ਸਮੱਗਰੀ 'ਤੇ ਜਾਓ

ਮਰੀਅਮ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨੀ

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਤੋਂ
ਮਰੀਅਮ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨੀ
ਮਰੀਅਮ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨੀ ਦਾ ਕਲਾਤਮਕ ਚਿਤਰਣ
ਜਨਮਹਰਕਾ ਬਾਈ
ਅੰ. 1542
ਮੌਤ19 ਮਈ 1623(1623-05-19) (ਉਮਰ 80–81)[1]
ਆਗਰਾ,[1] ਮੁਗ਼ਲ ਸਲਤਨਤ
ਦਫ਼ਨ
ਮਰੀਅਮ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨੀ ਦਾ ਮਕਬਰਾ, ਆਗਰਾ[2]
ਜੀਵਨ-ਸਾਥੀ
​
​
(ਵਿ. 1562; d. 1605)​
ਔਲਾਦ
ਨਾਮ
ਵਲੀ ਨਿਮਤ ਮਰੀਅਮ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨੀ ਬੇਗਮ ਸਾਹਿਬਾ
ਪਿਤਾਰਾਜਾ ਭਾਰਮਲ
ਧਰਮਹਿੰਦੂ

ਮਰੀਅਮ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨੀ (Persian: مریم الزمانی, lit. 'Mary of the Age'[5]), (ਅੰ. 1542 – 19 ਮਈ 1623) ਸਮਰਾਟ ਅਕਬਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਅਸਲ ਨਾਮ ਅਨਜਾਣ ਹੈ, ਪਰ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਕਬੀਲੇ (ਕੱਚਵਾਹਾਸ) ਦੀ ਵੰਸ਼ਾਵਲੀ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਹਰਖਾਨ ਚੰਪਾਵਤੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[6] ਇਸਨੂੰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹਰਖਾ ਬਾਈ[7] ਜਾਂ ਜੋਧਾਬਾਈ, ਵੀ ਕਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਜਨਮ ਤੋਂ ਜੋਧਪੁਰ ਦੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਸੀ (ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹ ਅੰਬਰ ਦੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਰਹੀ ਹੈ)। ਮਰੀਅਮ-ਉਜ਼-ਜ਼ਾਮਨੀ ਸਨਮਾਨਿਤ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਸੀ ਜਿਸ ਦੁਆਰਾ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ, ਮੁਸਲਿਮ ਅਮੀਰ ਔਰਤ, ਜੋ ਉਸਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਹਰਮ ਵਿੱਚ ਦਾਖਿਲ ਹੋਈ, ਜਿਸਨੂੰ ਸਨਮਾਨ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਪਰ ਖਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅਤੇ ਇਹ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਮ ਅਸਪਸ਼ਟ ਹੈ।

ਉਹ ਅਕਬਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਉਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ਮਾਂ ਸੀ।[8][9][10]

ਵਿਆਹ, ਧਰਮ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਜਨਮ

[ਸੋਧੋ]

ਜੁੜਵਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਜਨਮ

[ਸੋਧੋ]

19 ਅਕਤੂਬਰ 1564 ਨੂੰ, ਉਸਦੇ ਵਿਆਹ ਦੇ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਮਰੀਅਮ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨੀ ਨੇ ਜੁੜਵਾਂ ਪੁੱਤਰਾਂ, ਮਿਰਜ਼ਾ ਹਸਨ ਅਤੇ ਮਿਰਜ਼ਾ ਹੁਸੈਨ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ।[3][4][11][12][13] ਅਕਬਰ ਜੁੜਵਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਜਨਮ ਲਈ 9 ਅਕਤੂਬਰ 1564 ਨੂੰ ਆਗਰਾ ਪਹੁੰਚਿਆ।[14] ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਜਨਮ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਮਿਰਜ਼ਾ ਹੁਸੈਨ ਦੀ ਮੌਤ 29 ਅਕਤੂਬਰ 1564 ਨੂੰ ਹੋਈ ਅਤੇ ਮਿਰਜ਼ਾ ਹਸਨ ਦੀ ਮੌਤ 5 ਨਵੰਬਰ 1564 ਨੂੰ ਹੋਈ।

ਸੋਗ ਦੀ ਮਾਰ ਝੱਲੀ, ਅਕਬਰ ਮਰਿਅਮ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਉਹ ਯੁੱਧ ਮੁਹਿੰਮ ਲਈ ਨਿਕਲਿਆ, ਅਤੇ ਆਗਰਾ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਵੇਲੇ, ਉਸਨੇ ਫਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਵਿਖੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਖਵਾਜਾ ਸਲੀਮ ਚਿਸਤੀ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਮੰਗਿਆ।[15] ਅਕਬਰ ਨੇ ਸਲੀਮ ਚਿਸਤੀ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਇਆ ਜਿਸ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਵੇਗਾ ਜੋ ਇੱਕ ਪੱਕੇ ਬੁਢਾਪੇ ਤੱਕ ਜੀਉਣਗੇ।

ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸਲੀਮ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ, ਅਕਬਰ ਅਤੇ ਮਰੀਅਮ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨੀ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਅਜਮੇਰ ਸ਼ਰੀਫ ਦਰਗਾਹ ਦੀ ਯਾਤਰਾ 'ਤੇ ਨੰਗੇ ਪੈਰੀਂ ਗਏ ਸਨ।[16][17]

ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਸਲੀਮ ਦਾ ਜਨਮ

[ਸੋਧੋ]

1569 ਵਿੱਚ, ਅਕਬਰ ਨੇ ਇਹ ਖਬਰ ਸੁਣੀ ਕਿ ਉਸਦੀ ਮੁੱਖ ਪਤਨੀ ਦੁਬਾਰਾ ਬੱਚੇ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਖਵਾਜਾ ਸਲੀਮ ਚਿਸਤੀ ਦੁਆਰਾ ਜੁੜਵਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਗਰਭਵਤੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਗਰਭ ਅਵਸਥਾ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਫਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਵਿੱਚ ਸਲੀਮ ਚਿਸਤੀ ਦੇ ਨਿਮਰ ਨਿਵਾਸ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਕਬਰ ਖੁਦ ਮਹਾਰਾਣੀ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਲਈ ਆਪਣੀ ਗਰਭ ਅਵਸਥਾ ਦੌਰਾਨ ਆਗਰਾ ਤੋਂ ਫਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਤੱਕ ਅਕਸਰ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਲਈ ਫਤਿਹਪੁਰ ਸੀਕਰੀ ਵਿੱਚ ਰੰਗ ਮਹਿਲ ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਹੀ ਮਹਿਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[18]

ਇੱਕ ਦਿਨ ਜਦੋਂ ਮਰੀਅਮ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨੀ ਸਲੀਮ ਨਾਲ ਗਰਭਵਤੀ ਸੀ, ਬੱਚੇ ਨੇ ਅਚਾਨਕ ਗਰਭ ਵਿੱਚ ਲੱਤ ਮਾਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅਕਬਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਚੀਤਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਇਹ ਗੱਲ ਉਸ ਨੂੰ ਦੱਸੀ ਗਈ, ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਹੋਰ ਕੁਝ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦਿਨ ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਸੀ, ਉਸਨੇ ਕਸਮ ਖਾਧੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਅਣਜੰਮੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਚੀਤੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ। ਸਲੀਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸਹੁੰ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਨਿਭਾਇਆ। ਸਲੀਮ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਸਹੁੰ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਚੀਤੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।[19]

Painting describing the scene of the birth of Jahangir.

31 ਅਗਸਤ 1569 ਨੂੰ, ਮਹਾਰਾਣੀ ਨੇ ਇੱਕ ਲੜਕੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ, ਸਲੀਮ, ਪਵਿੱਤਰ ਆਦਮੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ੀਲਤਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਅਕਬਰ, ਆਪਣੇ ਵਾਰਸ-ਪ੍ਰਤੱਖ ਦੀ ਖਬਰ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ, ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਦਾਵਤ ਅਤੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਉਸਦੇ ਜਨਮ ਦੇ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਸੱਤ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਅਪਰਾਧ ਨਾਲ ਰਿਹਾ ਕਰਨ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਸਮੁੱਚੀ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ, ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਡਮੁੱਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਸੀਕਰੀ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਦੇ ਦਰਬਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਸਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਪਿਤਾ ਦੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਜੋਤਸ਼ੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਸਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਉਡੀਕ ਰਹੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਨਾ ਦੇਖ ਕੇ ਸੀਕਰੀ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ਇਸਲਈ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਜਨਮ ਤੋਂ 41 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਸੀਕਰੀ ਗਿਆ।

ਹੀਰ ਕੁੰਵਾਰੀ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਵਾਰਸ ਦੇ ਜਨਮ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਅਕਬਰ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, "ਇਹ ਚੰਦ ਦੇ ਉਸ ਟੁਕੜੇ ਲਈ ਸਹੀ ਹੈ"।[20] ਮਹਾਰਾਣੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਲੱਖ ਸੋਨੇ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਦੇ ਗਹਿਣੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ ਜਦੋਂ ਅਕਬਰ ਸੁਲਤਾਨ ਸਲੀਮ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸੀਕਰੀ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰ ਦਾ ਇਜ਼ਹਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ 'ਰਾਜਵੰਸ਼ੀ ਪੈਟ' ਦਿੱਤਾ ਸੀ।[21][22] ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 'ਮਰੀਅਮ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨੀ' (ਮੈਰੀ/ਉਮਰ ਦੀ ਹਮਦਰਦ) ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਦਾ ਉੱਚ ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।[3] ਰਾਜਾ ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ ਅਤੇ ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਪਹਿਲੇ ਦੇ ਦਰਜੇ ਨੂੰ ਦੋ-ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਘੋੜਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਭਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨਮਾਨ ਦੇ ਪੁਸ਼ਾਕ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ।[23] ਅਕਬਰ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਕੁਲੀਨ ਵਰਗ ਨੂੰ ਅਮੀਰ ਇਨਾਮ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜਾਗੀਰ ਦੇ ਕੇ ਉਦਾਰਤਾ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਰਿਕਾਰਡ ਤੋੜ ਦਿੱਤੇ।

