ਬਹਿਣਾਬਾਈ
ਬਹਿਣਾਬਾਈ | |
|---|---|
| ਜਨਮ | 1628 ਦੇਵਗਾਂਵ ਰੰਗਾੜੀ ਨੇੜੇ ਏਲੋਰਾ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਭਾਰਤ |
| ਮੌਤ | 1700 (ਉਮਰ 71–72) |
| ਦਫ਼ਨਾਉਣ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ | ਸ਼ਿਵੂਰ, ਔਰੰਗਾਬਾਦ |
| ਸਨਮਾਨ | ਸੰਤ |
ਬਹਿਣਾਬਾਈ (ID1) AD ਜਾਂ ਬਹਿਣਾ ਜਾਂ ਬਹਿਣੀ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਇੱਕ ਵਰਕਰੀ ਔਰਤ-ਸੰਤ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵਰਕਰੀ ਕਵੀ-ਸੰਤ ਤੁਕਾਰਾਮ ਦੀ ਚੇਲਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਬਹਿਣਾਬਾਈ ਦਾ ਵਿਆਹ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਧੁਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬਚਪਨ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਦੇ ਹੋਏ ਬਿਤਾਇਆ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਆਤਮਮਾਨਿਵੇਦਨਾ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਬੱਛੇ ਦੇ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਨੁਭਵਾਂ ਅਤੇ ਵਾਰਕਰੀ ਦੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਦੇਵਤਾ ਵਿਥੋਬਾ ਅਤੇ ਤੁਕਾਰਾਮ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋਣ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਝੁਕਾਅ ਨੂੰ ਨਫ਼ਰਤ ਕੀਤੀ ਪਰ ਜਿਸ ਨੇ ਆਖਰਕਾਰ ਉਸ ਦੀ ਭਗਤੀ ਦੇ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਮਾਰਗ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਉਲਟ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂ ਰੱਬ ਲਈ ਆਪਣੀ ਵਿਆਹੁਤਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਤਿਆਗ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਬਹਿਣਾਬਾਈ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਆਹੁਤਾ ਰਹੀ।
ਬਹਿਣਾਬਾਈ ਦੀਆਂ ਅਭੰਗਾ ਰਚਨਾਵਾਂ, ਮਰਾਠੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਵਿਆਹੁਤਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਔਰਤ ਦੇ ਜਨਮ ਦੇ ਅਫ਼ਸੋਸ ਉੱਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਹਨ। ਬਹਿਣਾਬਾਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੇ ਕਰਤੱਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿੱਥੋਬਾ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਭਗਤੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਟੁੱਟੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਅਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਪ੍ਰਤੀ ਉਸ ਦੀ ਭਗਤੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਉਸ ਦੇ ਸਮਝੌਤੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ
[ਸੋਧੋ]ਬਹਿਣਾਬਾਈ ਨੇ ਆਤਮ-ਜੀਵਨੀ ਸੰਬੰਧੀ ਰਚਨਾ ਆਤਮ-ਮਨਿਵੇਦਨਾ ਜਾਂ ਬਹਿਣੀਬਾਈ ਗਾਥਾ ਲਿਖੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੇ ਮੌਜੂਦਾ ਜਨਮ ਦਾ ਸਗੋਂ ਪਿਛਲੇ ਬਾਰਾਂ ਜਨਮ ਦਾ ਵੀ ਵਰਣਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।[1][2][3] ਕੁੱਲ 473 ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲੀਆਂ 78 ਆਇਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਜੀਵਨ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਦੇਵਗਾਓਂ (ਰੰਗਰੀ) ਜਾਂ ਦੇਵਗਾਓਂ, ਉੱਤਰੀ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਏਲੋਰਾ ਜਾਂ ਵੇਰੂਲ ਦੇ ਨੇਡ਼ੇ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਬਚਪਨ ਬਿਤਾਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ, ਔਦੇਵ ਕੁਲਕਰਨੀ ਅਤੇ ਜਾਨਕੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਸਨ, ਹਿੰਦੂ ਪੁਜਾਰੀ ਵਰਗ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਬੱਚੇ ਬਹਿਣਾਬਾਈ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਕਿਸਮਤ ਦਾ ਮੋਹਰੀ ਮੰਨਦੇ ਸਨ। ਬਹਿਣਾਬਾਈ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਖੇਡਦੇ ਹੋਏ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਮਾਂ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।[1][4]
ਬਹਿਣਾਬਾਈ ਦਾ ਵਿਆਹ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤੀਹ ਸਾਲਾ ਵਿਧੁਰ ਗੰਗਾਧਰ ਪਾਠਕ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਇੱਕ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ "ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਗਹਿਣਾ" ਦੱਸਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਰਿਵਾਜ ਅਨੁਸਾਰ ਜਵਾਨੀ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਦੀ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਮਾਪਿਆਂ ਨਾਲ ਰਹੀ। ਜਦੋਂ ਬਹਿਨਾਬਾਈ ਲਗਭਗ ਨੌਂ ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਅਤੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰਕ ਝਗਡ਼ੇ ਕਾਰਨ ਦੇਵਗਾਓਂ ਛੱਡਣਾ ਪਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨਾਲ ਗੋਦਾਵਰੀ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਭਟਕਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਅਨਾਜ ਦੀ ਭੀਖ ਮੰਗਦੇ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਟਕਦੇ ਹੋਏ ਪਵਿੱਤਰ ਲੋਕ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਪੰਢਰਪੁਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਵਿਥੋਬਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਦਰ ਹੈ। ਗਿਆਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਕੋਲਹਾਪੁਰ ਵਿੱਚ ਸੈਟਲ ਹੋ ਗਈ।[1][4] ਇਸ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ "ਵਿਆਹੁਤਾ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ", ਪਰ ਉਹ ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੀ।[5]
ਬਾਅਦ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ
[ਸੋਧੋ]
