ਬਿਸ਼ਨੋਈ ਪੰਥ
| ਬਿਸ਼ਨੋਈ | ||
|---|---|---|
|
| ||
| ਵਰਗੀਕਰਨ | ਵੈਸ਼ਨਵਵਾਦ ਦਾ ਉਪ ਸੰਪਰਦਾ | |
| ਗੁਰੂ | ਗੁਰੂ ਜੰਭੇਸ਼ਵਰ | |
| ਧਰਮ | ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ | |
| ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ | ਮਾਰਵਾੜੀ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ਬਾਗੜੀ ਹਿੰਦੀ ਹਰਿਆਣਵੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ | |
| ਦੇਸ਼ | ਭਾਰਤ | |
| ਇਲਾਕੇ | ਮੁੱਖ: ਰਾਜਸਥਾਨ ਹੋਰ: ਹਰਿਆਣਾ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਪੰਜਾਬ ਗੁਜਰਾਤ | |
| ਖੇਤਰ | ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ | |
| ਜਨ ਸੰਖਿਆ | ਲਗਭਗ 1500000 | |
ਬਿਸ਼ਨੋਈ ਪੰਥ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਨੋਈ ਪੰਥ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਪੰਥ (ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਪਰਦਾ) ਹੈ ਜੋ ਪੱਛਮੀ ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੰਭੇਸ਼ਵਰ (ਗੁਰੂ ਜੰਭੋਜੀ, ਗੁਰੂ ਜੰਭਾ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) (1451-1536) ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ 29 ਨਿਆਮਾਂ (ਸਿਧਾਂਤ/ਹੁਕਮਾਂ) ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹੈ।[1][2][3][4] 2010 ਤੱਕ, ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਬਿਸ਼ਨੋਈ ਪੰਥ ਦੇ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 600,000 ਅਨੁਯਾਈ ਹਨ।[5] ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਜੰਭੇਸ਼ਵਰ ਨੇ 1485 ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਥਲ ਢੋਰਾ ਵਿਖੇ ਸੰਪਰਦਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 120 ਸ਼ਬਦ ਹਨ, ਨੂੰ ਸ਼ਬਦਵਾਣੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਅਗਲੇ 51 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਜੰਭੋਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਰੱਖਿਅਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।[6][7] ਬਿਸ਼ਨੋਈ ਸੰਪਰਦਾ ਨੇ ਜਾਟਾਂ, ਬਾਣੀਆਂ, ਚਰਨਾਂ, ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਸਮੇਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ।[8][9][10]
ਇਤਿਹਾਸ
[ਸੋਧੋ]ਬਿਸ਼ਨੋਈ ਧਰਮ ਦੀ ਨੀਂਹ ਗੁਰੂ ਜੰਭੇਸ਼ਵਰ ਨੇ ਬੀਕਾਨੇਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਸੀ।
29 ਨਿਯਮ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਹਨ
[ਸੋਧੋ]ਬਿਸ਼ਨੋਈਆਂ ਦੇ 29 ਸਿਧਾਂਤ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ:[11][12]
- ਤੀਹ ਦਿਨ ਸੂਤਕ
- ਪੰਜ ਦਿਨ ਦਾ ਰਜਸਵਲਾ
- ਸਵੇਰੇ ਇਸਨਾਨ ਕਰਨਾ
- ਸ਼ੀਲ, ਸੰਤੋਸ਼, ਸੂਚੀ ਰੱਖਣਾ
- ਸਵੇਰੇ ਸ਼ਾਮ ਸੰਧਿਆ ਕਰਨਾ
- ਸੰਝ ਆਰਤੀ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਗੁਣ ਗਾਉਣਾ
- ਸਵੇਰ ਸਮੇਂ ਹਵਨ ਕਰਨਾ
- ਪਾਣੀ ਛਾਣ ਕੇ ਪੀਣਾ ਅਤੇ ਬਾਣੀ ਸ਼ੁੱਧ ਬੋਲਣਾ
- ਬਾਲਣ ਬੀਨਕਰ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਛਾਣਕਰ ਪੀਣਾ
- ਮਾਫੀ ਸਹਨਸ਼ੀਲਤਾ ਰੱਖਣਾ
- ਦਇਆ-ਨਿਮਰ ਭਾਵ ਨਾਲ ਰਹਿਣਾ
- ਚੋਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ
- ਨਿੰਦਿਆ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ
- ਝੂਠ ਨਹੀਂ ਬੋਲਣਾ
- ਵਾਦ ਵਿਵਾਦ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ
- ਮੱਸਿਆ ਦਾ ਵਰਤ ਰੱਖਣਾ
- ਭਜਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦਾ ਕਰਨਾ
- ਪ੍ਰਾਣੀ ਮਾਤਰ ਤੇ ਦਇਆ ਕਰਨਾ
- ਹਰੇ ਰੁੱਖ ਨਹੀਂ ਕੱਟਣਾ
- ਅਜਰ ਨੂੰ ਜਰਨਾ
- ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਰਸੋਈ ਪਕਾਉਣਾ
- ਥਾਟ ਅਮਰ ਰੱਖਣਾ
- ਬੈਲ ਨੂੰ ਖੱਸੀ ਨਾ ਕਰਨਾ
- ਅਮਲ ਨਹੀਂ ਖਾਣਾ
- ਤੰਬਾਕੂ ਨਹੀਂ ਖਾਣਾ ਅਤੇ ਪੀਣਾ
- ਭੰਗ ਨਹੀਂ ਪੀਣਾ
- ਮਦਪਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ
- ਮਾਸ ਨਹੀਂ ਖਾਣਾ
- ਨੀਲੇ ਬਸਤਰ ਨਹੀਂ ਧਾਰਨ ਕਰਨਾ
ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ
[ਸੋਧੋ]ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ "The Desert Dwellers of Rajasthan – bishnoi and Bhil people". 2004. Archived from the original on 16 December 2019. Retrieved 19 Mar 2016.
- ↑ "India's Bishnoi community: The original eco-warriors". Deccan Herald (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 2022-12-01. Retrieved 2023-05-17.
- ↑ "Bishnoi community outraged over serving deer to cheetahs, threatens nation-wide protest as it writes to PM Modi". TimesNow (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 2022-09-20. Retrieved 2023-05-17.
- ↑ Kapur, Akash (2010-10-07). "A Hindu Sect Devoted to the Environment". The New York Times (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). ISSN 0362-4331. Retrieved 2023-05-17.
- ↑ Akash Kapur, A Hindu Sect Devoted to the Environment, New York Times, 8 Oct 2010.
- ↑ "When Amrita Devi and 362 Bishnois sacrificed their lives for the Khejri tree". Sahapedia (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2021-06-01.
- ↑ Devi, Parnashree (2012-10-13). "Bishnoi Community : The Ecologist". My Travel Diary (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਬਰਤਾਨਵੀ)). Retrieved 2021-06-01.
- ↑ Haryana State Gazetteer: Lacks special title (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Haryana Gazetteers Organisation, Revenue Department. 2001.
- ↑ Srivastava, Vinay Kumar (1997). Religious Renunciation of a Pastoral People (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-564121-9.
- ↑ Singh, Neha (2023-03-15). "Bishnoi Community: 10 Things you need to know about India's original eco-warriors". NewsroomPost (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). Retrieved 2023-05-17.
- ↑ "Bishnoi Samaj, Rajasthan, India".
- ↑ "Bishnois raise concern over felling of Khejri trees". Hindustan Times (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 2023-04-12. Retrieved 2023-05-17.
ਹੋਰ ਪੜ੍ਹੋ
[ਸੋਧੋ]
- "Temple Profile: Mandir Shri Jambho J". Government of Rajasthan. Archived from the original on 19 September 2014. Retrieved 2014-07-27.
- Chandla, M. S. (1998). Jambhoji: Messiah of the Thar Desert. Aurva Publications.
- Chandla, M. S. (2001). The Bishnois: Wildlife Protection - An Article of Faith (PDF). Aurva Publications.[permanent dead link][permanent dead link]
- Jain, Pankaj (2011). Dharma and Ecology of Hindu Communities: Sustenance and Sustainability.
- Chaturvedi, Neekee (2018). Cultural tourism and Bishnois of Rajasthan. Jaipur: University of Rajasthan. Department of History & Indian Culture. ISBN 978-93-87297-12-8. OCLC 1035321182.