ਮਿਖਾਇਲ ਗੋਰਬਾਚੇਵ
ਮਿਖਾਇਲ ਗੋਰਬਾਚੇਵ | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Михаил Горбачёв | |||||||||||||||||||||
.jpg) 1987 ਵਿੱਚ ਗੋਰਬਾਚੇਵ | |||||||||||||||||||||
| ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ | |||||||||||||||||||||
| ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ 11 ਮਾਰਚ 1985 – 24 ਅਗਸਤ 1991[lower-alpha 1] | |||||||||||||||||||||
| ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ |
| ||||||||||||||||||||
| ਉਪ | ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਇਵਾਸ਼ਕੋ | ||||||||||||||||||||
| ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ | ਕੋਨਸਟੈਂਟਿਨ ਚੇਰਨੇਂਕੋ | ||||||||||||||||||||
| ਤੋਂ ਬਾਅਦ | ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਇਵਾਸ਼ਕੋ (ਐਕਟਿੰਗ) | ||||||||||||||||||||
| ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ | |||||||||||||||||||||
| ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ 15 ਮਾਰਚ 1990 – 25 ਦਸੰਬਰ 1991[lower-alpha 2] | |||||||||||||||||||||
| ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ | ਗੇਨਾਡੀ ਯਾਨਾਯੇਵ[lower-alpha 3] | ||||||||||||||||||||
| ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ | ਅਹੁਦਾ ਸਥਾਪਿਤ; ਖ਼ੁਦ ਸੁਪਰੀਮ ਸੋਵੀਅਤ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਵਜੋਂ | ||||||||||||||||||||
| ਤੋਂ ਬਾਅਦ | ਅਹੁਦਾ ਖਤਮ[lower-alpha 4] | ||||||||||||||||||||
| ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀ ਸੁਪਰੀਮ ਸੋਵੀਅਤ ਦਾ ਚੇਅਰਮੈਨ | |||||||||||||||||||||
| ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ 25 ਮਈ 1989 – 15 ਮਾਰਚ 1990 | |||||||||||||||||||||
| ਉਪ | ਅਨਾਤੋਲੀ ਲੁਕਿਆਨੋਵ | ||||||||||||||||||||
| ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ | ਖ਼ੁਦ ਸੁਪਰੀਮ ਸੋਵੀਅਤ ਦੇ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੀਅਮ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਵਜੋਂ | ||||||||||||||||||||
| ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਸੁਪਰੀਮ ਸੋਵੀਅਤ ਦੇ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੀਅਮ ਦਾ ਚੇਅਰਮੈਨ | |||||||||||||||||||||
| ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ 1 ਅਕਤੂਬਰ 1988 – 25 ਮਈ 1989 | |||||||||||||||||||||
| ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ | ਆਂਦਰੇਈ ਗਰੋਮੀਕੋ | ||||||||||||||||||||
| ਤੋਂ ਬਾਅਦ | ਖ਼ੁਦ ਸੁਪਰੀਮ ਸੋਵੀਅਤ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਵਜੋਂ
| ||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ | |||||||||||||||||||||
| ਜਨਮ | 2 ਮਾਰਚ 1931 ਪ੍ਰਿਵੋਲਨੋਏ, ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ | ||||||||||||||||||||
| ਮੌਤ | 30 ਅਗਸਤ 2022 (ਉਮਰ 91) ਮਾਸਕੋ, ਰੂਸ | ||||||||||||||||||||
| ਕਬਰਿਸਤਾਨ | ਮਾਸਕੋ | ||||||||||||||||||||
| ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀ |
| ||||||||||||||||||||
| ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ |
ਰਾਇਸਾ ਟਿਟਾਰੇਂਕੋ
(ਵਿ. 1953; ਮੌਤ 1999) | ||||||||||||||||||||
| ਬੱਚੇ | 1 | ||||||||||||||||||||
| ਅਲਮਾ ਮਾਤਰ | ਮਾਸਕੋ ਸਟੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (ਐਲ. ਐਲ. ਬੀ.) | ||||||||||||||||||||
| ਪੁਰਸਕਾਰ | ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਇਨਾਮ (1990) | ||||||||||||||||||||
| ਦਸਤਖ਼ਤ |  | ||||||||||||||||||||
| ਵੈੱਬਸਾਈਟ | ਅਧਿਕਾਰਿਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ | ||||||||||||||||||||