ਕੋਲਹਾਪੁਰ ਵਿੱਚ, ਬਹਿਣਾਬਾਈ ਨੂੰ ਹਰੀ-ਕੀਰਤਨ ਗੀਤਾਂ ਅਤੇ ਗ੍ਰੰਥ ਭਗਵਤ ਪੁਰਾਣ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[4] ਇੱਥੇ ਬਹਿਣਾਬਾਈ ਦੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗਾਂ ਤੋਹਫ਼ੇ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਇੱਕ ਬੱਛੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਬਹਿਣਾਬਾਈ ਬੱਛੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਵਾਰਕਰੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਬੱਛਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਯੋਗਿਕ ਇਕਾਗਰਤਾ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਅਵਸਥਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਨੁਕਸ ਕਾਰਨ, ਇੱਕ ਬੱਛੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਲੈਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1] ਬਹਿਣਾਬਾਈ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਬੱਛਾ ਉਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ-ਪਿੱਛੇ ਹੁੰਦਾ। ਬਹਿਣਾਬਾਈ ਬੱਛੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਵਾਮੀ ਜੈਰਾਮ ਦੇ ਕੀਰਤਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ। ਜੈਰਾਮ ਨੇ ਬੱਛੇ ਅਤੇ ਬਹਿਣਾਬਾਈ ਦੇ ਸਿਰ ਥਪਥਪਾਇਆ। ਜਦੋਂ ਬਹਿਣਾਬਾਈ ਦੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਇਸ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਬਹਿਣਾਬਾਈ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਤੋਂ ਖਿੱਚਿਆ, ਕੁੱਟਿਆ ਅਤੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬੱਛੇ ਅਤੇ ਗਾਂ ਨੇ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਬੱਛੇ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਦੇ ਦਫ਼ਨਾਉਣ ਵੇਲੇ ਬਹਿਣਾਬਾਈ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਬੇਹੋਸ਼ ਰਹੀ। ਉਹ ਵਰਕਰੀ ਦੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਦੇਵਤਾ ਵਿਥੋਬਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਮਕਾਲੀ ਕਵੀ-ਸੰਤ ਤੁਕਾਰਾਮ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨਾਲ ਜਾਗ ਪਈ। ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੂੰ ਜੋਡ਼ੀ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬੱਛੇ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਦੁੱਖ ਤੋਂ ਮੁਡ਼ ਸੁਰਜੀਤ ਕੀਤਾ।[6] ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਤੁਕਾਰਾਮ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਖੁਆਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ "ਰਾਮ-ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ-ਹਰੀ" ਮੰਤਰ ਸਿਖਾਇਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਹਿਣਾਬਾਈ ਨੇ ਤੁਕਾਰਾਮ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੁਰੂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ।[7] ਉਸ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਤੁਕਾਰਾਮ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਭਗਤੀ ਦੇ ਮਾਰਗ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਥੋਬਾ ਦਾ ਨਾਮ ਪਡ਼੍ਹਨ ਦੀ ਹਦਾਇਤ ਦਿੱਤੀ।[5] ਕੁਝ ਲੋਕ ਉਸ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਨੂੰ ਪਾਗਲਪਨ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਮੰਨਦੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਸਰੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਤ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਸਮਝਦੇ ਸਨ।[8]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 Tharu & Lalita 1991, p. 108 ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "Tharu108" defined multiple times with different content - ↑ For account of her previous lives, see Feldhaus 1982
- ↑ For complete English translation of Bahinabai's abhangas see Bahinabai: A Translation of Her autobiography and Verses by Justin E. Abbot (Poona, Scottish Mission, 1929). Some verses are given in Tharu & Lalita 1991
- ↑ 4.0 4.1 4.2 Anandkar 1979, p. 64 ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "Anandkar64" defined multiple times with different content - ↑ 5.0 5.1 Aklujkar 2005 ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "Aklujkar121" defined multiple times with different content - ↑ Feldhaus 1982
- ↑ Anandkar 1979
- ↑ Anandkar 1979, p. 67
ਨੋਟਸ
[ਸੋਧੋ]- Aklujkar, Vidyut (2005). "5: Between Pestle and Mortar: Women in Marathi Sant tradition". In Sharma, Arvind (ed.). Goddesses and women in the Indic religious tradition. The Netherlands: Koninklijke Brill. pp. 105–130. ISBN 9789004124660.
- Anandkar, Piroj (1979). "IX: Bahinabai". Women Saints of East and West. Hollywood, CA: Vedanta Press. pp. 64–72. ISBN 0-87481-036-1. LCCN 79065731.
- Feldhaus, Anne (December 1, 1982). "Bahiṇā Bāī: Wife and Saint". Journal of the American Academy of Religion. 50 (4). Oxford University Press: 591–604. doi:10.1093/jaarel/l.4.591. JSTOR 1462944.
- Pandharipande, Rajeshwari V. (2000). "V: Janabai: A Woman Saint of India". In Sharma, Arvind (ed.). Women Saints in World Religions. State University of New York Press. pp. 145–180. ISBN 9780791446195.
- Tharu, Susie J.; Lalita, K., eds. (1991). "Bahinabai (1628-1700) Marathi". Women Writing in India: 600 B.C. to the Present. Vol. 1. New York: Feminist Press. pp. 107–115. ISBN 9781558610279.