ਬੂੰਦ ਔਰ ਸਮੁੰਦਰ
ਬੂੰਦ ਔਰ ਸਮੁੰਦਰ ਭਾਰਤੀ ਦੇ ਉਘੇ ਨਾਵਲਕਾਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਲਾਲ ਨਾਗਰ ਦਾ 1956 ਦਾ ਹਿੰਦੀ ਨਾਵਲ ਹੈ। ਇਹ ਨਾਵਲ ਲੇਖਕ ਦੇ ਜੱਦੀ ਸ਼ਹਿਰ ਲਖਨਊ ਦੇ ਮੱਧ-ਵਰਗੀ ਵਾਸਿੰਦਿਆਂ ਦਾ ਕਲਾਤਮਕ ਚਿਤਰਣ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।[1][2][3]
ਜਾਣ-ਪਛਾਣ[ਸੋਧੋ]
ਬੂੰਦ ਔਰ ਸਮੁੰਦਰ ਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇ ਪੱਖੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਲਾਲ ਨਾਗਰ ਦਾ ਮਹਾਨ ਨਾਵਲ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[4] ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1956 ਵਿੱਚ ਕਿਤਾਬ ਮਹਿਲ, ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਰਾਜਕਮਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਨੇ ਪੇਪਰਬੈਕ ਵਿੱਚ 1998 ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ।[5]
ਥੀਮ[ਸੋਧੋ]
ਬੂੰਦ ਔਰ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ 'ਬੂੰਦ' ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਅਤੇ 'ਸਮੁੰਦਰ' ਸਮਾਜ ਦਾ ਲਖਾਇਕ ਹੈ।[6] ਇਕ ਹੋਰ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਇਸ ਨਾਮ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਵਾਦ ਸਾਰਥਕ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਨੇ ਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਕਹਾਣੀ ਖੇਤਰ ਲਈ ਲਖਨਊ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਚੌਕ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਗਲੀਆਂ।[7] ਇੱਕ ਮੁਹੱਲੇ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਕਈ ਰੂਪ ਦਿਖਾਏ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ‘ਬੂੰਦ’ ਰਾਹੀਂ ‘ਸਮੁੰਦਰ’ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਆਪਸੀ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਪਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚਲਾ ਸਮਾਜ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਦਾ ਹੈ। ਨਾਗਰ ਨੇ ਲਖਨਊ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁਹੱਲਾ ਚੌਕ `ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ ਵਾਲੇ ਪਾਤਰ ਹਨ- ਸੱਜਣ, ਵੈਂਕਨੀਆ, ਮਹੀਪਾਲ ਅਤੇ ਨਗੀਨ ਚੰਦ ਜੈਨ ਉਰਫ ਕਰਨਲ। ਇੱਕ ਸੱਜਣ ਕਲਾਕਾਰ ਹੈ, ਇੱਕ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਹੈ। ਵੈਂਕਣਿਆ ਇੱਕ ਸਰਗਰਮ ਚੇਤੰਨ ਮੁਟਿਆਰ ਹੈ ਜੋ ਸੁਤੰਤਰ ਇੱਛਾ ਦੀ ਘਸੀ ਪਿਟੀ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਮਹੀਪਾਲ ਸਮਾਜਵਾਦ ਦਾ ਢੌਂਗ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਕਿਰਿਆ ਲੇਖਕ ਹੈ ਅਤੇ ਨਗੀਨਚੰਦ ਜੈਨ ਉਰਫ ਕਰਨਲ, ਇੱਕ ਵਪਾਰੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇੱਕ ਸਰਗਰਮ ਵਰਕਰ ਹੈ ਜੋ ਦੱਬੇ-ਕੁਚਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਭ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੁਰਾਤਨਤਾ, ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਅਤਿ ਦੀ ਤੀਖਣਤਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸ਼ੁੱਧ ਰਹਿਮ ਅਤੇ ਬੇਰੋਕ ਜਾਇਜ਼ ਸਮਰਥਨ ਦਾ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪਾਤਰ ਨਾਵਲ ਦਾ ਧੁਰਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[8] ਸੱਜਣ ਸੇਠ ਕੰਨੋਮਲ ਦਾ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਪੋਤਾ ਹੈ। ਅੱਠ ਸੌ ਰੁਪਏ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਕਿਰਾਏ ਦੀ ਆਮਦਨ ਉਸ ਦੀ ਕਲਾਕਾਰੀ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਵਚ ਵਾਂਗ ਹੈ।