ਮਿਖਾਇਲ ਗੋਰਬਾਚੇਵ

ਮਿਖਾਇਲ ਗੋਰਬਾਚੇਵ
Михаил Горбачёв
1987 ਵਿੱਚ ਗੋਰਬਾਚੇਵ
ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ
ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ 11 ਮਾਰਚ 1985 – 24 ਅਗਸਤ 1991
ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ	ਨਿਕੋਲਾਈ ਰਿਜ਼ਕੋਵ ਵੈਲੇਨਟਿਨ ਪਾਵਲੋਵ ਇਵਾਨ ਸਿਲੇਯੇਵ
ਉਪ	ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਇਵਾਸ਼ਕੋ
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ	ਕੋਨਸਟੈਂਟਿਨ ਚੇਰਨੇਂਕੋ
ਤੋਂ ਬਾਅਦ	ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਇਵਾਸ਼ਕੋ (ਐਕਟਿੰਗ)
ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ
ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ 15 ਮਾਰਚ 1990 – 25 ਦਸੰਬਰ 1991
ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ	ਗੇਨਾਡੀ ਯਾਨਾਯੇਵ
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ	ਅਹੁਦਾ ਸਥਾਪਿਤ; ਖ਼ੁਦ ਸੁਪਰੀਮ ਸੋਵੀਅਤ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਵਜੋਂ
ਤੋਂ ਬਾਅਦ	ਅਹੁਦਾ ਖਤਮ
ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀ ਸੁਪਰੀਮ ਸੋਵੀਅਤ ਦਾ ਚੇਅਰਮੈਨ
ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ 25 ਮਈ 1989 – 15 ਮਾਰਚ 1990
ਉਪ	ਅਨਾਤੋਲੀ ਲੁਕਿਆਨੋਵ
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ	ਖ਼ੁਦ ਸੁਪਰੀਮ ਸੋਵੀਅਤ ਦੇ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੀਅਮ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਵਜੋਂ
ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਸੁਪਰੀਮ ਸੋਵੀਅਤ ਦੇ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੀਅਮ ਦਾ ਚੇਅਰਮੈਨ
ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ 1 ਅਕਤੂਬਰ 1988 – 25 ਮਈ 1989
ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ	ਆਂਦਰੇਈ ਗਰੋਮੀਕੋ
ਤੋਂ ਬਾਅਦ	ਖ਼ੁਦ ਸੁਪਰੀਮ ਸੋਵੀਅਤ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਵਜੋਂ
ਹੋਰ ਅਹੁਦੇ ਸੋਸ਼ਲ ਡੈਮੋਕਰੇਟਸ ਦੀ ਯੂਨੀਅਨ ਦਾ ਕੋ-ਚੇਅਰਮੈਨ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ 11 ਮਾਰਚ 2000 – 15 ਨਵੰਬਰ 2017 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਾਰਟੀ ਸਥਾਪਿਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਰਟੀ ਅਸਥਿਰ ਐਕਟਿੰਗ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਕੱਤਰ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚ 9 ਫਰਵਰੀ 1984 – 10 ਮਾਰਚ 1985 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੋਨਸਟੈਂਟਿਨ ਚੇਰਨੇਂਕੋ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਯੇਗੋਰ ਲਿਗਾਚਿਓਵ
ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ
ਜਨਮ	(1931-03-02)2 ਮਾਰਚ 1931 ਪ੍ਰਿਵੋਲਨੋਏ, ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ
ਮੌਤ	30 ਅਗਸਤ 2022(2022-08-30) (ਉਮਰ 91) ਮਾਸਕੋ, ਰੂਸ
ਕਬਰਿਸਤਾਨ	ਮਾਸਕੋ
ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀ	ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ (1952–1991) ਆਜ਼ਾਦ (1991–2000) ਰਸ਼ੀਅਨ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਸੋਸ਼ਲ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਪਾਰਟੀ (2000–2001) ਰੂਸ ਦੀ ਸੋਸ਼ਲ ਡੈਮੋਕਰੇਟਿਕ ਪਾਰਟੀ (2001) (2001–2007) ਸੋਸ਼ਲ ਡੈਮੋਕਰੇਟਸ ਦੀ ਯੂਨੀਅਨ (2007–2013) ਆਜ਼ਾਦ (2013 ਤੋਂ)
ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ	ਰਾਇਸਾ ਟਿਟਾਰੇਂਕੋ ​ ​ (ਵਿ. 1953; ਮੌਤ 1999)​
ਬੱਚੇ	1
ਅਲਮਾ ਮਾਤਰ	ਮਾਸਕੋ ਸਟੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (ਐਲ. ਐਲ. ਬੀ.)
ਪੁਰਸਕਾਰ	ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਇਨਾਮ (1990)
ਦਸਤਖ਼ਤ
ਵੈੱਬਸਾਈਟ	ਅਧਿਕਾਰਿਤ ਵੈੱਬਸਾਈਟ

