ਮੁਕਤੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰ, ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ
ਮੁਕਤੇਸ਼ਵਾਰ ਮੰਦਰ (IAST: Mukteśwara) ਇੱਕ 10ਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਹੈ ਜੋ ਭੁਬਨੇਸ਼ਵਰ, ਓਡੀਸ਼ਾ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਰ 950-975 CE[1] ਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਓਡੀਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮਾਰਕ ਹੈ। ਮੁਕਤੇਸ਼ਵਰ ਦਾ ਸ਼ੈਲੀਗਤ ਵਿਕਾਸ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਸਿਖਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੀ ਇੱਕ ਮਿਆਦ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪੂਰੀ ਸਦੀ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਜਰਾਣੀ ਮੰਦਰ ਅਤੇ ਲਿੰਗਰਾਜ ਮੰਦਰ, ਦੋਵੇਂ ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।[2] ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੈਲਾਨੀ ਆਕਰਸ਼ਣਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।[3]
ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਮੁਕਤੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਿਰ ਸੋਮਵਮਸ਼ੀ ਕਾਲ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਕੰਮ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਵਿਦਵਾਨ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਮੰਦਰ ਪਰਸ਼ੂਰਾਮੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰ ਦਾ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰ (1060 ਈਸਵੀ) ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰਸੀ ਬ੍ਰਾਊਨ ਨੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਮਿਤੀ 950 ਈ. ਇੱਕ ਤੋਰਨਾ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ, ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਮੰਦਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਸ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਵਿਲੱਖਣ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਝ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾਵਾਂ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਨਿਰਮਾਤਾ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਨ।[4] ਕੇਸੀ ਪਾਣਿਗ੍ਰਹੀ 966 ਈਸਵੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੋਮਵਮਸ਼ੀ ਰਾਜਾ ਯਯਾਤੀ ਪਹਿਲੇ ਨੇ ਮੰਦਰ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਨਾਲ ਕੀਰਤੀਵਾਸ ਦੀ ਕਥਾ ਵੀ ਜੋੜਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਕੀਰਤੀਵਾਸਾ ਲਿੰਗਰਾਜ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਦੋਵੇਂ ਇੱਕੋ ਦੇਵਤੇ, ਸ਼ਿਵ ਲਈ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਣ ਲਈ ਕੋਈ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਯਯਾਤੀ ਨੇ ਮੰਦਰ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ।[5]
.jpg)
ਨੋਟਸ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Smith, Walter (1991). "Images of Divine Kings from the Mukteśwara Temple, Bhubaneswar". Artibus Asiae. 51 (1/2): 90–106. doi:10.2307/3249678. JSTOR 3249678.
- ↑ Smith, Walter (1994). The Mukteśvara Temple in Bhubaneswar. Delhi: Motilal Banarsidass Publishers Private Limited. p. xix. ISBN 81-208-0793-6.
- ↑ Gopal, Madan (1990). K.S. Gautam (ed.). India through the ages. Publication Division, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India. p. 175.
- ↑ Parmeshwaranand, Swami (2004). Encyclopedia of the Śaivism. Sarup & Sons. pp. 164–165. ISBN 81-7625-427-4.
- ↑ Parida, A.N. (1999). Early Temples of Orissa (1st ed.). New Delhi: Commonwealth Publishers. pp. 93–97. ISBN 81-7169-519-1.
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- E.J., Brills (1973). Contributions to Asian Studies: 1973. Netherlands: Brill Academic Publishers. ISBN 9789004035386.
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ[ਸੋਧੋ]
- ਮੁਕਤੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰ, ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ Archived 2019-06-04 at the Wayback Machine.
- ਉੜੀਸਾ ਦੇ ਮੰਦਰ (2 ਸਤੰਬਰ 2006 ਨੂੰ ਸੰਗ੍ਰਹਿਤ)
- ਮੁਕਤੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