ਵਿਕਾਸਮਾਨ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ
ਵਿਕਾਸ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਇਹ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਧਿਐਨ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੌਰਾਨ ਕਿਵੇਂ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ਬਦਲਦੇ ਹਨ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਨਿਆਣਿਆਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ, ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੇ ਪਸਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸ਼ੋਰ, ਬਾਲਗ, ਬੁਢਾਪਾ, ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਕਲਾਵੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਹੈ। ਵਿਕਾਸ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ ਇਹ ਦੱਸਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੀਵਨ ਭਰ ਵਿਚਾਰ, ਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਵਿਹਾਰ ਕਿਵੇਂ ਬਦਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਮਾਪਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਦਾ ਹੈ: ਸਰੀਰਕ ਵਿਕਾਸ, ਬੋਧਾਤਮਕ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਵਿਕਾਸ। ਇਹਨਾਂ ਤਿੰਨ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮੋਟਰ ਹੁਨਰ, ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕਾਰਜ, ਨੈਤਿਕ ਸਮਝ, ਭਾਸ਼ਾ ਪ੍ਰਾਪਤੀ, ਸਮਾਜਿਕ ਤਬਦੀਲੀ, ਸ਼ਖਸੀਅਤ, ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਵਿਕਾਸ, ਸਵੈ-ਸੰਕਲਪ ਅਤੇ ਪਛਾਣ-ਨਿਰਮਾਣ ਸਮੇਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ੇ ਹਨ। [1][ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]ਇਹਨਾਂ ਤਿੰਨ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਮੋਟਰ ਹੁਨਰ, ਮੋਟਰ ਹੁਨਰ, ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਫੰਕਸ਼ਨ, ਨੈਤਿਕ ਸਮਝ, ਭਾਸ਼ਾ ਪ੍ਰਾਪਤੀ, ਸਮਾਜਿਕ ਤਬਦੀਲੀ, ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ, ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਵਿਕਾਸ, ਸਵੈ-ਸੰਕਲਪ ਹੈ ਅਤੇ ਪਛਾਣ-ਨਿਰਮਾਣ ਸਮੇਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ੇ ਹਨ।
ਵਿਕਾਸ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਅਤੇ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੀ ਘੋਖ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖੋਜਕਰਤਾ ਨਿੱਜੀ ਗੁਣਾਂ, ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਦੇ ਵਿਹਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਸੰਦਰਭ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਾਤਾਵਰਨ ਸਮੇਤ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੇ ਕਾਰਕਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਆਪਸੀ ਅੰਤਰ ਅਮਲ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਚਲ ਰਹੀਆਂ ਬਹਿਸਾਂ ਵਿੱਚ ਜੈਵਿਕ ਸਾਰਤੱਤਵਾਦ ਬਨਾਮ ਨਿਓਰੋਪਲਾਸਟੀਸਿਟੀ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਪੜਾਅ ਬਨਾਮ ਵਿਕਾਸ ਦੀਆਂ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਰੇਂਜ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਿਦਿਅਕ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ, ਬਾਲ ਮਨੋਪੈਥਾਲੌਜੀ, ਫੋਰੈਂਸਿਕ ਵਿਕਾਸਮੂਲਕ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ, ਬੱਚੇ ਦਾ ਵਿਕਾਸ, ਬੋਧਾਤਮਕ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ, ਇਕਾਲੋਜੀਕਲ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ। 20 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਵਿਕਾਸ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਯੂਰੀ ਬਰੋਨਫੇਨਬਰੈਨਰ, ਏਰਿਕ ੲਰਿਕਸਨ, ਸਿਗਮੰਡ ਫ਼ਰਾਇਡ, ਜੌਂ ਪੀਆਜੇ, ਬਾਰਬਰਾ ਰੋਗੌਫ, ਐਸਤਰ ਥਲੇਨ ਅਤੇ ਲੇਵ ਵਿਗੋਤਸਕੀ।
ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿਛੋਕੜ[ਸੋਧੋ]
ਜੌਨ ਬੀ ਵਾਟਸਨ ਅਤੇ ਰੂਸੋ ਦਾ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਲਈ ਬੁਨਿਆਦ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [2] ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਰੂਸੋ ਨੇ ਐਮਲੀ ਜਾਂ, ਔਨ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪੜਾਵਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ: ਨਿੱਕੇ ਨਿਆਣੇ (ਬਚਪਨ), ਮੁੰਡੇ (ਬਚਪਨ) ਅਤੇ ਕਿਸ਼ੋਰ ਉਮਰ: ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰੂਸੋ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਕੇਂਦਰਤ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਜੀਵਨ-ਚੱਕਰ (ਬੋਧਾਤਮਕ, ਸੋਸ਼ਲ, ਬੌਧਿਕ, ਸ਼ਖਸੀਅਤ) ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਬਦਲਾਅ ਕਿਵੇਂ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ਵਾਪਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿਧਾਂਤਕਾਰ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਏਰਿਕ ਐਰਿਕਸਨ ਨੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਅੱਠ ਪੜਾਵਾਂ ਦਾ ਮਾਡਲ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਮੰਨਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਨਸਾਨ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਹਾਰਾਂ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ (ਸਿਗਮੰਡ ਫ਼ਰਾਇਡ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਵਿਚਾਰ)। [3]
19 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ, ਡਾਰਵਿਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸਵਾਦੀ ਸਿਧਾਂਤ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਕਰਮਵਿਕਾਸੀ ਵੇਰਵਿਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ; ਇੱਥੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ ਸੀ ਜੀ. ਸਟੈਨਲੀ ਹਾਲ, ਜਿਸ ਨੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਅਰਸਿਆਂ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖਜਾਤੀ ਦੇ ਅਰੰਭਕ ਅਰਸਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਜੇਮਜ਼ ਮਾਰਕ ਬਾਲਡਵਿਨ ਨੇ ਜਿਸ ਦੇ ਲੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰੀਸ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਰੀਸ: ਬਾਲ ਵਿੱਚ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਧਿਆਇ ਅਤੇ ਨਸਲ: ਵਿਧੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ' ਤੇ ਲੇਖ ਲਿਖੇ. ਬਾਲਡਵਿਨ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਗਨ ਸੀ। ਸਿਗਮੰਡ ਫਰਾਇਡ, ਜਿਸ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਵਿਕਸਤ ਸੀ, ਦਾ ਜਨਤਕ ਪ੍ਰਤੱਖਣਾਂ ਉੱਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ।
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ "Developmental Psychology Studies Human Development Across the Lifespan". www.apa.org (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2017-08-28.
- ↑ Hogan, John D. "Developmental psychology: History of the field". In Alan E. Kazdin (ed.). Encyclopedia of Psychology. Volume 3. pp. 9, 13. doi:10.1037/10518-003. ISBN 1-55798-652-5.
{{cite book}}: CS1 maint: location (link) - ↑ Erikson and Erikson, E and J. M. (1998). The Life-Cycle Completed (Extended version ed.). Norton and Company.