ਉਸ ਨੂੰ ਦਾਨਿਆਲ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੀ ਪਾਲਣ-ਪੋਸਣ ਵਾਲੀ ਮਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਉਸਦੇ ਨਾਨਕੇ ਕਬੀਲੇ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ।[24] ਉਸਦੇ ਵੱਡੇ ਬੇਟੇ ਸਲੀਮ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਾਲਕ ਪੁੱਤਰ ਦਾਨਿਆਲ ਦੇ ਕਈ ਵਿਆਹ ਉਸਦੇ ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਸਨ।

ਮੌਤ

[ਸੋਧੋ]
ਮਰੀਅਮ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨੀ ਦੀ ਕ਼ਬਰ, ਸਿਕੰਦਰ, ਆਗਰਾ

ਮਰੀਅਮ ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨੀ ਦੀ ਮੌਤ 1623 ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਉਸਦੀ ਕਬਰ ਭੂਮੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੈ ਜਿਸ ਤੱਕ ਤੁਰ ਕੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਕਬਰ, 1623-27 ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਗਈ, ਤਾਂਤਪੁਰ ਰੋਡ, ਜੋ ਹੁਣ ਜਯੋਤੀ ਨਗਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉੱਪਰ ਬਣਾਈ ਗਈ। ਮਰੀਅਮ ਦੀ ਕਬਰ, ਜੋ ਉਸਦੇ ਬੇਟੇ ਦੁਆਰਾ ਬਣਵਾਇਆ ਗਿਆ, ਅਕਬਰ ਦੀ ਕਬਰ ਨਾਲੋਂ ਇੱਕ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ।

ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ

[ਸੋਧੋ]
  • ਜੋਧਾ ਬਾਈ ਦਾ ਭਾਰਤੀ ਐਪਿਕ ਫ਼ਿਲਮ "ਜੋਧਾ ਬਾਈ"(2008), ਜੋ ਆਸ਼ੁਤੋਸ਼ ਗੋਵਾਰਿਕਰ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਸੀ, ਜੋਧਾ ਭਾਈ ਦੀ ਇਹ ਭੂਮਿਕਾ ਐਸ਼ਵਰਿਆ ਰਾਏ ਨੇ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।
  • ਏਕਤਾ ਕਪੂਰ ਦੇ ਕਾਲਪਨਿਕ ਡਰਾਮਾ "ਜੋਧਾ ਬਾਈ" (2013) ਦਾ ਨਾਂ ਉਸਦੇ ਨਾਂ ਉੱਪਰ ਰੱਖਿਆ। ਇਹ ਭੂਮਿਕਾ ਪਰਿਧਿ ਸ਼ਰਮਾ ਦੁਆਰਾ ਨਿਭਾਈ ਗਈ।[25]

ਹਵਾਲੇ

[ਸੋਧੋ]
  1. ↑ 1.0 1.1 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000032-QINU`"'</ref>" does not exist.
  2. ↑ Christopher Buyers. "Timurid Dynasty GENEALOGY delhi4". Royalark.net. Retrieved 2013-10-06.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 Lal 1980, p. 133.
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000035-QINU`"'</ref>" does not exist.
  5. ↑ Mukhia 2004.
  6. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000036-QINU`"'</ref>" does not exist.
  7. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000037-QINU`"'</ref>" does not exist.
  8. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000038-QINU`"'</ref>" does not exist.
  9. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000039-QINU`"'</ref>" does not exist.
  10. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000003A-QINU`"'</ref>" does not exist.
  11. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000003B-QINU`"'</ref>" does not exist.
  12. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000003C-QINU`"'</ref>" does not exist.
  13. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000003D-QINU`"'</ref>" does not exist.
  14. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000003E-QINU`"'</ref>" does not exist.
  15. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000003F-QINU`"'</ref>" does not exist.
  16. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000040-QINU`"'</ref>" does not exist.
  17. ↑ Findly 1993, p. 189: "Jahangir opened his memoirs with a tribute to the Sufi, calling him 'the fountainhead of most of the saints of India', and in late 1608 he recalled his father's pilgrimage with Mariam-uz-Zamani to Khawja Moinuddin Chisti's shrine in hopes of sons by making his own pilgrimage to Akbar's tomb in Sikandra."
  18. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000041-QINU`"'</ref>" does not exist.
  19. ↑ Rogers Beveridge, pp. 45–46.
  20. ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Muntakhab-ut-Tawarikh
  21. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000042-QINU`"'</ref>" does not exist.
  22. ↑ Lal 1980, p. 159.
  23. ↑ Lal 1980, p. 160.
  24. ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000043-QINU`"'</ref>" does not exist.
  25. ↑ Chaya Unnikrishnan (2013-06-26). "So far, so good". dnaindia.com. Retrieved 2013-12-04.
ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:<ref> tag defined in <references> has no name attribute.
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਮਰੀਅਮ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨੀ&oldid=764203" ਤੋਂ ਲਿਆ