ਦੁਆਬੀ
| ਦੁਆਬੀ ਪੰਜਾਬੀ | |
|---|---|
| ਜੱਦੀ ਬੁਲਾਰੇ | ਦੁਆਬਾ, ਚੜ੍ਹਦਾ ਪੰਜਾਬ and ਲਹਿੰਦਾ ਪੰਜਾਬ |
| ਇਲਾਕਾ | ਪੰਜਾਬ |
ਹਿੰਦ-ਯੂਰਪੀ
| |
| ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਕੋਡ | |
| ਆਈ.ਐਸ.ਓ 639-3 | – |
| ਤਸਵੀਰ:ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਲਹਿਜੇ.jpg | |
ਦੁਆਬੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਲਹਿਜਾ ਹੈ। ਇਹਦਾ ਨਾਂ ਇਹਦੇ ਬੋਲੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਮੁੱਢਲੇ ਇਲਾਕੇ ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਪਿਆ ਹੈ। 'ਦੁਆਬਾ' ਲਫ਼ਜ਼ ਦਾ ਮਤਲਬ 'ਦੋ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚਲੇ ਧਰਤ' ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਲਹਿਜਾ ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਬਿਆਸ ਦੇ ਵਿੱਚਲੇ ਦੁਆਬ ਵਿੱਚ ਬੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹਦਾ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਬੋਲਣ ਦਾ ਕਾਰਣ ਸੰਨ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਪੈਰੋਲ ਹੈ। ਇਹ ਲਹਿਜਾ ਹੁਣ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ, ਜਲੰਧਰ, ਕਪੂਰਥਲਾ ਅਤੇ ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਦੋਨਾ, ਮੰਜਕੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਹ ਲਹਿਜਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਟੋਬਾ ਟੇਕ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਫ਼ੈਸਲਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਬੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਮੀਖਿਆ
[ਸੋਧੋ]ਦੁਆਬੇ ਦੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪਾਸੇ ਦੀ ਦੁਆਬੀ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹਾ ਮਲਵਈ ਦਾ ਅਸਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਥੋੜ੍ਹਾਂ-ਥੋੜ੍ਹਾ ਪਹਾੜੀ ਨਾਲ਼ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਦੁਆਬੀ ਲਹਿਜੇ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜਿਹੜੀਆਂ ਇਹਨੂੰ ਬਾਕੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲਹਿਜਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਉਹ ਇਹ ਹਨ:
ਵਿਅੰਜਣ
[ਸੋਧੋ]| ਵਿਅੰਜਨ | ਦੁਆਬੀ ਸ਼ਬਦ | ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਨੁਵਾਦ |
|---|---|---|
| p ਫਰਮਾ:Angbr | / pəl / pəl / | 'ਪਲ' (पल) |
| pʰ ਫਰਮਾ:Angbr | / pʰəl / pʰəl / | 'ਫਲ' (ਫਲ) |
| b ਫਰਮਾ:Angbr | / baːlɳ / | 'ਲੱਕੜ' |
| t̪ ਫਰਮਾ:Angbr | / taːɾ / | 'ਤਾਰ' (ਤਾਰ) |
| t̪ʰ ਫਰਮਾ:Angbr | / tʰaːl / | 'ਗੋਲ ਟਰੇ' (ਥਾਲ) |
| d̪ ਫਰਮਾ:Angbr | / daːl / | 'ਨਬਜ਼' |
| ʈ | / / ʈaːl / | 'ileੇਰ' |
| ʈʰ | / ʈʰiːk / | 'ਸਹੀ' (ਠੀਕ ਹੈ) |
| ɖ | / ɖaːk / | 'ਮੇਲ' (ਡਾਕ) |
| t͡ʃʰ ਫਰਮਾ:Angbr | / t͡ʃʰəp / | 'ਛਾਪ' (ਛਾਪ) |
| d͡ʒ ਫਰਮਾ:Angbr | / dʒoːk / | ਜੈਕ (ਜੋਕ) |
| k ਫਰਮਾ:Angbr | / kaːɡ / | 'ਕਾਂ' (ਕਾਂ) |
| kʰ ਫਰਮਾ:Angbr | / kʰoːl / | 'ਖੁੱਲਾ' |
| ɡ | / ɡaːɭ / | 'ਬਦਸਲੂਕੀ' (ਗਾਲ) |
| m ਫਰਮਾ:Angbr | / moːɾ / | 'ਮੋਰ' |
| n ਫਰਮਾ:Angbr | / nəɾ / | 'ਮਰਦ' |
| ɳ * ਫਰਮਾ:Angbr | / ɦoɳ / | 'ਹੁਣ' (ਹੁਣ) |
| l ਫਰਮਾ:Angbr | / laːl / | 'ਲਾਲ' (ਲਾਲ) |
| ਫਰਮਾ:PUA * ਫਰਮਾ:Angbr | / koːਫਰਮਾ:PUA / | 'ਨੇੜੇ' (ਕੋਲ਼ੇ) |
| s ਫਰਮਾ:Angbr | / soɳ / | 'ਸੁਣੋ' () |
| ʃ | / ʃeːɾ / | 'ਸ਼ੇਰ' (ਸ਼ੇਰ) |
| z ਫਰਮਾ:Angbr | / zoːɾ / | 'ਤਾਕਤ' (ਜ਼ੋਰ) |
| f ਫਰਮਾ:Angbr | / fəslə / | 'ਦੂਰੀ' |
| ɦ | / ɦoːɾ / | 'ਹੋਰ' (ਹੋਰ) |
| ɾ | / ɾoːɡ / | 'ਬਿਮਾਰੀ' |
| ɽ * ਫਰਮਾ:Angbr | / pɪɽ / | 'ਦਰਦ' (ਪੀੜ) |
ਸਵਰ
[ਸੋਧੋ]ਦੁਆਬੀ ਦੇ ਵਿੱਚ 10 ਸਵਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ /ə, ɪ, ʊ, aː, ɛː, eː, iː, ɔː, oː, uː/ ਹਨ।
ਦੋਆਬੀ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ; ਦੱਬੀਓ ਹੋਈ, ਵਿੱਚਲੀ ਅਤੇ ਉੱਚੀ।
ਹੋਰ ਸੁਪਰੇਸੇਗਮੈਂਟਲ ਫੋਨਮੇਸ
[ਸੋਧੋ]ਦੁਆਬੀ ਵਿਚ ਧੁਨ, ਤਣਾਅ ਅਤੇ ਨੱਕ ਦੀਆਂ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਫੋਨਮਿਕ ਹਨ.
ਸੁਰ
[ਸੋਧੋ]ਦੁਆਬੀ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨੇ ਸੁਰ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
| ਸੁਰ | ਸ਼ਬਦ |
|---|---|
| ਲਹਿੰਦੀ | ਭਾ |
| ਪੱਧਰੀ | ਪਾ |
| ਚੜ੍ਹਦੀ | ਪਾਹ |
ਦਬਾਅ
[ਸੋਧੋ]ਦੁਆਬੀ ਵਿੱਚ ਦਬਾਅ ਨੂੰ ਦੋ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਿੰਗੈਟਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਅਤੇ ਪੈਰਾਡੈਗਟਿਕਲੀ ਤੌਰ ਤੇ.
ਸਿੰਟੈਗਟੋਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ, ਤਣਾਅ-ਪਰਿਵਰਤਨ ਨਾਲ ਲਫ਼ਜ਼ ਦਾ ਮਤਲਬ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਤਣਾਅ ਅਕਸਰ ਆਥੋਗ੍ਰਾਫਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨਬੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਕਿਸੇ ਵੀ ਧੁਨ ਨੂੰ ਦਬਾਅ ਵਾਲੇ ਸਿਲੇਬਲ ਵਿਚ ਬਦਲ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਦੁਆਬੀਏ 'ਵ' ਅੱਖਰ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦੇ ਅਤੇ ਇਹਨੂੰ 'ਬ' ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 'ਵੱਡਾ' ਨੂੰ 'ਬੱਡਾ'। ਕਈ ਵਾਰ ਉਹ 'ਵ' ਦੀ ਥਾਂ 'ਓ' ਦੀ ਵੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 'ਖਵਾਬ' ਨੂੰ 'ਖੁਆਬ' ਆਖਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਵੇਲੇ 'ਉ' ਨੂੰ ਵੀ 'ਓ' ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ 'ਖੁਸ਼' ਨੂੰ 'ਖੋਸ਼'। ਦੁਆਬੀ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ 'ਿ' ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਥਾਂ 'ੇ' ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ 'ਖਿੱਚ' ਨੂੰ 'ਖੇੱਚ' ਅਤੇ 'ਵਿੱਚ' ਨੂੰ 'ਬੇੱਚ'।
ਗੁਣ
[ਸੋਧੋ]ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ
[ਸੋਧੋ]ਦੁਆਬੀਏ 'ਜ਼' ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਗੌਲਦੇ ਅਤੇ ਉਹ ਇਹਦੀ ਥਾਂ 'ਜ' ਵਰਤਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਲਹਿਜੇ ਵਿੱਚ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ 'ਜ਼' ਮੁੱਢ ਤੋਂ ਹੀ ਵਸਨੀਕੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਬੋਲਿਆ ਜਾਂਦਾ, ਇਹ ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਵਿੱਚੋਂ ਆਇਆ ਹੈ।
ਵਾਕ ਬਣਤਰ
[ਸੋਧੋ]ਦੋਆਬੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ "ਹ" (ਮੌਜੂਦਾ ਤਣਾਅ) ਅਤੇ "ਸਾਨ" ਜਾਂ "ਸੀ" (ਪਿਛਲੇ ਤਣਾਅ) ਦੀ ਬਜਾਏ "ਆ" (ਮੌਜੂਦਾ ਤਣਾਅ) ਅਤੇ "ਸਿਗੇ" (ਪਿਛਲੇ —tense) ਦੇ ਨਾਲ ਅੰਤਮ ਵਾਕ ਹਨ. ਦੋਆਬੀ ਵਿਚ “ਇਦਾਨ”, “ਜਿੱਦਣ”, “ਕਿਦਾਨ” ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਐਡਵਰਜਜ ਹਨ ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਵੱਕਾਰੀ ਬੋਲੀ, ਮਾਝੀ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ “ਇੰਜ / ਅਸਟਾਰਨ”, “ਜਸਟਾਰਨ”, ਕਿਸਤਾਰਨ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਉਲਟ ਹਨ।