ਮੋਤੀਝਿਲ
| ਮੋਤੀਝਿਲ | |
|---|---|
 </img>ਸੰਗ-ਏ-ਦਾਲਨ, ਕਾਲਾ ਮਸਜਿਦ, ਮੋਤੀਝਿਲ ਝੀਲ ਨਾਲ ਘਿਰੇ ਕਬਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਇੱਕ ਪੇਂਟਿੰਗ।
| |
ਮੋਤੀਝਿਲ ( ਮੋਤੀਝਿਲ, ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਨੁਵਾਦ: ਪਰਲ ਲੇਕ ), ਜਿਸ ਨੂੰ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕੰਪਨੀ ਦੀ ਝੀਲ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, [1] ਮੁਰਸ਼ਿਦਾਬਾਦ, ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਘੋੜੇ ਦੀ ਪੈਰ ਦੀ ਨਾਲ ਦੇ ਆਕਾਰ ਵਾਲੀ ਝੀਲ ਹੈ। [2] [3] ਇਸਨੂੰ ਨਵਾਬ ਅਲੀਵਰਦੀ ਖਾਨ ਦੇ ਜਵਾਈ ਨਵਾਜ਼ਿਸ਼ ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਨ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਇਸ ਝੀਲ ਦੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਕੀਮਤੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਮਹਿਲ ਵੀ ਬਣਵਾਇਆ ਜਿਸਨੂੰ ਸੰਗ-ਏ-ਦਾਲਨ (ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਨੁਵਾਦ: ਸਟੋਨ ਪੈਲੇਸ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਮੋਤੀਝਿਲ ਪੈਲੇਸ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਝੀਲ ਦੇ ਮੋੜ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਨਵਾਜ਼ਿਸ਼ ਅਤੇ ਨਵਾਜ਼ਿਸ਼ ਦੀ ਪਿਆਰੀ ਪਤਨੀ ਘਸੇਤੀ ਬੇਗਮ ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। [4] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਵਾਜ਼ਿਸ਼ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਘਸੇਤੀ ਬੇਗਮ ਇੱਥੇ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਨਵਾਬ ਸਿਰਾਜ-ਉਦ-ਦੌਲਾ ਨੇ ਮਹਿਲ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ 1756 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਵਸਨੀਕਾਂ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਪੈਸੇ ਨਾਲ ਉਸਨੇ ਹੁਗਲੀ ਨਦੀ ਦੇ ਉਲਟ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਮਹਿਲ, ਹੀਰਾਝੀਲ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਝੀਲ ਬਣਵਾਈ। ਮਹਿਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਉੱਚਾ ਗੇਟਵੇ, ਇੱਕ ਮਸਜਿਦ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ "ਸ਼ਾਹਮਤ ਜੰਗ" ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਾਲਾ ਮਸਜਿਦ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਮਾਰਤਾਂ ਹਨ ਜੋ ਸਾਰੀਆਂ ਨਵਾਜ਼ਿਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਮਹਿਲ 1740 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਵਿਉਤਪੱਤੀ ਦਾ ਸਬੰਧ ਹੈ, ਮਹਿਲ ਦਾ ਨਾਮ ਇਸ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕਾਲੇ ਬੇਸਾਲਟ ਥੰਮ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਗੌੜ ਦੇ ਖੰਡਰਾਂ ਤੋਂ ਲਿਆਂਦੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਗ-ਏ-ਦਾਲਨ ਜਾਂ ਪੱਥਰ ਮਹਿਲ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਮਹਿਲ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਪੌਦਿਆਂ ਅਤੇ ਕੀਮਤੀ ਸੰਗਮਰਮਰ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਜੇਮਸ ਰੇਨੇਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮੋਤੀਝਿਲ ਇੱਕ ਘੋੜੇ ਦੀ ਜੁੱਤੀ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦੀ ਝੀਲ ਹੈ। ਮੋਤੀਝਿਲ ਦੱਖਣ ਵਿਚ ਮੁਰਸ਼ਿਦਾਬਾਦ ਤੋਂ ਡੇਢ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਪੂਰਬ ਵਿਚ ਹਜ਼ਾਰਦੁਆਰੀ ਪੈਲੇਸ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਤਿੰਨ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਗੀਰਥੀ ਨਦੀ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਬੈੱਡਾਂ 'ਤੇ ਖੁਦਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜੋ ਕਦੇ ਇਸ ਝੀਲ ਦੇ ਨੇੜੇ ਵਗਦੀ ਸੀ। 1766 ਵਿਚ ਨਦੀ ਹੁਣ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਸੀ। ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤਲਾਬ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੁਕੁਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ 'ਤੇ ਦਫ਼ਤਰ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ।
ਮੋਤੀਝਿਲ 1771 ਤੋਂ 1773 ਤੱਕ ਵਾਰਨ ਹੇਸਟਿੰਗਜ਼ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਵੀ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਨਵਾਬ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣਿਆ ਸੀ। ਇਸਨੇ ਰਾਬਰਟ ਕਲਾਈਵ ਅਤੇ ਜੌਹਨ ਸ਼ੋਰ, ਪਹਿਲੇ ਬੈਰਨ ਟੇਗਨਮਾਊਥ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਕਾਲਾ ਮਸਜਿਦ[ਸੋਧੋ]