ਮਿਖਾਇਲ ਸਰਗੇਏਵਿਚ ਗੋਰਬਾਚੇਵ[lower-alpha 6] (2 ਮਾਰਚ 1931 – 30 ਅਗਸਤ 2022) ਇੱਕ ਸੋਵੀਅਤ ਅਤੇ ਰੂਸੀ ਰਾਜਨੇਤਾ ਸੀ ਜਿਸਨੇ 1985 ਤੋਂ 1991 ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਘਨ ਤੱਕ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਅੱਠਵੇਂ ਅਤੇ ਅੰਤਮ ਨੇਤਾ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। 1985 ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ 1988 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਰਾਜ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ, 1988 ਤੋਂ 1989 ਤੱਕ ਸੁਪਰੀਮ ਸੋਵੀਅਤ ਦੇ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੀਅਮ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਵਜੋਂ, 1989 ਤੋਂ 1990 ਤੱਕ ਸੁਪਰੀਮ ਸੋਵੀਅਤ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਅਤੇ 1990 ਤੋਂ 1991 ਤੱਕ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਦੇ ਇਕਲੌਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਗੋਰਬਾਚੇਵ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਮਾਰਕਸਵਾਦ-ਲੈਨਿਨਵਾਦ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ ਪਰ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਲੋਕਤੰਤਰ ਵੱਲ ਵਧਿਆ।
ਗੋਰਬਾਚੇਵ ਦਾ ਜਨਮ ਪ੍ਰਿਵੋਲਨੋਏ, ਰੂਸੀ SFSR ਵਿੱਚ ਰੂਸੀ ਅਤੇ ਯੂਕਰੇਨੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦੇ ਇੱਕ ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜੋਸਫ਼ ਸਟਾਲਿਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ, ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਸਮੂਹਿਕ ਫਾਰਮ ਵਿੱਚ ਕੰਬਾਈਨ ਵਾਢੀ ਦਾ ਸੰਚਾਲਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਨੇ ਫਿਰ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਨੂੰ ਇੱਕ-ਪਾਰਟੀ ਰਾਜ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ। ਮਾਸਕੋ ਸਟੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹੋਏ, ਉਸਨੇ 1953 ਵਿੱਚ ਸਾਥੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਰਾਇਸਾ ਟਿਟਾਰੇਂਕੋ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1955 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਸਟਾਵਰੋਪੋਲ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ, ਉਸਨੇ ਕੋਮਸੋਮੋਲ ਯੁਵਾ ਸੰਗਠਨ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ, ਸਟਾਲਿਨ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਡੀ-ਸਟਾਲਿਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਸਮਰਥਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਸੋਵੀਅਤ ਨੇਤਾ ਨਿਕਿਤਾ ਖਰੁਸ਼ਚੇਵ ਉਸ ਨੂੰ 1970 ਵਿੱਚ ਸਟਾਵਰੋਪੋਲ ਖੇਤਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪਾਰਟੀ ਸਕੱਤਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਮਹਾਨ ਸਟੈਵਰੋਪੋਲ ਨਹਿਰ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਦਾ ਸੀ। 1978 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਸਕੱਤਰ ਬਣਨ ਲਈ ਮਾਸਕੋ ਵਾਪਸ ਪਰਤਿਆ, ਅਤੇ 1979 ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਗਵਰਨਿੰਗ ਪੋਲਿਟ ਬਿਊਰੋ (25ਵੀਂ ਮਿਆਦ) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਸੋਵੀਅਤ ਨੇਤਾ ਲਿਓਨਿਡ ਬ੍ਰੇਜ਼ਨੇਵ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਬਾਅਦ - ਯੂਰੀ ਐਂਡਰੋਪੋਵ ਅਤੇ ਕੋਨਸਟੈਂਟਿਨ ਚੇਰਨੇਨਕੋ ਦੇ ਸੰਖੇਪ ਕਾਰਜਕਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ - 1985 ਵਿੱਚ, ਪੋਲਿਟ ਬਿਊਰੋ ਨੇ ਗੋਰਬਾਚੇਵ ਨੂੰ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ, ਡੀ ਫੈਕਟੋ ਲੀਡਰ ਚੁਣਿਆ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਸੋਵੀਅਤ ਰਾਜ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ-ਲੈਨਿਨਵਾਦੀ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਵਚਨਬੱਧ, ਗੋਰਬਾਚੇਵ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਬਚਾਅ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੁਧਾਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਸੋਵੀਅਤ-ਅਫਗਾਨ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸ਼ੀਤ ਯੁੱਧ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰੋਨਾਲਡ ਰੀਗਨ ਨਾਲ ਸਿਖਰ ਸੰਮੇਲਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਘਰੇਲੂ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਗਲਾਸਨੋਸਟ ("ਖੁੱਲ੍ਹੇਪਣ") ਦੀ ਉਸਦੀ ਨੀਤੀ ਨੇ ਬੋਲਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰੈਸ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸਦੀ ਪੇਰੇਸਟ੍ਰੋਇਕਾ ("ਪੁਨਰਗਠਨ") ਨੇ ਇਸਦੀ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਰਥਿਕ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਦਾ ਵਿਕੇਂਦਰੀਕਰਨ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਸਦੇ ਲੋਕਤੰਤਰੀਕਰਨ ਦੇ ਉਪਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੀਪਲਜ਼ ਡਿਪਟੀਜ਼ ਦੀ ਚੁਣੀ ਹੋਈ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਗਠਨ ਨੇ ਇੱਕ-ਪਾਰਟੀ ਰਾਜ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਗੋਰਬਾਚੇਵ ਨੇ ਫੌਜੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਖਲ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਦੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੂਰਬੀ ਬਲਾਕ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ 1989-1992 ਵਿੱਚ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ-ਲੈਨਿਨਵਾਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ। ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਵਧ ਰਹੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੇ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦੀ ਧਮਕੀ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ-ਲੈਨਿਨਵਾਦੀ ਕੱਟੜਪੰਥੀਆਂ ਨੇ 1991 ਵਿੱਚ ਗੋਰਬਾਚੇਵ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਅਸਫ਼ਲ ਅਗਸਤ ਤਖਤਾਪਲਟ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਤਖਤਾਪਲਟ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ, ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਗੋਰਬਾਚੇਵ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਗੋਰਬਾਚੇਵ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਰੂਸੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀਆਂ ਬੋਰਿਸ ਯੇਲਤਸਿਨ ਅਤੇ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਪੁਤਿਨ ਦਾ ਇੱਕ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਆਲੋਚਕ ਬਣ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਰੂਸ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ-ਜਮਹੂਰੀ ਲਹਿਰ ਲਈ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ। ਗੋਰਬਾਚੇਵ ਦੀ ਮੌਤ 91 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ 2022 ਵਿੱਚ ਮਾਸਕੋ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ।
ਗੋਰਬਾਚੇਵ ਨੂੰ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਅੱਧ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸਮੇਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ, ਸ਼ੀਤ ਯੁੱਧ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ, ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਵਿੱਚ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ-ਲੈਨਿਨਵਾਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਪਤਨ ਨੂੰ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਜਰਮਨ ਮੁੜ ਏਕੀਕਰਨ। ਰੂਸ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਦੇ ਵਿਘਨ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਦੇਣ ਲਈ ਅਕਸਰ ਮਖੌਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ - ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਜਿਸ ਨੇ ਰੂਸ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਰੂਸ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਪਤਨ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ।