ਮਿਖਾਇਲ ਸਰਗੇਏਵਿਚ ਗੋਰਬਾਚੇਵ (2 ਮਾਰਚ 1931 – 30 ਅਗਸਤ 2022) ਇੱਕ ਸੋਵੀਅਤ ਅਤੇ ਰੂਸੀ ਰਾਜਨੇਤਾ ਸੀ ਜਿਸਨੇ 1985 ਤੋਂ 1991 ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਘਨ ਤੱਕ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਅੱਠਵੇਂ ਅਤੇ ਅੰਤਮ ਨੇਤਾ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ। 1985 ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ 1988 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਰਾਜ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ, 1988 ਤੋਂ 1989 ਤੱਕ ਸੁਪਰੀਮ ਸੋਵੀਅਤ ਦੇ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੀਅਮ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਵਜੋਂ, 1989 ਤੋਂ 1990 ਤੱਕ ਸੁਪਰੀਮ ਸੋਵੀਅਤ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਅਤੇ 1990 ਤੋਂ 1991 ਤੱਕ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਦੇ ਇਕਲੌਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਗੋਰਬਾਚੇਵ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਮਾਰਕਸਵਾਦ-ਲੈਨਿਨਵਾਦ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ ਪਰ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਲੋਕਤੰਤਰ ਵੱਲ ਵਧਿਆ।

ਗੋਰਬਾਚੇਵ ਦਾ ਜਨਮ ਪ੍ਰਿਵੋਲਨੋਏ, ਰੂਸੀ SFSR ਵਿੱਚ ਰੂਸੀ ਅਤੇ ਯੂਕਰੇਨੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦੇ ਇੱਕ ਗਰੀਬ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜੋਸਫ਼ ਸਟਾਲਿਨ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ, ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਸਮੂਹਿਕ ਫਾਰਮ ਵਿੱਚ ਕੰਬਾਈਨ ਵਾਢੀ ਦਾ ਸੰਚਾਲਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਨੇ ਫਿਰ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਨੂੰ ਇੱਕ-ਪਾਰਟੀ ਰਾਜ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ। ਮਾਸਕੋ ਸਟੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹੋਏ, ਉਸਨੇ 1953 ਵਿੱਚ ਸਾਥੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਰਾਇਸਾ ਟਿਟਾਰੇਂਕੋ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1955 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਸਟਾਵਰੋਪੋਲ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ, ਉਸਨੇ ਕੋਮਸੋਮੋਲ ਯੁਵਾ ਸੰਗਠਨ ਲਈ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ, ਸਟਾਲਿਨ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਡੀ-ਸਟਾਲਿਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਸਮਰਥਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਸੋਵੀਅਤ ਨੇਤਾ ਨਿਕਿਤਾ ਖਰੁਸ਼ਚੇਵ ਉਸ ਨੂੰ 1970 ਵਿੱਚ ਸਟਾਵਰੋਪੋਲ ਖੇਤਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪਾਰਟੀ ਸਕੱਤਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਮਹਾਨ ਸਟੈਵਰੋਪੋਲ ਨਹਿਰ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਦਾ ਸੀ। 1978 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਸਕੱਤਰ ਬਣਨ ਲਈ ਮਾਸਕੋ ਵਾਪਸ ਪਰਤਿਆ, ਅਤੇ 1979 ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਗਵਰਨਿੰਗ ਪੋਲਿਟ ਬਿਊਰੋ (25ਵੀਂ ਮਿਆਦ) ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਸੋਵੀਅਤ ਨੇਤਾ ਲਿਓਨਿਡ ਬ੍ਰੇਜ਼ਨੇਵ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਬਾਅਦ - ਯੂਰੀ ਐਂਡਰੋਪੋਵ ਅਤੇ ਕੋਨਸਟੈਂਟਿਨ ਚੇਰਨੇਨਕੋ ਦੇ ਸੰਖੇਪ ਕਾਰਜਕਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ - 1985 ਵਿੱਚ, ਪੋਲਿਟ ਬਿਊਰੋ ਨੇ ਗੋਰਬਾਚੇਵ ਨੂੰ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ, ਡੀ ਫੈਕਟੋ ਲੀਡਰ ਚੁਣਿਆ।

