੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਜੈਨ ਮੰਦਰ[ਸੋਧੋ]
ਜਲੌਰ ਜੈਨੀਆਂ ਲਈ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਦਿਨਾਥ, ਮਹਾਵੀਰ, ਪਾਰਸ਼ਵਨਾਥ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀਨਾਥ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਜੈਨ ਮੰਦਰ ਇੱਥੇ ਸਥਿਤ ਹਨ।
ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਮੰਦਿਰ ਆਦਿਨਾਥ ਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 8ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਮੰਡਪ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1182 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼੍ਰੀਮਾਲੀ ਵੈਸ਼ਯ ਯਸੋਵੀਰਾ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੰਦਿਰ ਹਨੇਰੇ ਕਿਲੇ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਅਤੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪੱਥਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ। ਚਿੱਟੇ ਸੰਗਮਰਮਰ ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ ਇਹ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਢਾਂਚਾ ਕਾਫੀ ਦੇਖਣਯੋਗ ਹੈ।
ਪਾਰਸ਼ਵਨਾਥ ਦਾ ਮੰਦਰ ਜਾਲੋਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਫਿਰ 1785 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਲ ਪੋਲ ਦੇ ਨੇੜੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਮਹਾਵੀਰ ਦੇ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਚੰਦਨਵਿਹਾਰ ਨਾਹਾਦਰਾਓ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਪ੍ਰਤਿਹਾਰ ਸ਼ਾਸਕ ਅਤੇ ਜੈਨ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਇੱਕ ਨਾਇਕ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਇਸਨੂੰ 14 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਸੀ।
ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਤਨਾਥ ਅਤੇ ਅਸ਼ਟਪਦਾਂ ਦੇ ਮੰਦਰ 13ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਸਨ।
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Rathors of Marwar pg.212