ਜੀਵਨੀ
[ਸੋਧੋ]ਬਚਪਨ
[ਸੋਧੋ]ਗੋਰਬਾਚੇਵ ਦੱਖਣ ਰੂਸ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪ੍ਰਿਵੋਲਨੋਏ, ਸਤਾਵਰੋਪੋਲ ਕਰਾਈ, ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਵਿੱਚ 2 ਮਾਰਚ 1931 ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ।[4] ਉਸ ਦੇ ਦਾਦਾ ਅਤੇ ਨਾਨਾ ਦੋਨੋਂ ਸਟਾਲਿਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦਮਨ ਚੱਕਰ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਦਾਦਾ ਨੌਂ ਸਾਲ ਸਾਇਬੇਰੀਆ ਕੈਦ ਵਿੱਚ ਰਹੇ।[5][6] ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸਨ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਸੰਸਾਰ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ।
ਸਿੱਖਿਆ
[ਸੋਧੋ]ਭੈੜੇ ਹਾਲਾਤ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਹ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਚੰਗੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਨ। 1950 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਮਾਸਕੋ ਸਟੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਿਥੋਂ ਉਸ ਨੇ 1955 ਵਿੱਚ ਕਨੂੰਨ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਲਈ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਭਵਿੱਖੀ ਪਤਨੀ ਰਾਇਸਾ ਗੋਰਬਾਚੇਵਾ ਮਿਲੀ ਸੀ।
ਨੋਟ
[ਸੋਧੋ]- ↑ 14 ਮਾਰਚ 1990 ਨੂੰ, ਯੂਐਸਐਸਆਰ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਆਰਟੀਕਲ 6 ਵਿੱਚੋਂ ਸੱਤਾ ਉੱਤੇ ਸੀਪੀਐਸਯੂ ਦੇ ਏਕਾਧਿਕਾਰ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਬਹੁ-ਪਾਰਟੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ CPSU ਨੇ ਰਾਜ ਦੇ ਉਪਕਰਣ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
- ↑ ਅਗਸਤ ਤਖਤਾਪਲਟ ਦੌਰਾਨ 19 ਤੋਂ 21 ਅਗਸਤ 1991 ਤੱਕ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਮੁਅੱਤਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
- ↑ De facto until 21 August 1991; de jure until 4 September.
- ↑ ਇਹ ਅਹੁਦਾ 25 ਦਸੰਬਰ 1991 ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਬੋਰਿਸ ਯੇਲਤਸਿਨ, ਰੂਸ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਦੇ ਕਾਰਜ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀਆਂ ਦੀ ਕੌਂਸਲ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਮੰਡਲ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਸਕੱਤਰ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।
- ↑ ਖੁਦ 24 ਨਵੰਬਰ 2001 ਤੱਕ ਰੂਸ ਦੀ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਸੋਸ਼ਲ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਅਤੇ 20 ਅਕਤੂਬਰ 2007 ਤੱਕ ਰੂਸ ਦੀ ਸੋਸ਼ਲ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਵਜੋਂ।
- ↑ ਯੂਕੇ: /ˈɡɔːrbətʃɒf, ˌɡɔːrbəˈtʃɒf/, ਯੂਐਸ: /-tʃɔːf, -tʃɛf/;[1][2][3] ਰੂਸੀ: Михаил Сергеевич Горбачёв, tr. Mikhail Sergeyevich Gorbachyov; IPA: [mʲɪxɐˈil sʲɪrˈɡʲejɪvʲɪdʑ ɡərbɐˈtɕɵf] (
ਸੁਣੋ)
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]Citations
[ਸੋਧੋ]- ↑ "Gorbachev" Archived 2 April 2015 at the Wayback Machine.. Random House Webster's Unabridged Dictionary.
- ↑ "Gorbachev, Mikhail" Archived 13 May 2019 at the Wayback Machine., Oxford Dictionaries. Retrieved 4 February 2019
- ↑ "Gorbachev". Merriam-Webster Dictionary. Retrieved 4 February 2019.
- ↑ Mikhail Sergeevich Gorbachev, Daisaku Ikeda (2005). "Moral lessons of twentieth century: Gorbachev and Ikeda on Buddhism and Communism". I.B.Tauris. p. 11. ISBN 1-85043-976-1
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000030-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ "Biography of Mikhail Gorbachev". The Gorbachev Foundation. Retrieved 13 January 2012.