[9] ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਜਾਇਦਾਦ ਹੈ, ਕਾਰ, ਬੰਗਲਾ ਅਤੇ ਨੌਕਰਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਫੌਜ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ ਐਸ਼ੋ-ਆਰਾਮ ਦੇ ਕੁਝ ਦੱਬੇ-ਕੁਚਲੇ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਹ ਲਗਜ਼ਰੀ ਤੋਂ ਪਰੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਚੌਂਕ ਵਿਚ ਇਕ ਕਮਰਾ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਇਕ ਨਵਾਂ ਆਯਾਮ ਦੇਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਤਾਈ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦੀ ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਤਾਈ ਸੱਜਣ ਨੂੰ ਜਵਾਈ ਅਤੇ ਵੈਂਕਣਿਆ ਨੂੰ ਨੂੰਹ ਸਮਝਦੀ ਹੈ।[10] ਵਿਰਸੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ ਜਗੀਰੂ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਸੱਜਣ ਵੈਂਕਣਿਆ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੁੜ ਉਸਾਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਤਬਦੀਲੀ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਵੈਂਕਣਿਆ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉਸ ਵਿਚ ਕਈ ਬਦਲਾਅ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਵੈਂਕਣਿਆ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਅੰਤਰਜਾਤੀ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਘਟਨਾਵਾਂ ਕਾਰਨ ਉਹ ਔਰਤ ਦੀ ਕਿਸਮਤ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਸਵਾਲਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ "Boond Aur Samudr". Pustak. Archived from the original on 14 June 2020.
{{cite web}}:|archive-date=/|archive-url=timestamp mismatch; 3 ਜੂਨ 2020 suggested (help) - ↑ "Boond Aur Samudr". free journal. Archived from the original on 14 June 2020.
{{cite web}}:|archive-date=/|archive-url=timestamp mismatch; 3 ਜੂਨ 2020 suggested (help) - ↑ Prakashan, Rajkamal Prakashan (2019). Boond Aur Samudr by Aritlal Nagar. p. 427.
- ↑ Dr. Ram Vilas Sharma's review of 'Bund and Samudra', a modern Hindi novel, Editor- Bhishma Sahni and others, Rajkamal Publications, New Delhi, First Edition-1980, page-178.
- ↑ Boond Aur Samudr, Amrutlal Nagar, Rajkamal Publications, New Delhi, Paperback Edition-1998, p-4.
- ↑ Datta, Amaresh (1987). Encyclopaedia of Indian Literature: A-Devo. New Delhi: Sahitya Akademi. pp. 600–601. ISBN 978-81-260-1803-1.
- ↑ Boond Aur Samudr, Amrutlal Nagar, Rajkamal Publications, New Delhi, Paperback Edition-1998, p.5 (Role).
- ↑ Dr. Ramvilas Sharma's review of 'Boond Aur Samudr', a modern Hindi novel, Editor- Bhishma Sahni and others, Rajkamal Publications, New Delhi, 1st edition-1980, pages-179182-184.
- ↑ Amritlal Nagar: Personality and Creation-World, Madhuresh, Sahitya Bhandar, Chaachand Road, Allahabad, ed.-2016, p.54.
- ↑ Boond Aur Samudr, Amrutlal Nagar, Rajkamal Publications, New Delhi, Paperback Edition-1998, p.-388-89.