ਕਾਲਾ ਮਸਜਿਦ ਜਾਂ ਜਾਮਾ ਮਸਜਿਦ, ਮੋਤੀਝੀਲ ਝੀਲ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ ਅਤੇ 1749-50 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਉਸਾਰੀ ਦੀ ਮਿਤੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਇੱਕ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੈ ਜੋ ਮਸਜਿਦ ਦੀ ਕੰਧ ਵਿੱਚ ਜੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਮਸਜਿਦ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਆਇਤਾਕਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਗੁੰਬਦ ਹਨ। ਮਸਜਿਦ ਕਈ ਅਸ਼ਟਭੁਜ ਡਰੰਮਾਂ 'ਤੇ ਟਿਕੀ ਹੋਈ ਹੈ ਜੋ ਸਾਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਜਾਵਟ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹਨ ਅਤੇ ਗੁੰਬਦਾਂ 'ਤੇ ਕਮਲ ਅਤੇ ਕਲਸ਼ (ਘੜੇ) ਦੇ ਅੰਤਲੇ ਤਾਜ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਚਾਰ ਕੋਨਿਆਂ 'ਤੇ ਚਾਰ ਅਸ਼ਟਭੁਜ ਮੀਨਾਰ ਵੀ ਹਨ ਜੋ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਟੇਪਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਬਲਬਸ ਕਿਓਸਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪਤਲੇ ਥੰਮ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਸਹਾਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮੀਨਾਰ ਦੀਆਂ ਸ਼ੀਸ਼ੀਆਂ ਸਜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਨਕਾਬ ਵੀ ਸਜਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਤਿੰਨ ਕਮਾਨ ਵਾਲੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਹਾਲ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹਦੇ ਹਨ। ਕੁਰਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਪੀ, ਨਵਾਜ਼ਿਸ਼ ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਨ ਦੁਆਰਾ ਖੁਦ ਲਿਖੀ ਗਈ ਸੀ, ਨੂੰ ਵੀ ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਝੀਲ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਕਿਨਾਰੇ 'ਤੇ ਇਸ ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇੱਕ ਸਜਾਵਟੀ ਮਸਜਿਦ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਰਾਇਸ ਬਾਗ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਮੋਤੀਝੀਲ ਝੀਲ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਦੀਆਂ ਬਣਤਰਾਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸਮਾਰਕ ਹਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਰਵੇਖਣ ਵੱਲੋਂ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਕਬਰਾਂ[ਸੋਧੋ]
ਕਾਲਾ ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਕਈ ਘੇਰੇ ਹਨ ਜੋ ਨਵਾਜ਼ਿਸ਼ ਮੁਹੰਮਦ ਖਾਨ, ਉਸਦੇ ਗੋਦ ਲਏ ਪੁੱਤਰ ਇਕਰਾਮ-ਉਦ-ਦੌਲਾ, ਇਕਰਾਮ ਦੇ ਉਸਤਾਦ, ਇਕਰਾਮ ਦੀ ਨਰਸ ਅਤੇ ਨਵਾਜ਼ਿਸ਼ ਖਾਨ ਦੇ ਜਨਰਲ, ਸ਼ੁਮਸ਼ਰੀ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦੀਆਂ ਕਬਰਾਂ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਕਰਾਮ ਅਤੇ ਨਵਾਜ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਮਕਬਰੇ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਸ਼ੁਮਸ਼ੇਰੀ ਰੇਤਲੇ ਪੱਥਰ ਦੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਕਰਾਮ ਦੇ ਉਸਤਾਦ ਦੀ ਕਬਰ ਕਾਲੇ ਪੱਥਰ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਕਰਾਮ ਨਵਾਬ ਸਿਰਾਜ ਉਦ-ਦੌਲਾ ਦਾ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਸੀ।
ਮੋਤੀਝਿਲ ਮਿਸਟਰ ਕੀਟਿੰਗ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਐਡਵਰਡ ਕੀਟਿੰਗ ਦੀ ਕਬਰ ਵੀ ਹੈ। 1774 ਵਿੱਚ, ਮਿਸਟਰ ਕੀਟਿੰਗ ਮੁਰਸ਼ਿਦਾਬਾਦ ਟਕਸਾਲ ਦਾ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਪੀਲ ਕੋਰਟ ਦਾ ਜੱਜ ਬਣ ਗਿਆ। ਕਬਰ 'ਤੇ ਜੜ੍ਹੀ ਹੋਈ ਸਲੈਬ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਜਨਮ 20 ਦਸੰਬਰ 1779 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ 3 ਮਾਰਚ 1785 (ਉਮਰ 5 ਸਾਲ, 2 ਮਹੀਨੇ ਅਤੇ 11 ਦਿਨ) ਨੂੰ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ "Company Bagh". Archived from the original on 2018-11-30. Retrieved 2023-05-14.
- ↑ "Motijheel Mosque and cemetery are now 'protected monument of national importance' | Kolkata News - Times of India". The Times of India.
- ↑ "Mark the Calendar, Heritage Fair in Murshidabad is Back | Kolkata News - Times of India". The Times of India.
- ↑ "In Search of Cursed Ghaseti". 6 February 2020.
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ[ਸੋਧੋ]
- Sinha, Sutapa (2012). "Motijheel, Murshidabad". In Islam, Sirajul; Jamal, Ahmed A. (eds.). Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh (Second ed.). Asiatic Society of Bangladesh.
- "Website of Motijhil".