ਹਾਲਾਂਕਿ ਸੋਵੀਅਤ ਰਾਜ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ-ਲੈਨਿਨਵਾਦੀ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਵਚਨਬੱਧ, ਗੋਰਬਾਚੇਵ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਬਚਾਅ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੁਧਾਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਸੋਵੀਅਤ-ਅਫਗਾਨ ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸ਼ੀਤ ਯੁੱਧ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰੋਨਾਲਡ ਰੀਗਨ ਨਾਲ ਸਿਖਰ ਸੰਮੇਲਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਘਰੇਲੂ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਗਲਾਸਨੋਸਟ ("ਖੁੱਲ੍ਹੇਪਣ") ਦੀ ਉਸਦੀ ਨੀਤੀ ਨੇ ਬੋਲਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰੈਸ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸਦੀ ਪੇਰੇਸਟ੍ਰੋਇਕਾ ("ਪੁਨਰਗਠਨ") ਨੇ ਇਸਦੀ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਰਥਿਕ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਦਾ ਵਿਕੇਂਦਰੀਕਰਨ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਉਸਦੇ ਲੋਕਤੰਤਰੀਕਰਨ ਦੇ ਉਪਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੀਪਲਜ਼ ਡਿਪਟੀਜ਼ ਦੀ ਚੁਣੀ ਹੋਈ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਗਠਨ ਨੇ ਇੱਕ-ਪਾਰਟੀ ਰਾਜ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਗੋਰਬਾਚੇਵ ਨੇ ਫੌਜੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਖਲ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਦੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੂਰਬੀ ਬਲਾਕ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ 1989-1992 ਵਿੱਚ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ-ਲੈਨਿਨਵਾਦੀ ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ। ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਵਧ ਰਹੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੇ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦੀ ਧਮਕੀ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ-ਲੈਨਿਨਵਾਦੀ ਕੱਟੜਪੰਥੀਆਂ ਨੇ 1991 ਵਿੱਚ ਗੋਰਬਾਚੇਵ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਅਸਫ਼ਲ ਅਗਸਤ ਤਖਤਾਪਲਟ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਤਖਤਾਪਲਟ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ, ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਗੋਰਬਾਚੇਵ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਭੰਗ ਹੋ ਗਿਆ। ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਗੋਰਬਾਚੇਵ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਰੂਸੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀਆਂ ਬੋਰਿਸ ਯੇਲਤਸਿਨ ਅਤੇ ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਪੁਤਿਨ ਦਾ ਇੱਕ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਆਲੋਚਕ ਬਣ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਰੂਸ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ-ਜਮਹੂਰੀ ਲਹਿਰ ਲਈ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ। ਗੋਰਬਾਚੇਵ ਦੀ ਮੌਤ 91 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ 2022 ਵਿੱਚ ਮਾਸਕੋ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ।

ਗੋਰਬਾਚੇਵ ਨੂੰ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਅੱਧ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨੋਬਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸਮੇਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ, ਸ਼ੀਤ ਯੁੱਧ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ, ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਵਿੱਚ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ-ਲੈਨਿਨਵਾਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਪਤਨ ਨੂੰ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਜਰਮਨ ਮੁੜ ਏਕੀਕਰਨ। ਰੂਸ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਸੋਵੀਅਤ ਸੰਘ ਦੇ ਵਿਘਨ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਦੇਣ ਲਈ ਅਕਸਰ ਮਖੌਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ - ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਜਿਸ ਨੇ ਰੂਸ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਰੂਸ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਪਤਨ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ।

ਜੀਵਨੀ

ਬਚਪਨ

ਗੋਰਬਾਚੇਵ ਦੱਖਣ ਰੂਸ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪ੍ਰਿਵੋਲਨੋਏ, ਸਤਾਵਰੋਪੋਲ ਕਰਾਈ, ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਵਿੱਚ 2 ਮਾਰਚ 1931 ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦੇ ਦਾਦਾ ਅਤੇ ਨਾਨਾ ਦੋਨੋਂ ਸਟਾਲਿਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦਮਨ ਚੱਕਰ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਦਾਦਾ ਨੌਂ ਸਾਲ ਸਾਇਬੇਰੀਆ ਕੈਦ ਵਿੱਚ ਰਹੇ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸਨ ਅਤੇ ਦੂਸਰੀ ਸੰਸਾਰ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ।

ਸਿੱਖਿਆ

ਭੈੜੇ ਹਾਲਾਤ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਹ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਚੰਗੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਨ। 1950 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਮਾਸਕੋ ਸਟੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਿਥੋਂ ਉਸ ਨੇ 1955 ਵਿੱਚ ਕਨੂੰਨ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਲਈ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਭਵਿੱਖੀ ਪਤਨੀ ਰਾਇਸਾ ਗੋਰਬਾਚੇਵਾ ਮਿਲੀ ਸੀ।