<ref> tag defined in <references> has no name attribute.ਸਰੋਤ
[ਸੋਧੋ]- Bhattacharya, Jay; Gathmann, Christina; Miller, Grant (2013). "The Gorbachev Anti-Alcohol Campaign and Russia's Mortality Crisis". American Economic Journal: Applied Economics. 5 (2): 232–260. doi:10.1257/app.5.2.232. JSTOR 43189436. PMC 3818525. PMID 24224067.
- Bunce, Valerie (1992). "On Gorbachev". The Soviet and Post-Soviet Review. 19 (1): 199–206. doi:10.1163/187633292X00108.
- Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000036-QINU`"'</ref>" does not exist.
- Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000037-QINU`"'</ref>" does not exist.
- Gooding, John (1990). "Gorbachev and Democracy". Soviet Studies. 42 (2): 195–231. doi:10.1080/09668139008411864. JSTOR 152078.
- Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000039-QINU`"'</ref>" does not exist.
- Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000003A-QINU`"'</ref>" does not exist.
- Steele, Jonathan (1996). "Why Gorbachev Failed". New Left Review. 216: 141–152.
- Tarschys, Daniel (1993). "The Success of a Failure: Gorbachev's Alcohol Policy, 1985–88". Europe-Asia Studies. 45 (1): 7–25. doi:10.1080/09668139308412074. JSTOR 153247.
- Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-0000003D-QINU`"'</ref>" does not exist.
- Tuminez, Astrid S. (2003). "Nationalism, Ethnic Pressures, and the Breakup of the Soviet Union". Journal of Cold War Studies. 5 (4): 81–136. doi:10.1162/152039703322483765. JSTOR 26925339. S2CID 57565508.
ਹੋਰ ਪੜ੍ਹੋ
[ਸੋਧੋ]- Brown, Archie. The human factor: Gorbachev, Reagan, and Thatcher, and the end of the Cold War (Oxford University Press, 2020).
- Duncan, W. Raymond, and Carolyn McGiffert Ekedahl. Moscow and the third world under Gorbachev (Routledge, 2019).
- Eklof, Ben. Soviet briefing: Gorbachev and the reform period (Routledge, 2019).
- Kotkin, Stephen. Armageddon Averted: The Soviet Collapse, 1970–2000 (2nd ed. 2008) excerpt Archived 31 October 2021 at the Wayback Machine.
- Kramer, Mark. "Mikhail Gorbachev and the Origins of Perestroika: A Retrospective." Demokratizatsiya: The Journal of Post-Soviet Democratization 29.3 (2021): 255–258.
- Lane, David. "The Gorbachev revolution: The role of the political elite in regime disintegration." Political studies 44.1 (1996): 4-23.
- McHugh, James T. "Last of the enlightened despots: A comparison of President Mikhail Gorbachev and Emperor Joseph II." Social Science Journal 32.1 (1995): 69–85 online abstract Archived 15 April 2021 at the Wayback Machine..
- Woodby, Sylvia Babus. Gorbachev and the decline of ideology in Soviet foreign policy (Routledge, 2019).
- Ostrovsky, Alexander (2010). Кто поставил Горбачёва? (Who put Gorbachev?) Archived 7 August 2022 at the Wayback Machine. – М.: Алгоритм-Эксмо, 2010. – 544 с. ISBN 978-5-699-40627-2.
- Ostrovsky, Alexander (2011). Глупость или измена? Расследование гибели СССР. (Stupidity or treason? Investigation of the death of the USSR) Archived 30 August 2022 at the Wayback Machine. М.: Форум, Крымский мост-9Д, 2011. – 864 с. ISBN 978-5-89747-068-6.
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ
[ਸੋਧੋ]- Official website
- Mikhail S. Gorbachev collected news and commentary at The New York Times
- ਮਿਖਾਇਲ ਗੋਰਬਾਚੇਵ, ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਮੂਵੀ ਡੈਟਾਬੇਸ 'ਤੇ