ਜੈ ਸਿੰਘ I
| ਜੈ ਸਿੰਘ I | |
|---|---|
| Raja of Amber | |
 ਰਾਜਾ ਜੈ ਸਿੰਘ I | |
| ਅੰਬਰ ਦਾ ਰਾਜਾ | |
| ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ | 13 ਦਸੰਬਰ 1621 – 28 ਅਗਸਤ 1667 |
| ਪੂਰਵ-ਅਧਿਕਾਰੀ | ਭਾਊ ਸਿੰਘ |
| ਵਾਰਸ | ਰਾਮ ਸਿੰਘ I |
| ਜਨਮ | 15 ਜੁਲਾਈ 1611 Amber, Kingdom of Amber (present-day ਰਾਜਸਥਾਨ, ਭਾਰਤ) |
| ਮੌਤ | 28 ਅਗਸਤ 1667 (ਉਮਰ 56) Burhanpur, Khandesh subah, Mughal Empire (present-day Madhya Pradesh, India) |
| ਜੀਵਨ-ਸਾਥੀ |
|
| ਔਲਾਦ |
|
| ਪਿਤਾ | ਰਾਜਾ ਮਹਾ ਸਿੰਘ[1] |
| ਮਾਤਾ | ਉਦੈ ਸਿੰਘ| ਦੀ ਦਮਯੰਤੀ |
| ਧਰਮ | ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ |
ਜੈ ਸਿੰਘ ਪਹਿਲਾ (15 ਜੁਲਾਈ 1611 - 28 ਅਗਸਤ 1667) ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਉਚ- ਜਰਨੈਲ ("ਮਿਰਜ਼ਾ ਰਾਜਾ") ਅਤੇ ਅੰਬਰ ਰਾਜ ਦਾ ਰਾਜਾ (ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜੈਪੁਰ ਕਿਹਾ ਗਿਆ) ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਪੂਰਵਗਾਮੀ ਉਸ ਦਾ ਚਾਚਾ, ਰਾਜਾ ਭਾਊ ਸਿੰਘ ਸੀ।
ਤਾਜਪੋਸ਼ੀ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਕਰੀਅਰ
[ਸੋਧੋ]
10 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਜੈ ਸਿੰਘ ਅੰਬਰ ਦਾ ਰਾਜਾ ਅਤੇ ਕਛਵਾਹਾ ਰਾਜਪੂਤ ਦਾ ਮੁਖੀ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਸ ਦਾ ਫੌਜੀ ਕੈਰੀਅਰ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਪੂਰੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜੈ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮਹਾਨਤਾ ਵੱਲ ਵਧਣ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ (1627) ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ 'ਤੇ ਹੋਇਆ। ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਦੀ ਇਸ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਡੈੱਕਨ ਵਿੱਚ ਜੈ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ, ਖਾਨ ਜਹਾਨ ਲੋਦੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਫਗਾਨ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਬਗਾਵਤ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਰਾਜਪੂਤ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਲਿਆਂਦਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਸ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਸਨੇ ਆਖਰਕਾਰ ਬਾਗੀਆਂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਲਈ ਜੈ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 4000 ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। 1636 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੇ ਦੱਖਣੀ ਸਲਤਨਤਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜੈ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੋਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ - ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸੇ ਸੈਨਾ ਨੂੰ ਗੋਂਡ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਫਲ ਉੱਦਮਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਲਈ ਜੈ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 5000 ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਦੇ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਤਰੱਕੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਚਤਸੂ (ਅਜਮੇਰ ਵਿੱਚ) ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੰਬਰ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਮੀਓ ਡਾਕੂ ਕਬੀਲਿਆਂ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ, ਜੈ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਦੇ ਰਾਜ ਦੇ ਆਕਾਰ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ। 1641 ਈ. ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜ ਮਊ-ਪੈਥਨ (ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼) ਦੇ ਰਾਜਾ ਜਗਤ ਸਿੰਘ ਪਠਾਣੀਆ ਦੀ ਬਗਾਵਤ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ।
ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆਈ ਅਭਿਆਨ
[ਸੋਧੋ]1638 ਵਿੱਚ ਕੰਧਾਰ ਦਾ ਕਿਲ੍ਹਾ ਇਸ ਦੇ ਸਫਾਵਿਦ ਫਾਰਸੀ ਕਮਾਂਡਰ ਅਲੀ ਮਰਦਾਨ ਖਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸ਼ੁਜਾ, ਜੈ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ, ਇਸ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸਪੁਰਦਗੀ ਲੈਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਇਸ ਕੰਮ ਵਿਚ ਦਖ਼ਲ ਦੇਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਨੇ ਕਾਬੁਲ ਵਿਚ 50,000 ਤਕੜੀ ਫ਼ੌਜ ਇਕੱਠੀ ਕਰ ਲਈ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਜੈ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਤੋਂ ਮਿਰਜ਼ਾ ਰਾਜੇ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਉਪਾਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਕਬਰ ਦੁਆਰਾ ਅੰਬਰ ਦੇ ਆਪਣੇ ਦਾਦਾ ਰਾਜਾ ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਪਹਿਲੇ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।
1647 ਈ. ਵਿੱਚ ਜੈ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਬਲਖ ਅਤੇ ਬਦਾਖਸ਼ਾਨ ਉੱਤੇ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ।
ਮੁਗਲ ਭਵਨ ਨਿਰਮਾਣ ਕਲਾ
[ਸੋਧੋ]1657 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਿਮਾਰ ਹੋ ਗਿਆ, ਇਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਕਿ ਉਹ ਅਸਮਰੱਥ ਹੋ ਗਿਆ। ਦਾਰਾ ਦੇ ਤਿੰਨ ਛੋਟੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਗੱਦੀ ਹਥਿਆਉਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕੀਤੀ। ਬੰਗਾਲ ਵਿਚ ਸ਼ਾਹ ਸ਼ੁਜਾ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿਚ ਮੁਰਾਦ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਦਾ ਤਾਜ ਪਹਿਨਾਇਆ, ਪਰ ਚਲਾਕ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਇਸਲਾਮ ਦੀ ਖਾਤਰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੇ ਆਪਣੇ ਇਰਾਦੇ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੀਹਰੇ ਖਤਰਿਆਂ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ, ਦਾਰਾ ਸ਼ਿਕੋਹ ਨੂੰ ਹੁਣ ਜੈ ਸਿੰਘ ਦੀ ਯਾਦ ਆ ਗਈ - ਰਾਜਪੂਤ ਮੁਖੀ ਨੂੰ 6000 ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦਾਰਾ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸੁਲੇਮਾਨ ਅਤੇ ਅਫਗਾਨ ਜਨਰਲ ਦਿਲੇਰ ਖਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ।
ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ
[ਸੋਧੋ]ਜੈ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਦੋ ਮੁੱਖ ਰਾਣੀਆਂ ਰਾਣੀ ਸੁਕਮਤੀ ਅਤੇ ਰਾਜੀਬਾ ਬਾਈ ਅਤੇ 7 ਬੱਚੇ ਸਨ; 5 ਧੀਆਂ ਅਤੇ 2 ਪੁੱਤਰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਪਹਿਲਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Sarkar, J. N. (1994) [1984]. A History of Jaipur (Reprinted ed.). Orient Longman. p. 99. ISBN 81-250-0333-9.