ਹਵਾਲੇ

ਸਰੋਤ

• Bhattacharya, Jay; Gathmann, Christina; Miller, Grant (2013). "The Gorbachev Anti-Alcohol Campaign and Russia's Mortality Crisis". American Economic Journal: Applied Economics. 5 (2): 232–260. doi:10.1257/app.5.2.232. JSTOR 43189436. PMC 3818525. PMID 24224067.
• Bunce, Valerie (1992). "On Gorbachev". The Soviet and Post-Soviet Review. 19 (1): 199–206. doi:10.1163/187633292X00108.
• Doder, Dusko; Branson, Louise (1990). Gorbachev: Heretic in the Kremlin. London: Futura. ISBN 978-0-70884940-8.
• Galeotti, Mark (1997). Gorbachev and his Revolution. London: Palgrave. ISBN 978-0-33363855-2.
• Gooding, John (1990). "Gorbachev and Democracy". Soviet Studies. 42 (2): 195–231. doi:10.1080/09668139008411864. JSTOR 152078.
• McCauley, Martin (1998). Gorbachev. Profiles in Power. London and New York: Longman. ISBN 978-0-58221597-9.
• Medvedev, Zhores (1986). Gorbachev. Oxford: Basil Blackwell. ISBN 978-0-39302308-4.
• Steele, Jonathan (1996). "Why Gorbachev Failed". New Left Review. 216: 141–152.
• Tarschys, Daniel (1993). "The Success of a Failure: Gorbachev's Alcohol Policy, 1985–88". Europe-Asia Studies. 45 (1): 7–25. doi:10.1080/09668139308412074. JSTOR 153247.
• Taubman, William (2017). Gorbachev: His Life and Times. New York City: Simon and Schuster. ISBN 978-1-47114796-8.
• Tuminez, Astrid S. (2003). "Nationalism, Ethnic Pressures, and the Breakup of the Soviet Union". Journal of Cold War Studies. 5 (4): 81–136. doi:10.1162/152039703322483765. JSTOR 26925339. S2CID 57565508.

ਹੋਰ ਪੜ੍ਹੋ

ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ: Bibliography of the Russian Revolution and Civil War, bibliography of Stalinism and the Soviet Union, ਅਤੇ bibliography of the post-Stalinist Soviet Union

• Brown, Archie. The human factor: Gorbachev, Reagan, and Thatcher, and the end of the Cold War (Oxford University Press, 2020).
• Duncan, W. Raymond, and Carolyn McGiffert Ekedahl. Moscow and the third world under Gorbachev (Routledge, 2019).
• Eklof, Ben. Soviet briefing: Gorbachev and the reform period (Routledge, 2019).
• Kotkin, Stephen. Armageddon Averted: The Soviet Collapse, 1970–2000 (2nd ed. 2008) excerpt Archived 31 October 2021 at the Wayback Machine.
• Kramer, Mark. "Mikhail Gorbachev and the Origins of Perestroika: A Retrospective." Demokratizatsiya: The Journal of Post-Soviet Democratization 29.3 (2021): 255–258.
• Lane, David. "The Gorbachev revolution: The role of the political elite in regime disintegration." Political studies 44.1 (1996): 4-23.
• McHugh, James T. "Last of the enlightened despots: A comparison of President Mikhail Gorbachev and Emperor Joseph II." Social Science Journal 32.1 (1995): 69–85 online abstract Archived 15 April 2021 at the Wayback Machine..
• Woodby, Sylvia Babus. Gorbachev and the decline of ideology in Soviet foreign policy (Routledge, 2019).
• Ostrovsky, Alexander (2010). Кто поставил Горбачёва? (Who put Gorbachev?) Archived 7 August 2022 at the Wayback Machine. – М.: Алгоритм-Эксмо, 2010. – 544 с. ISBN 978-5-699-40627-2.
• Ostrovsky, Alexander (2011). Глупость или измена? Расследование гибели СССР. (Stupidity or treason? Investigation of the death of the USSR) Archived 30 August 2022 at the Wayback Machine. М.: Форум, Крымский мост-9Д, 2011. – 864 с. ISBN 978-5-89747-068-6.

ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ

• Official website
• Mikhail S. Gorbachev collected news and commentary at The New York Times
• ਮਿਖਾਇਲ ਗੋਰਬਾਚੇਵ, ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਮੂਵੀ ਡੈਟਾਬੇਸ ’ਤੇ